Wojciech Jerzy Has

Wojciech Jerzy Has (ur. 1 kwietnia 1925 w Krakowie, zm. 3 października 2000 w Łodzi) – polski reżyser filmowy, scenarzysta, producent.

Zadebiutował w 1957 roku filmem Pętla, nakręconym na podstawie opowiadania Marka Hłaski. Ten ponury i przejmujący film – niezwykle dojrzały jak na debiutanta – stał nieco w cieniu rodzącego się wówczas tzw. kina polskiej szkoły filmowej. Czarno-biały obraz, zdradzający inspirację niemieckim ekspresjonizmem i francuskim realizmem poetyckim, zbudowany został na niespiesznie rozwijającym się wątku głównym (alkoholizm głównego bohatera; w tej roli Gustaw Holoubek). Długie, precyzyjnie zaplanowane ujęcia, atmosfera z pogranicza świata realnego i koszmarnego snu, dopracowana w szczegółach scenografia, bohater wyobcowany z rzeczywistości, zgłębianie skomplikowanej psychiki człowieka – to charakterystyczne cechy stylu Hasa, które znakomicie rozwinął w późniejszych filmach (osobliwie w Sanatorium pod Klepsydrą).

Z polską szkołą filmową bardziej niż Pętla łączony jest film Jak być kochaną z 1962 roku, zrealizowany na podstawie opowiadania i scenariusza Kazimierza Brandysa. Głównie dlatego, że część akcji filmu rozgrywa się w czasach drugiej wojny światowej (retrospekcje). Obecność na ekranie popularnego wówczas Zbigniewa Cybulskiego została przyćmiona znakomitą rolą Barbary Krafftówny, która zdaniem krytyków stworzyła jedną z najlepszych kreacji kobiecych w polskim kinie. Film nie jest jednak kolejną natchnioną próbą przedefiniowania polskich mitów narodowych, ale opowieścią o wielkiej, niespełnionej miłości aktorki do kolegi po fachu. Balansowanie na granicy dramatu psychologicznego i melodramatu, subtelna analiza uczuć bohaterki oraz znakomity talent Krafftówny przyczyniły się do tego, iż do dzisiaj obraz ten jest uznawany za jeden z najlepszych polskich filmów psychologicznych i jeden z niewielu portretujących świat kobiecych uczuć w tak wnikliwy sposób.

Jak być kochaną jest zaliczany do najlepszych filmów Wojciecha Jerzego Hasa. W latach 1964-1973 powstały kolejne znaczące dzieła: Rękopis znaleziony w Saragossie (1964), Szyfry (1966), Lalka (1968) oraz Sanatorium pod Klepsydrą (1973).

Rękopis znaleziony w Saragossie powstał na bazie książki poety, uczonego, filozofa, żołnierza, podróżnika i fantasty, hrabiego Jana Potockiego. Podobnie jak powieść Potockiego, film ma kompozycję "szkatułkową" (zob. Powieść szkatułkowa) – podobnie skonstruowana jest Księga tysiąca i jednej nocy. Akcja toczy się wokół przygód kapitana gwardii króla Hiszpanii, Alfonsa van Wordena, który podczas wędrówki przez góry Sierra Morena napotyka przedziwnych przybyszów i wysłuchuje jeszcze bardziej niesamowitych opowieści. Nie sama intryga jest tu najważniejsza, chociaż i ona przyczynia się do atrakcyjności dzieła, lecz forma, klimat oraz niezwykła tajemnica emanująca z każdej sceny, każdego kadru filmu. Umiejscowienie akcji w XVIII wieku, świetne kostiumy, precyzyjnie zakomponowane kadry, plastyczna uroda scenografii, nawiązania do wspomnianej Księgi tysiąca i jednej nocy czy filmów "płaszcza i szpady", ale także do alchemii, Kabały, astrologii i oświeceniowej filozofii – to tylko niektóre z walorów filmu. Trwająca 3 godziny podróż przez różne czasy, przestrzenie i kultury jest dziełem osobnym, sztuką samą w sobie. Bogaty sensualizm obrazu i posługiwanie się oryginalną metaforyką tworzy opowieść o szerokim, niemal nieskończonym wachlarzu interpretacji.

Uroda i klimat Rękopisu znalezionego w Saragossie przyczyniły się do ogromnej popularności filmu, otoczonego na całym świecie swoistym kultem. W Internecie istnieją strony w wielu językach poświęcone temu obrazowi. Wielu współczesnych reżyserów wymienia film Hasa jako jedno z najbardziej inspirujących dzieł w historii światowego kina. Do wielbicieli Rękopisu... zaliczali lub zaliczają się m.in. tacy twórcy filmowi jak Luis Buñuel, Pedro Almodóvar, David Lynch, Francis Ford Coppola czy Martin Scorsese. Ten ostatni ściągnął kopię Rękopisu... z łódzkiej filmówki, zlecił jej odnowienie i w 1998 r. przekazał film do dystrybucji. W 2002 r. obraz pojawił się w Stanach Zjednoczonych na DVD, w ramach serii "Martin Scorsese i Francis Ford Coppola prezentują".

Scenariusze niezrealizowane: Wesele według S. Wyspiańskiego, Czerwone tarcze według powieści Jarosława Iwaszkiewicza – zaś ostatnim niezrealizowanym scenariuszem Osioł grający na lirze.

Wojciech Jerzy Has spoczywa w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Komunalnym na Dołach w Łodzi (kwatera XI, rząd 35, grób 24). Od 21 maja 2010 imię reżysera zyskała jedna z par pociągów interREGIO kursujących między Warszawą i Łodzią.