W warszawskim getcie utworzono Żydowską Organizację Bojową

Historia

Oddziały bojowe ŻOB powstały 28 lipca 1942 roku w getcie warszawskim spośród członków Organizacji Bojowej Bloku Antyfaszystowskiego kierowanej przez lewicowców, organizacji młodzieżowej partii Bund (połączenie 15 października 1942) oraz organizacji syjonistycznych Haszomer Hacair, Dror, organizacji Cukunft i grup Akiba. Do ŻOB dołączyli członkowie partii Poalej Syjon i PPR. Dowódcą został Mordechaj Anielewicz "Malachi" z Haszomer Hacair. W skład ŻOB nie weszli członkowie prawicowej organizacji Betar, którzy przyłączyli się do organizacji ŻZW, utworzonej przez oficerów Wojska Polskiego żydowskiego pochodzenia. Pierwszym komendantem organizacji został Mordechaj Anielewicz.

Do armii bezpośredniego akcesu nie zgłosił Bund, lecz później organizacja ta nawiązała współpracę z Żydowskim Komitetem Narodowym w ramach Komisji Koordynacyjnej. Ciała te koordynowały reprezentację dużej części środowisk żydowskich we współpracy z polskim podziemiem i Rządem RP na uchodźstwie.

Działalność

Organizacja uzbrajana była przez Armię Krajową i Gwardię Ludową, a politycznie uznawała go za bojową organizację Żydów w getcie zarówno Delegatura Rządu na Kraj jak i Polska Partia Robotnicza. Politycznie ŻOB podlegała Żydowskiemu Komitetowi Narodowemu utworzonemu 15 października 1942, a pośrednio Delegaturze Rządu. Organizacja zajmowała się budowaniem tzw. bunkrów w getcie, przeprowadzała ekspropriacje w celu zdobycia środków na broń (między innymi napady na kasę Judenratu i bank getta), sprowadzała i gromadziła broń, prowadziła propagandę oporu, zwalczała członków żydowskich kolaboracyjnych formacji podszywających się pod ruch oporu („Trzynastka” i organizacja „Żagiew”), likwidowała skazanych na śmierć konfidentów i kolaborantów (np. zastępcę komendanta policji żydowskiej Jakuba Lejkina). Wkrótce konspiracja w praktyce przejęła władzę w dzielnicy z rąk Judenratu, a w styczniu 1943 r. także usunęła z getta formacje kolaboranckie, a nawet zmusiła do tymczasowego wycofania się Niemców (przerwano wtedy przeprowadzaną na osobisty rozkaz Himmlera wielką akcję deportacyjną).

Oddziały lokalne ŻOB powstały także w Krakowie, Częstochowie, Będzinie i Sosnowcu, założone przez wysłanników warszawskiej ŻOB. Stawiły one później zbrojny opór w momencie likwidacji gett w tych miastach. Komórka krakowska dokonała także spektakularnego ataku 22 grudnia 1942, obrzucając granatami krakowską kawiarnię Cyganeria (wówczas nur für Deutsche), w wyniku czego zginęło wg różnych szacunków od 7 do 10 niemieckich oficerów (w tej samej akcji uczestnicy rozwiesili flagi polskie na mostach i złożyli kwiaty pod pomnikiem Mickiewicza na krakowskim rynku, aby uniknąć odwetu w getcie, GL zapisało tę akcję na swoje konto), a także licznych akcji dywersyjnych i sabotażowych poza gettem (m.in. w akcji rozkręcenia szyn kolejowych na trasie do Auschwitz).

Powstanie w getcie warszawskim

W czasie powstania w getcie warszawskim, ŻOB w Warszawie składała się prawdopodobnie z 22 grup bojowych podległych dowództwom dzielnicowym: pięć grup wywodziło się z organizacji Dror, cztery z Haszomer Hacair, cztery z GL-PPR, cztery z Bundu, oraz po jednej z Poalej Syjon-Lewica, Poalej Syjon-Prawica, Akiba, Gordonia i Hangar Hacyjoni. Liczebność to według różnych danych od 220 do 600 bojowców; podczas powstania w getcie kwaterą dowództwa była kamienica przy ul. Miłej 18. Bojownicy ŻOB podczas powstania występowali pod sztandarami biało-czerwonymi, a część z nich także pod socjalistyczną flaga czerwoną. Słabo wyszkoleni i uzbrojeni bojownicy (posiadali jedynie 1 km, 1 pm, 10-15 karabinów oraz 70-200 pistoletów i rewolwerów przekazanych przez AK i GL lub zakupionych) tej organizacji stawiali opór przez prawie miesiąc.

W powstaniu zginęła większość członków ŻOB. Część z tych, którym udało się wydostać z warszawskiego getta, utworzyła oddziały partyzanckie w lasach wyszkowskich, walczące w składzie GL pod dowództwem Icchaka Cukiermana "Antka"; inni ukrywali się u chłopów i w bunkrach leśnych. Pluton ŻOB pod dowództwem Marka Edelmana brał udział w walkach na Starym Mieście podczas powstania warszawskiego w 1944 roku.