Zofia Dzierżynska

Zofia Julia Dzierżynska z domu Muszkat (ur. 4 grudnia 1882 w Warszawie, zm. 27 lutego 1968 w Moskwie) – działaczka komunistyczna, nauczycielka, żona Feliksa Dzierżyńskiego.

Działalność socjalistyczna

Od 1904 związana z Socjaldemokracją Królestwa Polski i Litwy. Aresztowana za działalność partyjną w 1906 i ponownie w 1909, została wydalona administracyjnie z granic Imperium. Jako aktywna działaczka SDKPiL poznała, a następnie poślubiła Feliksa Dzierżyńskiego. Ślub odbył się w Krakowie 10 listopada 1910 w kościele św. Mikołaja. Z ich związku 23 czerwca 1911 przyszedł na świat jedyny syn Jan. Zofia Muszkat urodziła go będąc w więzieniu. Następnie w wyniku represji caratu wobec jej męża została zesłana do Syberię do guberni irkuckiej. Jej syn, dzięki pomocy Janusza Korczaka, w lutym 1912 trafił do prywatnego zakładu dla niemowląt pani Sawickiej. Następnie, na przełomie maja i czerwca tegoż roku, zaopiekował się nim brat Zofii Marian Muszkat.

Od września 1918 do lutego 1919 była sekretarzem radcy misji sowieckiej w Bernie, następnie wyjechała do Moskwy, gdzie pozostawała aż do śmierci. W latach 1919–1920 pracowała w różnych biurach sowieckich ds. polskich, które zajmowały się ewentualnym przejęciem władzy w Polsce przez komunistów.

Po klęsce wojsk sowieckich w Polsce w 1920 została kierowniczką polskojęzycznej szkoły im. Róży Luksemburg w Moskwie (do 1922), a w 1923–1924 wykładała w Komunistycznym Uniwersytecie Mniejszości Narodowych Zachodu w Moskwie. W latach 1924–1928 sekretarz Biura Polskiego Komitetu Centralnego Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików). Jednocześnie była członkiem redakcji pisma Ku nowej szkole, a następnie Trybuny Radzieckiej (1927–1937) i Kultury Mas (1929). W 1927 brała udział w IV Zjeździe KPP pod Moskwą. W latach 1928-34 pracownik naukowy Instytutu Lenina. Od 1937 redaktor odpowiedzialny w polskich sekcjach Towarzystwa Wydawniczego Robotników Zagranicznych w ZSRR, później w Państwowym Wydawnictwie Literatury. W językach obcych pod jej redakcją wydano 7 tomów Dzieł wybranych Włodzimierza Lenina. W latach 1939–1943 pracowała w Komitecie Wykonawczym Międzynarodówki Komunistycznej, zajmując się sprawami polskimi, a po jej rozwiązaniu w KC WKP(b). W 1941 władze sowieckie mianowały ją kierownikiem polskojęzycznej rozgłośni propagandowej im. T. Kościuszki i swoim agentem w Centralnym Biurze Komunistów Polskich w ZSRR.

W 1946 przeszła na emeryturę. Trzykrotnie odznaczona Orderem Lenina, a w 1955 polskim Orderem Sztandaru Pracy I kl.

Do Polski komunistycznej nie wróciła, ale odwiedziła ją trzykrotnie, jako oficjalny gość reżimu komunistycznego: w 1948 – z okazji powstania PZPR, w 1950 – sprowadzenie prochów Juliana Marchlewskiego z Berlina do Warszawy i w 1951 – obchody 25-lecia śmierci jej męża Feliksa Dzierżyńskiego.

W 1969 wydano w tłumaczeniu na język polski jej wspomnienia zatytułowane Lata wielkich bojów, (opublikowane przez oficynę Książka i Wiedza w 1969).

Zmarła jako zasłużona działaczka komunistyczna przeżywszy o 42 lata swojego małżonka.