Kampania wrześniowa: bitwa pod Częstochową

Przygotowania

Rejon Częstochowy miał być według polskich planów broniony przez 7 Dywizję Piechoty. Region był przygotowywany do obrony począwszy od marca 1939 roku, gdy zaczęto planować przebieg linii stałych i polowych umocnień. Do momentu wybuchu wojny wybudowano 19 nowoczesnych żelbetowych schronów bojowych i obserwacyjnych w Częstochowie i 4 w Lublińcu, które wsparto schronami drewniano–ziemnymi, polami i zaporami minowymi, drutem kolczastym, rowami przeciwpancernymi, okopami, stanowiskami artylerii, broni przeciwpancernej i maszynowej i siecią telefoniczną. W całym regionie zaminowano także mosty i wiadukty.

Do 29 sierpnia dywizja zajęła przygotowane pozycje obronne.

Przebieg walk

1 września

1 września 1939 roku 7 Dywizja Piechoty została zaatakowana przez dwie niemieckie dywizje pancerne (1, 4) oraz cztery dywizje piechoty (4, 14, 31, 46). Po całodziennych walkach wysunięte przed główną linię obronną oddziały wydzielone wycofały się na linię główną pod Częstochowę.

Wieczorem 1 września, na pozycji głównej w Gnaszynie pod Częstochową, żołnierze 25 Pułku Piechoty w zasadzce zaatakowali niemiecki samochód sztabowy oraz motocykl, a na zabitych oficerach zdobyli mapy. Schwytanego do niewoli podpułkownika odesłano do szpitala polowego, a zdobyte mapy i pojazdy przesłano do sztabu dywizji. Po przejściu frontu na Gnaszyn spadły brutalne represje, będące zemstą za to zdarzenie.

2 września

Od południa 2 września Niemcy rozpoczęli intensywny i nieskuteczny ostrzał artyleryjski w ramach rozpoznania. W tym dniu 7 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej zestrzeliła 6 niemieckich samolotów i uszkodziła kilkanaście kolejnych. 2 września Polacy stracili jedną maszynę (PZL.23 Karaś), w trakcie nalotu na niemiecką kolumnę na drodze Truskolasy – Wręczyca Wielka stracono jeden samolot z 64 Eskadry Bombowej, ale pilot zdołał doprowadzić samolot do własnych linii. 3 września został zestrzelony przez niemiecki myśliwiec samolot PZL.23 Karaś 22 Eskadry Bombowej, który rozbił się w Gnaszynie.

Około południa z rejonu Szarlejki ruszyło natarcie na rejon Lisińca. Wysunięte pododdziały wycofały się na główną linię obrony, gdzie natarcie niemieckie załamało się na skutek ognia polskich oddziałów. Niemcy stracili 5 czołgów. Ponadto w rejonie Czarnego Lasu strzelec wyborowy zniszczył 3 samochody pancerne, w których Polacy znaleźli m.in. mapy.

Późnym popołudniem na pozycje obronne pod Kiedrzynem, Lisińcem, Błesznem i Wrzosową został przeprowadzony zmasowany atak niemieckich czołgów i piechoty. Walki na Kiedrzynie pomiędzy 27 Pułkiem Piechoty i 1 Dywizją Pancerną trwały od godziny 17:30 do 19:30. W sumie broniący się w schronach i na stanowiskach artyleryjskich Polacy zniszczyli ponad 40 niemieckich czołgów i samochodów pancernych. W rejonie Błeszna i Wrzosowej część oddziałów 74 Pułku Piechoty została wyparta z zajmowanych stanowisk, ale po kontrataku Niemcy zostali odrzuceni do tyłu, tracąc wielu zabitych, rannych, 30 jeńców i kilka karabinów maszynowych. Kolejne ataki były skutecznie odpierane do wieczora.

Wobec silnego oporu polskiego w Częstochowie, Niemcy zdecydowali o okrążeniu miasta i broniącej go polskiej dywizji. Przeciwdziałając temu zagrożeniu sztab 7 Dywizji w nocy z 2 na 3 września wycofał dywizję z niedomkniętego jeszcze pierścienia na Janów. Ostatnie pododdziały opuszczały miasto wczesnym rankiem 3 września, wysadzając mosty na Warcie.

Podsumowanie

W walkach o Częstochowę Niemcy stracili ponad 60 czołgów i samochodów pancernych, 6 samolotów, kilkadziesiąt samochodów i ciągników i kilka dział. Pewna ilość sprzętu została także zdobyta przez Polaków. Niemieckie straty w ludziach wyniosły ponad 250 zabitych, rannych i wziętych do niewoli, a polskie są trudne do oszacowania, jednak mniejsze.

Zachowane ślady walk

Na terenie miasta zachowało się 10 schronów bojowych i 2 obserwacyjne, większość z nich nosi ślady walk w postaci trafień z dział przeciwpancernych, czołgowych lub artylerii. Żaden ze schronów nie został zniszczony, ani poważnie uszkodzony.

Upamiętnienie

Od 2011 roku organizowany jest rajd rowerowy Szlakiem 7 Dywizji Piechoty jadący zielonym szlakiem turystycznym o tej samej nazwie.