Pucz monachijski

Zdarzenia poprzedzające

NSDAP powstała na nurcie frustracji po I wojnie światowej i mogła wzrastać tylko w atmosferze politycznej destabilizacji.Narodowi socjaliści wykorzystali nowy kryzys, wynikający z zajęcia w styczniu 1923 przez Francuzów i Belgów Zagłębia Ruhry, w związku z niewykonywaniem przez Republikę Weimarską postanowień traktatu wersalskiego. Niemcy ogarnęłybardzo wysoka inflacja i bezrobocie.

Bawaria była tradycyjnie konserwatywną częścią Niemiec. Lokalny bawarski rząd, złożony z członków różnych ugrupowań nacjonalistycznych, w początku lat 20. był silnie skonfliktowany z rządem w Berlinie, w którym wiodącą rolę mielisocjaldemokraci. Bawarscy politycy otwarcie opowiadali się za zniesieniem demokratycznych rządów.

W styczniu 1923 Hitler przekonał władze Bawarii, aby pozwoliły zorganizować w Monachium zjazd pięciu tysięcy SA-manów. Na tym wiecu wypowiedział się z nienawiścią przeciwko rządowi centralnemu, obalenie którego uważał za ważniejsze niż walkę z Francuzami w Zagłębiu Ruhry. Wiosną zaczął namawiać Otto von Lossowa (dowódcę armii w Bawarii), aby wspólnie pomaszerować na Berlin, jednak bez powodzenia. Na 1 maja 1923, dzień zjazdu monachijskich socjalistów, Hitler zaplanował dużą demonstrację uzbrojonych oddziałów szturmowych, jednak została ona zmuszona przez von Lossowa do rozejścia się, a Hitler został upokorzony i poddał się von Lossowi. Hitler wiedział, że bez poparcia von Lossowa i jego regularnej armii akcja nie przyniosłaby spodziewanych rezultatów. Jesienią 1923 Hitler i Hermann Göring ponownie próbowali namówić von Lossowa do wspólnej walki przeciw rządowi centralnemu.

Po opublikowanym w prasie artykule atakującym prezydenta Friedricha Eberta oraz dowódcę wojska (Reichswehra)Hansa von Seeckta minister wojska Otto Gessler nakazał zlikwidowanie struktur NSDAP. Rozkaz miał być wykonany przez żołnierzy dywizji bawarskiej, jednak jej dowódca, Otto von Lossow, odmówił wykonania rozkazu i został za to zwolniony ze stanowiska.

26 września 1923 rząd Bawarii ogłosił stan wyjątkowy i mianował Gustava von Kahra komisarzem generalnym Bawarii. Von Kahr - ambitny patriota - planował z użyciem zbrojnych ugrupowań i Reichswehry pozbawienie berlińskiego,republikańskiego rządu władzy. Monarchistyczny triumwirat zdecydował o ogłoszeniu niepodległości Bawarii, na co rząd berliński domagał się wprowadzenia stanu wojennego. Von Kahr zignorował polecenia rządu centralnego, a dodatkowo uznał, że wojsko ma złożyć przysięgę na wierność rządowi bawarskiemu. Również Hitler, Hermann Göring, Ernst Röhm i inni skupieni w obozie narodowosocjalistycznym planowali obalenie rządu. Decyzja triumwiratu była zła dla Hitlera, ponieważ była przeciwieństwem idei Hitlera - budowy silnej, zjednoczonej Rzeszy. Hitler chciał wyprzedzić ten niekorzystny bieg zdarzeń, planując z Röhmem opanowanie Monachium przez oddziały paramilitarne na 11 listopada 1923. Oddziały miały przechwycić strategiczne punkty miasta, a von Kahr - wrogo nastawiony wobec rządu centralnego - nie mógłby zwrócić się do Berlina o pomoc wojskową. Byłby zmuszony uznać decyzje puczystów i współdziałać z nimi realizując przejęcie władzy w całym kraju. Hitler uznał, że nadarzyła się idealna sytuacja, aby zmusić rząd bawarski do obalenia rządu Republiki Weimarskiej. 30 października 1923 przemawiał do swych zwolenników w monachijskim cyrku "Krone", przedstawiając perspektywę wywołania powstania.

Oddziały SA już od dawna czekały na możliwość działania. Hitler chciał wykorzystać istniejące napięcie w Zagłębiu Ruhry, które mogło zacząć opadać dzięki zmiejszanej hiperinflacji. Od kilku dni prowadził negocjacje z von Kahrem i von Lossowem, jednak obaj przejawiali ostrożność i brak zaufania do Hitlera. Gdy Hitler uznał, że sytuacja w Monachium osiągnęła odpowiednio wysokie napięcie, zaplanował na 10 listopada wielką manifestację w pobliżu miasta, która miała zapoczątkować przewrót. Następnie uznał, że wydarzenia trzeba przyspieszyć.

Przebieg

Grupa Hitlera zamierzała ubiec grupę von Kahra, jednak termin musiał zostać skrócony do 8 listopada. Monachijskie gazety poinformowały, że tego dnia wieczorem w przestronnej monachijskiej piwiarni Bürgerbräukeller (obiekt mieścił około 1800 osób) na wielkim wiecu narodowych organizacji von Kahr zamierzał zapoznać publiczność z celami swojej polityki (programem rządu). Data nie była przypadkowa, 8 listopada 1918 ostatni niemiecki cesarz Wilhelm II Hohenzollern został zmuszony do abdykacji. Hitler obawiał się, że podczas tego zebrania komisarz von Kahr proklamuje niepodległość Bawarii i zwróci tron Wittelsbachom, do czego Hitler nie mógł dopuścić.

Bojówkarze SA z aresztowanym socjalistycznym radnym

Grupa Hitlera starannie przygotowała pucz na pierwszą wyznaczoną datę. Oddziały mające w nim uczestniczyć zostały uzbrojone w pistolety, karabiny i granaty z tajnych magazynów w okolicach Monachium. Na wykonanie puczu było zdecydowanych wiele organizacji, jednostek oraz kompanii, które było gotowe do podjęcia działań wojskowych. Röhm, pod pretekstem nocnych ćwiczeń swego oddziału, oficjalnie zaopatrzył w broń 1500 członków monachijskiego SA. Dodatkowo było 125 żołnierzy Stosstrupp-Hitler, 200 członków południowobawarskiej jednostki SA, 2000 członków bojówki Bund Oberland, dwie jednostki piechoty Reichskriegsflagge, w gotowości pozostawało 200 ochotników z organizacji bojowejKampfbund München.

Organizatorzy wiecu von Kahra - by uniknąć posądzenia, że boi się obywateli Monachium - dla zabezpieczenia wiecu podjęli tylko najbardziej potrzebne środki bezpieczeństwa. Nagle piwiarnia została obstawiona i zamknięta przez zwolenników Hitlera. Trwało spotkanie Gustava von Kahra, Otto von Lossowa (miejscowego komendanta wojskowego), Hansa von Seißera (szefa policji) i licznych innych czołowych polityków narodowych. O dwudziestej, około pół godziny po rozpoczęciu spotkania na salę wkroczyli Hitler, Göring i dalsi naziści. Hitler wystrzelił z rewolweru w sufit, aby przerwać dyskusję i zwrócić uwagę na to, co miał do powiedzenia zebranym. Ogłosił, że sala jest otoczona przez członków SA i że rozpoczęła się właśnie rewolucja narodowa. Dodatkowo skłamał, że jego ludzie zajęli koszary Reichswehry i policji, a żołnierze i policjanci przyłączyli się do puczu. Chwilę później, by uniknąć nieprzyjemnych incydentów, przybył generał Erich Ludendorff. W tym samym czasie Ernst Röhm na czele grupy bojówkarzy SA przejął kontrolę nad kwaterą główną bawarskiej armii, w gmachu dawnego Ministerstwa Wojny. Budynek był niemal całkowicie pusty i został zajęty bez najmniejszych kłopotów. Rano Röhm rozkazał przygotować budynek do obrony.

Hitler poprosił triumwirat złożony z von Kahra, von Lossowa i von Seißera na rozmowę do mniejszej bocznej salki, zaś w tym czasie Göring wygłosił mowę do zgromadzonych. Uzbrojonemu Hitlerowi dość szybko udało się przekonać triumwirat do przystąpienia do rewolucji. Hitler oświadczył zebranym, że rząd Rzeszy został rozwiązany, a na czele nowego staje on sam - Hitler, Ludendorff jako szef Reichsewhry, von Lossow jako minister obrony Rzeszy i Seißer jako minister policji Rzeszy. Zadaniem nowego rządu będzie skupienie w jednej ręce wszystkich sił Rzeszy oraz marsz na Berlin i ratowanie narodu niemieckiego. Puczyści byli już przekonani, że przewrót powiódł się i dowodzenie na miejscu przejął Ludendorff, który wypuścił na słowo von Kahra, von Lossowa i Seißera.

Von Kahr został uwolniony i o 2.55 w nocy drogą radiową odżegnał się jednak od udziału w puczu. W tajemnicy przed Hitlerem i Ludendorffem, zmobilizował siły przeciwko nim. Tej samej nocy von Kahr nakazał druk plakatów (i rozmieszczenie ich w Monachium), w których ogłosił rozwiązanie partii narodowych socjalistów, oraganizacji Oberland i Reichskriegsflagge. Puczystom nie udało zająć się budynków prezydium policji, ani budynków rządowych przy Maximilianstraße. Gdy generał von Lossow wrócił do swojej siedziby, tam czekał na niego rozkaz z Berlina stłumienia przewrotu. Publicznie oświadczył, że został zmuszony siłą do opowiedzenia się po stronie Hitlera, a żołnierze von Lossowa otoczyli miasto. Hitler otrzymał bolesny cios; nie chciał występować przeciwko wojsku, ale razem z nim pójść na Berlin. Zamierzał na wzór włoskich faszystów pod wodzą Mussoliniego (marsz na Rzym z 1922) przejąć kontrolę nad zgromadzonymi w Bawarii wojskami i wraz z połączonymi bojówkami antydemokratycznymi poprowadzić je na Berlin, aby tam objąć władzę. Jeśli udało się to tak łatwo i bezkrwawo włoskim faszystom, dlaczego nie miałoby udać się im? Hitler sądził, że szybko otrzyma poparcie społeczeństwa, jednak pomylił się. W tej sytuacji Ludendorff zasugerował zajęcie centrum Monachium. Hitler miał jeszcze nadzieję, że zdoła wzniecić swą nazistowską rewolucję i uniknąć porażki. Von Kahr przeniósł rząd stanowy do Ratyzbony, co potwierdziło, że poprzedni rząd pozostał u władzy.

Odeonsplatz tuż po puczu

Rankiem 9 listopada 1923 częściowo uzbrojony tłum (2000-3000 osób) opuścił Bürgerbräukeller i pod wodzą Hitlera oraz Ludendorffa przemaszerował przez centrum miasta, aby zyskać wsparcie obywateli. Hitler uważał, że żaden żołnierz, ani policjant nie odważy się podnieść broni na generała, a dodatkowo najpewniej przyłączą się do marszu. Na początku kolumny jechała ciężarówka wioząca szturmowców z karabinami maszynowymi. Göring dopilnował, by po drodze wzięto kilku zakładników. Kolumna nazistów sforsowała policyjną blokadę ustawioną na moście Ludwiga. Göring poszedł do dowódcy policjantów i poinformował, że mają zakładników - w tym ministrów, którzy zostaną rozstrzelani w razie zatrzymania marszu. Szturmowcy rozbroili policjantów. Gdy Hitler i Ludendorff dowiedzieli się, że armia wystąpiła przeciwko Röhmowi i bojówkarzom, ruszyli z pomocą.

Szli ze śpiewem na ustach. Udali się w kierunku monachijskiej Feldherrenhalle przy Odeonsplatz, lecz w uliczce prowadzącej do placu natknęli się na policyjny kordon. Hitler rozkazał policjantom złożyć broń, co zignorowali. Padł pierwszy strzał. Zginął Scheubner-Richter, który upadając przewrócił Hitlera i wywichnął mu bark. Hitler myślał, że został ranny i uciekł. Przemarsz został krwawo wstrzymany przez policję. Zostali postrzeleni bojówkarze, którzy osłaniali Hitlera; on sam uniknął trafienia. Göring został poważnie postrzelony w pachwinę i upadł na ulicy. Szturmowcy przenieśli go do pobliskiego domu, gdzie został prowizorycznie opatrzony i przechowany. Gdy główni przywódcy zostali ranni, aresztowani lub uciekli, pochód nazistów rozpierzchł się. W czasie walki zginęło czterech policjantów oraz zastrzelono szesnastu bojówkarzy. Bojówkarze SA aresztowali przedstawicieli mniejszości żydowskiej, radnych lewicy oraz zdemolowali redakcję pisma o profilu socjaldemokratycznym (Münchener Post). Gdy była już zniszczona redakcja i maszyny przyszło polecenie Hitlera, by oszczędzić wydawnictwo, gdyż Hitler chciał je przejąć dla gazety narodowosocjalistycznej. Pod Ministerstwem Wojny również doszło do strzelaniny, w której zostało zabitych dwóch SA-manów. Z wielkim zaangażowaniem udział w puczu wziął Rudolf Hess. W górach, w pobliżu Tegernsee, przetrzymywał jako zakładników dwóch ministrów bawarskiego rządu, nieprzychylnych nazistom. Kiedy dotarła wiadomość o rozgromieniu przewrotu zwolnił ministrów, a sam przedostał się przez granicę austriacką i uniknął aresztowania. W puczu wzięli udział m.in.Julius Schreck i Joseph Berchtold (po puczu uciekł do Austrii).

Po puczu

Uczestnicy puczu w czasie procesu, 1 kwietnia 1924

Jeszcze tego samego dnia Ludendorff został pojmany, zaś ukrywający się w Uffing Hitler 11 listopada 1923. Został zabrany z domu bliskiego przyjaciela Ernsta Hanfstaengla. Tuż przed aresztowaniem Hitler próbował popełnić samobójstwo, ale żona Hanfstaengla wytrąciła mu broń z ręk. Ludendorff został umieszczony w strzeżonej rezydencji. Aresztowany został również Heinrich Himmler. Ranny Göring został wieczorem potajemnie zabrany z tymczasowego schronienia i dotarł do kliniki znajomego. Von Lossow wydał nakaz jego aresztowania. Göring błagał swoją żonę Carin, by uratowała go przed uwięzieniem.

Z Garmisch, w pobliżu austriackiej granicy, przyjechali znajomi i zabrali go do swojego domu, jednak zabrudzona rana nie chciała się wygoić. Carin próbowała wywieźć Göringa do bezpiecznej Austrii, co nie udało się i został aresztowany. Został umieszczony pod ochroną strażników w szpitalu w Garmisch i dał policji słowo honoru, że nie będzie próbował nadal uciekać. Ostatecznie z pomocą sympatyków został przetransportowany samochodem z łóżka do granicy z Austrią, którą przekroczył posługując się fałszywym paszportem. Transportujący go ludzie udawali policjantów, którym wydano rozkaz zabrania go, dzięki czemu uniknął aresztowania i więzienia (wrócił do Niemiec po ogłoszeniu w 1926 amnestii).

Ludzie oskarżali Hitlera o tchórzostwo. Razem z wieloma nazistowskimi towarzyszami został umieszczony w więzieniu w Landsbergu. Od dnia jego aresztowania były organizowane coraz liczniejsze manifestacje prohitlerowskie, jednak Hitler myślał o samobójstwie, aby uniknąć plutonu egzekucyjnego. Za podobne przestępstwo była przewidziana kara dożywotniego więzienia lub kara śmierci.

NSDAP została zakazana (zdelegalizowana) w większości niemieckich landów, zaś po rozpoczęciu się 26 lutego 1924 procesu, 1 kwietnia 1924 Hitler został skazany przez bawarski trybunał pod przewodnictwem Georga Neithardta za zdradę na pięć lat uwięzienia w twierdzy (o łagodnym rygorze), z możliwością zwolnienia warunkowego po sześciu miesiącach. Generał Ludendorff jako bohater I wojny światowej został uniewinniony. Oświadczył w sądzie, że był nieświadomym uczestnikiem wydarzeń. Röhm aresztowany po puczu, został skazany na piętnaście miesięcy więzienia, ale uzyskał zwolnienie krótko po wyroku (jednak został wydalony z Reichswehry). Hess w 1924 oddał się dobrowolnie w ręce władz i został aresztowany.

Włoski pucz powiódł się, ponieważ zaistniał w zupełnie innych warunkach. We Włoszech partia faszystowska liczyła 700 tys. członków, których popierał Kościół i większość Włochów, którzy po dwóch latach strajków oraz wobec groźby komunistycznej rewolty chcieli bezpieczeństwa i stabilności; byli gotowi oddać władzę silnemu przywódcy. Partia Hitlera miała znacznie mniej członków, w dodatku jej bojówki kojarzono głównie z bijatykami, a nie z chęcią przywrócenia gospodarczej i społecznej stabilności. Okupacja Zaglębia Ruhry niosła zagrożenie dla państwa od zewnątrz. Dodatkowo przesunięcie terminu koncentracji nazistowskich oddziałów (10 listopada) i ataku (11 listopada) wprowadziło ogromne zamieszanie. Nie zostały wydane rozkazy zajęcia strategicznych obiektów i zablokowania łączności telefonicznej oraz telegraficznej, co pozwoliło przeciwnikom na zorganizowanie przeciwdziałań. Duża część oddziałów puczystów w ogóle nie weszła do akcji, bo zostały powiadomione zbyt późno.

W więzieniu Hitler miał zapewnione wyjątkowe warunki, m.in. bardzo liczne odwiedziny. Wszystko wskazywało na to, że nastąpił koniec Hitlera i jego zwolenników, jednak dzięki zamachowi Hitler zdobył sławę. Twierdził, że próbował ocalić naród z tragicznej sytuacji.

Ehrentempel, ok. 1937

Hitler podczas odbywania kary w Landsbergu napisał pierwszą część swojej książki Mein Kampf, z pomocą towarzyszącego mu w więzieniu Rudolfa Hessa. 20 grudnia 1924 Hitler opuścił więzienie. Wyciągnął odpowiednie wnioski z puczu monachijskiego i od tej pory naziści próbowali zdobyć władzę działając w zakresie systemu demokratycznego. Jednocześnie próba przewrotu i umiejętnie wykorzystany propagandowo proces uczyniły z nieznanego szerzej Hitlera postać znaną w całych Niemczech, co ułatwiło późniejszą rozbudowę NSDAP. Klęska puczu uczyniła jednak z Hitlera bohatera i męczennika. Nieustraszonego przywódcę, który nie uciekł, lecz został ranny w trakcie wycofywania się z pola walki. Hess, skazany na osiemnaście miesięcy pozbawienia wolności, opuścił więzienie 1 stycznia 1925.

Hitler, jako obcokrajowiec (obywatel Austrii), po zwolnieniu z więzienia obawiał się deportacji z Niemiec, jednak ocalił go przed nią jego Krzyż Żelazny - odznaczenie z I wojny światowej; twierdził, że jest Niemcem. Władze Austrii oświadczyły, że nie wpuszczą go na swoje terytorium, bo utracił obywatelstwo służąc w obcej armii podczas wojny. 7 kwietnia 1925 zrzekł się obywatelstwa austriackiego i stał się bezpaństwowcem.

W 1926 podczas kongresu NSDAP w Weimarze miało miejsce uroczyste przekazanie SS sztandaru krwi, który był niesiony podczas puczu i został wówczas zakrwawiony. 8 i 9 listopada 1933 narodowi socjaliści, którzy właśnie doszli do władzy uczcili po raz pierwszy w historycznym miejscu pamięć poległych kolegów. Od tej pory spotykali się co roku w Bürgerbräukeller. Poległych wystylizowano na „krawawe ofiary Ruchu” i uczyniono z nich męczenników. W 1935 został oddany w Monachium zespół Ehrentempel ("Świątynia honoru"), upamiętniający pucz; w 1947 został zniszczony przez armię USA w ramachdenazyfikacji. Gustav von Kahr został zamordowany na rozkaz Hitlera w czasie nocy długich noży (30 czerwca 1934).

wikipedia