Zofia Nałkowska

Zofia Nałkowska (ur. 10 listopada 1884 w Warszawie, zm. 17 grudnia 1954 tamże) – polska pisarka, publicystka i dramatopisarka, posłanka do Krajowej Rady Narodowej oraz na Sejm Ustawodawczy i Sejm PRL I kadencji.

Ukończyła pensję w Warszawie. Studiowała historię, geografię, ekonomię i językoznawstwo na tajnym "Uniwersytecie Latającym". Działaczka organizacji kobiecych. Od 1933 członkini Polskiej Akademii Literatury, działaczka PEN Clubu i ZZLP, Towarzystwa Opieki nad Więźniami "Patronat", współzałożycielka i członkini grupy literackiej "Przedmieście" (1933–1937). W latach 1939–1944 współdziałała z podziemiem kulturalnym. W latach 1945–1947 posłanka do Krajowej Rady Narodowej, w latach 1947–1952 posłanka do Sejmu Ustawodawczego (bezpartyjna), działaczka Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce Oddział Łódzki, redaktorka tygodnika "Kuźnica".

Zadebiutowała w 1898 na łamach "Przeglądu Tygodniowego" jako poetka. W 1906 ogłosiła powieść Kobiety.

Jej pełne nazwisko to Zofia Gorzechowska, primo voto Rygier, z domu Nałkowska. Urodziła się w 1884 w Warszawie. Jej ojciec Wacław Nałkowski był znanym uczonym-geografem, jej matka Anna (z domu Šafránková) pochodziła z Moraw, a młodsza siostra Hanna Nałkowska była znaną rzeźbiarką. Ukończyła prywatną pensję i tajny Uniwersytet Latający. Największą część swojej szerokiej wiedzy zyskała dzięki samokształceniu.

Zofia Nałkowska była dwukrotnie zamężna. Jej pierwszym mężem był publicysta i pedagog Leon Rygier (1875–1948). Poślubiła go w 1904, przy czym oboje państwo młodzi, chcąc ułatwić sobie ewentualny rozwód w przyszłości, przeszli na kalwinizm. Małżeństwo rozpadło się około 1909, choć rozwód przeprowadzili dopiero w 1918. Jej drugim mężem, w latach 1922-1929, był Jan Jur-Gorzechowski, bojownik OB PPS, w okresie międzywojennym pułkownik WP – dowódca żandarmerii, następnie dowódca Straży Granicznej i generał. Nałkowska mieszkała w okolicy Warszawy (Wołomin), w Kielcach, Krakowie, Grodnie i niedaleko Wilna. W okresie międzywojennym pracowała dla polskiego rządu, w Biurze Propagandy Zagranicznej. Przez lata była wiceprezesem polskiego PEN-Clubu, działała w Zarządzie Głównym Związku Literatów Polskich, była posłanką na Sejm Ustawodawczy.

Brała udział w pracach Międzynarodowej Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskiej w Polsce – efektem tej działalności były "Medaliony" – zbiór opowiadań dokumentujących czas II wojny światowej. Pisarka zmarła 17 grudnia 1954 o godzinie 18:00 na skutek wylewu krwi do mózgu. Ostatnie chwile spędziła w lecznicy przy ul. Emilii Plater.

Nałkowska debiutowała jako poetka – mając 14 lat w "Przeglądzie Tygodniowym" z 1898 wierszem "Pamiętam". Wiersze swoje zamieszczała w warszawskich czasopismach, m.in. w modernistycznej "Chimerze". Szybko jednak porzuciła poezję dla prozy. Jej debiut prozatorski przypada na rok 1904, kiedy to ukazuje się jej powieść "Lodowe pola" (pierwsza z trylogii "Kobiety") drukowana w "Prawdzie". Od połowy pierwszej dekady XX wieku publikowała swoje powieści – "Kobiety", "Książę". Ich tematyka była silnie związana z nurtem młodopolskim – było to najczęściej teoretyzowanie na tematy niemające bliższych związków z rzeczywistym życiem. Z czasem jednak autorka zaczęła coraz większą wagę przywiązywać do strony psychologicznej człowieka, do ludzkich uczuć w różnych sytuacjach życiowych. Momentem zwrotnym w twórczości pisarki był czas pierwszej wojny światowej.

Szczególne dążenie do poznania psychiki ludzkiej ujawniła Nałkowska w "Charakterach" – cyklu szkiców, które kontynuowane były przez wiele lat – pierwsze ukazały się w 1922, kolejne – w 1948.

Autorka została nagrodzona wieloma wyróżnieniami. Za swoje najsłynniejsze dzieło okresu międzywojennego – "Granicę" otrzymała w 1936 Państwową Nagrodę Literacką. Powtórnie przyznano jej tę nagrodę w 1953. Otrzymała też Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury.

Ciekawostki

Decyzją Międzynarodowej Unii Astronomicznej jeden z kraterów na Wenus został nazwany Nalkowska na cześć Zofii Nałkowskiej, a w Lublinie (w dzielnicy Wrotków) upamiętniono jej nazwisko w nazwie spółdzielni mieszkaniowej (Spółdzielnia Mieszkaniowa im. Wacława i Zofii Nałkowskich), w nazwie osiedla mieszkaniowego (Osiedle Nałkowskich) i ulicy (ul. Nałkowskich), natomiast w nazwie innej ulicy w tej samej dzielnicy upamiętniono jej ważne dzieło Medaliony (ul. Medalionów). W różnych miastach i wsiach Polski znajdują się ulice nazwane jej imieniem i nazwiskiem.

Twórczość

Powieści

• 1906: Kobiety (pierwsza część, Lodowe pola, opublikowana została w "Prawdzie" już w 1904)
• 1907: Książę (powieść będąca dalszym ciągiem Kobiet)
• 1909: Rówieśnice
• 1911: Narcyza
• 1911: Noc podniebna (nowela, ale wydana osobno)
• 1914: Węże i róże
• 1920: Hrabia Emil
• 1922: Na torfowiskach – pierwsza, niepełna wersja Domu nad łąkami
• 1923: Romans Teresy Hennert
• 1925: Dom nad łąkami (powieść autobiograficzna, opisująca dom dzieciństwa pisarki w Wołominie koło Warszawy)
• 1927: Choucas
• 1928: Niedobra miłość
• 1935: Granica
• 1938: Niecierpliwi
• 1948: Węzły życia
• 1953: Mój ojciec

Dramaty

• 1930: Dom kobiet
• 1931: Dzień jego powrotu
• 1935: Renata Słuczańska (na podstawie powieści Niedobra miłość)

Zbiory nowel, opowiadań i szkiców

• 1909: Koteczka czyli białe tulipany
• 1914: Lustra
• 1915: Między zwierzętami
• 1917: Tajemnice krwi
• 1922: Charaktery
• 1925: Małżeństwo
• 1927: Księga o przyjaciołach (wraz z M. J. Wielopolską)
• 1931: Ściany świata
• 1946: Medaliony
• 1948: Charaktery dawne i ostatnie
• 1957: Widzenie bliskie i dalekie

Dzienniki

• "Dzienniki czasu wojny" – pisane w latach II wojny światowej, wydane w 1970. Wydanie II poprawione i uzupełnione: wyd.: Czytelnik, Warszawa 1972 (Wstęp, opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
• Tom 1 – pisane w latach 1899–1905, wyd.: Czytelnik, Warszawa 1975 (wstęp, opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
• Tom 2 – pisane w latach 1909–1917, wyd.: Czytelnik, Warszawa 1976 (wstęp, opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
• Tom 3 – pisane w latach 1918–1929, wyd.: Czytelnik, Warszawa 1980 (wstęp, opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
• Tom 4 – pisane w latach 1930–1939, cz. 1 i 2: wyd.: Czytelnik, Warszawa 1988 (wstęp, opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
• Tom 5 – pisane w latach 1940–1944, wyd.: Czytelnik, Warszawa 1996 (wstęp, opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
• Tom 6 – pisane w latach 1945–1954, cz. 1 i 2: wyd.: Czytelnik, Warszawa 2000; cz. 3: wyd.: Czytelnik, Warszawa 2001 (wstęp, opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)

Odznaczenia i wyróżnienia

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 20 grudnia 1954)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1952)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1930)
• Order Sztandaru Pracy I klasy (1949)
• Złoty Krzyż Zasługi (1946)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1954, pośmiertnie)
• Złoty "Wawrzyn Akademicki" (1936)
• Nagroda państwowa I stopnia za całokształt twórczości literackiej w związku z 50-leciem twórczości.
• Państwowa nagroda literacka – dwukrotnie (1936 za Granicę, 1953 za całokształt twórczości)
• Nagroda miasta Łodzi (1929)