Antoni Henryk Radziwiłł

Antoni Henryk Radziwiłł herbu Trąby (ur. 13 czerwca 1775 w Wilnie, zm. 7 kwietnia 1833 w Berlinie) – polski książę, polityk, kompozytor, książę-namiestnik (niem. Statthalter) Wielkiego Księstwa Poznańskiego, I ordynat na Przygodzicach, XII ordynat na Nieświeżu. Najwybitniejszy w XIX. w. przedstawiciel orientacji polsko-pruskiej. Bezpodstawnie tytułował się także hrabią szydłowieckim. Pruski generał-lejtnant, odznaczony Orderem Orła Białego w 1793 i 1815, pruskim Orderem Czarnego Orła, kawaler maltański.

Młodość

Syn Michała Hieronima i Heleny z Przeździeckich. Młode lata spędził głównie w Berlinie, co zaowocowało jego późniejszą propruską postawą. W 1796 poślubił Fryderykę Dorotę Ludwikę Hohenzollern (1770-1836), córkę Augusta Ferdynanda, brata Fryderyka II Wielkiego – króla Prus.

Zgodnie z umową przedślubną córki były ewangeliczkami po matce, synowie katolikami po ojcu. Mieli razem sześcioro dzieci:

• Wilhelma Pawła Radziwiłła;
• Ferdynanda;
• Bogusława Fryderyka Radziwiłła;
• Władysława;
• Elizę Radziwiłłównę;
• Wandę, żonę ks. Adama Konstantego Czartoryskiego.

Jego dzieci uległy częściowej germanizacji.

Uważał, że powinowactwo z pruskim domem panującym zobowiązuje go do czynnej mediacji pomiędzy Polakami a władzami pruskimi. Zaowocowało to nieudanym planem wystąpienia Polaków po stronie Prus przeciw Napoleonowi I w (1806/1807) oraz równie nieudaną próbą skłonienia księcia Józefa Poniatowskiego w 1813 do przejścia na stronę prusko-rosyjską.

Namiestnik

15 maja 1815 został mianowany pierwszym i jedynym księciem-namiestnikiem autonomicznego Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Choć była to funkcja niemal wyłącznie reprezentacyjna, w początkowym okresie miał pewien wpływ na politykę, lecz później coraz bardziej ograniczał go rząd w Berlinie. Zdaniem polskich historyków, jego chwiejny charakter i lękliwe usposobienie sprawiły, że nie był w stanie zapobiegać polityce germanizacji.

Z funkcji tej o charakterze bardziej politycznym, aniżeli administracyjnym, nie wywiązał się, należycie dbając o kulturę Poznańskiego, opiekując się młodzieżą studiującą, prowadząc świetny dom, nie zdobył się na energiczną obronę praw kraju przed zakusami germanizatorskimi władz. Wybuch powstania listopadowego osłabił jego pozycję i zmusił do wniesienia dymisji.

Był mecenasem sztuki, dbał jednak o rozwój i ochronę kultury Wielkiego Księstwa. Interweniował w sprawie pozwolenia na wystawienie polskich sztuk w teatrze miejskim w Poznaniu w latach 1817, 1823, 1824 oraz 1829 co pogorszyło jego stosunki z władzami pruskimi. Doprowadził również do koncertu Niccolò Paganiniego w Poznaniu 19 maja 1829. Jego żona była bardzo przychylna Polakom; w 1830 założyła pierwszą żeńską szkołę – Szkołę Luizy (od imienia swej matki – księżniczki wirtemberskiej), która przetrwała do 1919. Obecnie tradycje kontynuuje VII LO im. Dąbrówki w Poznaniu.

W chwili wybuchu powstania listopadowego w 1831 został zawieszony w funkcji księcia-namiestnika, a autonomię stopniowo zniesiono przekształcając Wielkie Księstwo w Prowincję Poznańską. Wkrótce po tych wydarzeniach książę zmarł.

Zainteresowania muzyczne

Radziwiłł był uzdolnionym kompozytorem, wiolonczelistą, gitarzystą i śpiewakiem. Jego berliński pałac (od 1875 roku siedziba Kancelarii Rzeszy, gdzie rezydowali m.in. Bismarck i Hitler) pełnił funkcję ośrodka życia muzycznego, literackiego i teatralnego; do grona przyjaciół księcia należeli Johann Wolfgang von Goethe i Ludwig van Beethoven, który zadedykował mu uwerturę Zur Namensfeier (opus 115). W swoim pałacyku myśliwskim w Antoninie, w pobliżu Ostrowa Wielkopolskiego (którego był właścicielem), gościł dwukrotnie (1827 oraz 1829) Fryderyka Chopina, który napisał dla niego Introdukcję i Poloneza na wiolonczelę i fortepian (opus 3); Chopin dał również 2 X 1828 koncert w poznańskiej siedzibie namiestnika. Pierwszy swój utwór zadedykował mu również Feliks Mendelssohn (Radziwiłł bywał częstym gościem w domu jego rodziców). Miejsce w historii muzyki zapewniło mu autorstwo pierwszej muzyki skomponowanej do Fausta (1808-1832, wystawiona w pełnej wersji w 1835 roku) J. W. Goethego napisanej w latach 1808-1831 w pałacu Ciszyca w Kowarach, a wystawionej po jego śmierci w 1835 w Berlinie, którą podziwiał nawet sam Chopin. Skomponował również wiele pieśni. Był również rysownikiem i rytownikiem, pozostawił też nieliczne akwaforty: głównie portrety osób z najbliższego, arystokratycznego otoczenia.

Sam książę Antoni wraz z żoną spoczywa w krypcie rodowej w kościele pw. M.B. Ostrobramskiej w Antoninie.