Janusz Franciszek Radziwiłł

Książę Janusz Franciszek Ksawery Józef Labre Bronisław Maria Radziwiłł herbu Trąby (ur. 3 września 1880 w Berlinie, zm. 4 października 1967 w Warszawie) – polski polityk konserwatywny, w latach 1935–1939 senator II Rzeczypospolitej, XIII ordynat na Ołyce, baliw Wielkiego Krzyża Honorowy i Dewocyjny kawalerów maltańskich od 1926.

Brat Michała Radziwiłła Rudego, syn Ferdynanda Radziwiłła i Pelagii z Sapiehów. Właściciel licznych dóbr i budynków, m.in. ordynacji ołyckiej, pałacu w Nieborowie i majątku Szpanów na Wołyniu, które odziedziczył po Michale Radziwille, pałacu przy ul. Bielańskiej w Warszawie.

Uczeń Królewskiego Gimnazjum w Ostrowie, świadectwo dojrzałości otrzymał w Gimnazjum Carolineum w Osnabrück. Studiował prawo na Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma w Berlinie oraz nauki przyrodniczo-ekonomiczne w Wyższej Szkole Leśnictwa w podberlińskim Eberswalde.

Podczas I wojny światowej organizował pomoc dla uchodźców z Królestwa Polskiego. Pod koniec 1917 prowadził, w Niemczech, rozmowy dyplomatyczne na temat przyszłości Polski. Rozważano wówczas jego kandydaturę (w razie restauracji monarchii) do korony polskiej lub litewskiej jako bliskiego kuzyna cesarza Wilhelma II. W 1918, jako zwolennik Rady Regencyjnej, wrócił do kraju i został członkiem powołanego przez nią rządu Jana Kantego Steczkowskiego. Sprawował funkcję dyrektora Departamentu Stanu. Odpowiadał za politykę zagraniczną, budował zalążki polskiej służby dyplomatycznej, prowadził rozmowy z cesarzem niemieckim Wilhelmem II (swoim kuzynem) i austriackim: Karolem I. Funkcję dyrektora Departamentu Stanu pełnił także w rządzie Jana Kucharzewskiego.

Od lata 1920 ochotniczo służył, w randze podporucznika, w 8 Brygadzie Jazdy. Jeszcze w tym samym roku został zdemobilizowany. W 1922 stanął na czele polskiej delegacji na konferencję rozbrojeniową w Moskwie. W latach 1923–1926 przewodził Klubowi Społeczno-Politycznemu skupiającemu polityków z różnych frakcji, będących przeciwnikami endecji. W międzyczasie pełnił też funkcję baliwa (prezydenta) Polskiego Związku Kawalerów Maltańskich. Był też jednym z przywódców Stronnictwa Prawicy Narodowej.

Przewrót majowy otworzył mu drogę do przejęcia nieformalnego przywództwa wśród polskich konserwatystów. Był uczestnikiem spotkania w Nieświeżu, gdzie rozmawiali marszałek Józef Piłsudski i przedstawiciele ziemiaństwa. Poważany przez marszałka, w latach 1928–1935 był posłem na sejm (BBWR), a w latach 1935–1939 senatorem. Pracował w komisjach sejmowych, walczył o poprawność stosunków między państwem a Kościołem, krytykował wynaturzenia życia politycznego takie jak proces brzeski, obóz w Berezie Kartuskiej. Sprzeciwiał się zaostrzaniu cenzury. Nie zgadzał się z polityką Eugeniusza Kwiatkowskiego. W 1937 poparł Obóz Zjednoczenia Narodowego. W tym samym roku współtworzył Stronnictwo Zachowawcze. Prezes Towarzystwa Międzynarodowych i Krajowych Zawodów Konnych w Polsce.

20 września 1939 został, wraz z synem Edmundem, aresztowany przez NKWD. Osadzono go na Łubiance, gdzie był przesłuchiwany m.in. przez Ławrientija Berię. Zwolniono go po trzech miesiącach, po interwencji włoskiej rodziny królewskiej. Przełom lat 1939–1940 spędził w Warszawie. Za wiedzą rządu londyńskiego wyjechał na początku 1940 do Berlina, aby interweniować w sprawie zmniejszenia skali represji hitlerowskich w Polsce. Przyjęty był przez Hermanna Göringa, jednak nawet osobista znajomość z marszałkiem Rzeszy (wspólnie polowali w Puszczy Rominckiej w latach międzywojennych) nie wpłynęła na zmianę polityki hitlerowskiej. Udzielał się w Stołecznym Komitecie Samopomocy Społecznej, współdziałał z Radą Główną Opiekuńczą i Delegaturą Rządu na Kraj (nie wstąpił w jej struktury dla większej skuteczności działania), interweniował w sprawie aresztowanych Polaków. Po wybuchu powstania warszawskiego aresztowany przez hitlerowców i uwięziony, wraz z żoną, w Moabicie. Niespodziewanie zwolniony już w październiku 1944, osiadł w Nieborowie.

W styczniu 1945 ponownie został, wraz żoną, aresztowany przez NKWD. W 1947 zmarła w więzieniu w Krasnogorsku żona księcia, Anna. W tym samym roku wraca do Warszawy, ale jeszcze przez trzy tygodnie od powrotu był przetrzymywany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Po uwolnieniu zamieszkał, wobec pozbawienia wszystkich dóbr, w skromnym mieszkaniu w Warszawie (najpierw na Saskiej Kępie, a później na Mokotowie). Wycofał się całkowicie z życia politycznego.

Pochowany został, najpierw, na cmentarzu przy kościele oo. Bernardynów w Warszawie, a w 1972 jego zwłoki przeniesiono do grobowca Radziwiłłów w Wilanowie. Co ciekawe władze komunistyczne wyprawiły mu oficjalny państwowy pogrzeb.

Pozostawił czworo dzieci. Jeden z jego synów, Stanisław Albrecht Radziwiłł, był mężem Caroline Lee Bouvier, a przez to szwagrem prezydenta Stanów Zjednoczonych Johna Fitzgeralda Kennedy'ego i Arystotelesa Onasisa.