Została proklamowana Komuna Paryska

Geneza

W 1870 roku Francja doznała upokarzającej klęski w wojnie z Prusami, gdy wojska pruskie w ciągu dwóch miesięcy przełamały obronę granicznych twierdz, zdobywając Metz oraz Sedan i biorąc do niewoli 100-tysięczną armię francuską wraz z cesarzem Napoleonem III. W jej wyniku nastąpiła likwidacja II Cesarstwa i proklamowanie 4 września 1870 roku III Republiki, z Rządem Obrony Narodowej, na którego czele stanął generał Louis Jules Trochu.

W połowie września 1870 roku wojska pruskie otoczyły Paryż szczelnym pierścieniem, a próby przerwania czteromiesięcznego oblężenia głodującej stolicy nie powiodły się. Paryż ostrzeliwany był z dalekonośnych dział Kruppa. Z miasta wydostał się w balonie tylko niedawny szef Rządu Tymczasowego III Republiki, jeden z najpopularniejszych polityków lewicy – Léon Gambetta, by organizować wojnę ludową na prowincji. Mimo braku wcześniejszych doświadczeń militarnych udało mu się zorganizować od podstaw ludowe siły zbrojne, tzw. Armię Loary, która jednak nie była w stanie pomóc oblężonej stolicy. Nowy, ugodowy rząd francuski, kierowany przez monarchistę Louis Thiersa, przeciwnika wojny z Prusami, przyjął 26 lutego 1871 roku propozycje pokojowe pruskiego kanclerza Bismarcka, a 10 maja podpisano traktat pokojowy. Zgodnie z jego postanowieniami Francja miała przekazać Niemcom Alzację, część Lotaryngii oraz zapłacić wielką kontrybucję (5 mld franków[3]). 1 marca w Paryżu odbyła się defilada wojsk pruskich, jednak już następnego dnia Prusacy wycofali swoje oddziały poza Paryż. Lud paryski przyjął tę kapitulację jako zdradę narodową, zwłaszcza że Thiers zapowiedział restaurację monarchii.

Tymczasem nastroje w mieście ulegały szybkiej radykalizacji. W Paryżu działało ponad 30 klubów politycznych, szczególnie w dzielnicach Saint-Antoine, Saint-Martin, Saint-Denis i Saint-Marcel. Nawiązywały one do bogatej tradycji rewolucyjnej Francji, począwszy od rewolucji francuskiej, poprzez rewolucję lipcową i rewolucję lutową. Grupy te różniły się wprawdzie poglądami na taktykę działania, jednak łączyło je nawoływanie do nowej rewolucji, która miała nie tylko zapobiec restauracji monarchii, ale i przeciwstawić się nierównościom społecznym panującym we Francji. Swoich zwolenników rekrutowały z grona robotników (442 tys. osób w Paryżu), zubożałych drobnomieszczan (ok. 70 tys.) oraz drobnych kupców, również znajdujących się w kiepskiej sytuacji finansowej. Dzięki uchwalonym w ostatnich latach Cesarstwa prawom – do strajku (z 1864 roku) oraz o wolnej prasie (z 1868 roku), te warstwy społeczne mogły wyrażać swoje niezadowolenie z ustroju, co w czasie wojny francusko-pruskiej stało się powszechne.

Grupy lewicowe działające w Paryżu bezpośrednio przed początkiem Komuny Paryskiej:

• bakuniniści – zwolennicy anarchokolektywizmu Michała Bakunina, należący do paryskiej sekcji I Międzynarodówki.
• blankiści – kontynuujący romantyczną myśl polityczną Auguste Blanquiego.
• marksiści – zwolennicy poglądów Karola Marksa, skupieni w paryskiej sekcji I Międzynarodówki.
• proudhoniści – anarchistyczni zwolennicy poglądów Pierre’a Josepha Proudhona,

Lud Paryża obawiał się, że po raz kolejny (jak w 1830 i częściowo w 1848 r.) mimo zwycięstwa rewolucji nic nie zmieni się w położeniu zwykłych robotników. Stąd w dużej mierze spontaniczne organizowanie oddziałów Gwardii Narodowej, szczególnie zintensyfikowane na początku 1871 r. Łącznie dysponowały one siłą 500 tys. karabinów. Wywoływało to niepokój Zgromadzenia Narodowego, które nie zamierzało przeprowadzać żadnych głębszych przemian społecznych. Podjęło ono szereg działań mających uniemożliwić ludową mobilizację: radykalnie obniżono żołd gwardzistów, co uniemożliwiło poważnej części robotników nabycie munduru i broni, a tym samym wstąpienie w szeregi formacji. Kolejnym krokiem podjętym przez Thiersa była decyzja o wycofaniu z Paryża 227 armat zlokalizowanych w dzielnicach Belleville i Montmartre. Były to działa zakupione z ludowych składek na potrzeby obrony miasta przed Prusakami. Decyzja wywołała zatem oburzenie wśród robotników, którzy postanowili bronić Gwardii oraz armat.

Wybuch

W nocy z 17 na 18 marca Thiers wysłał oddział wojska po działa. Gwardziści i paryżanie przekonali jednak żołnierzy, by odmówili wykonania rozkazu i zaaresztowali dowódcę, generała Lacomte’a oraz przypadkowo znajdującego się w pobliżu generała Thomasa. Przypominając sobie niechlubną rolę obu w tłumieniu dni czerwcowych, tłum w spontanicznej egzekucji rozstrzelał obu pod murem przy ulicy des Rosiers. Thiers z ministrami (i blisko 100 tys. mieszkańców miasta, głównie lepiej sytuowanych) opuścił Paryż udając się do Wersalu. Na Ratuszu wywieszono Czerwony Sztandar. Rewolucjoniści paryscy mieli do dyspozycji 200 tys. gwardzistów narodowych i zbuntowanych żołnierzy, artylerię i wystarczające zasoby amunicji. Thiers rozporządzał niespełna 20 tys. żołnierzy. Historycy oceniają, że w tym momencie siły rewolucyjne były w stanie obalić rząd, gdyby dostatecznie szybko zorientowano się w sytuacji i skierowano Gwardię do marszu na Wersal. W mieście panował jednak równocześnie ogromny bałagan, nie znalazł się nikt, kto wydałby odpowiednie rozkazy. Nowe, spontanicznie formowane władze, dopiero się tworzyły.