Bronisław Gembarzewski

Bronisław Gembarzewski (ur. 30 maja 1872 w Petersburgu, zm. 11 grudnia 1941 w Warszawie) – pułkownik saperów Wojska Polskiego, historyk wojskowości, muzealnik, wieloletni dyrektor Muzeum Narodowego i Muzeum Wojska w Warszawie.

Był synem Kazimierza i Eulalii z Zawadzkich. Herbu Habdank. Kształcił się w VI gimnazjum w Warszawie oraz w gimnazjum w Carskim Siole, studiował malarstwo w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu (1892-1894) oraz w Conservatoire National des Arts et Metiers w Paryżu (1895-1896). Jednym z jego pedagogów malarskich był Wojciech Gerson; jako malarz tworzył głównie pejzaże, ale jego prace nie cieszyły się uznaniem krytyków sztuki. Przed I wojną światową zajmował się, wspólnie z Edwardem Krasińskim i Stanisławem Patkiem, porządkowaniem zbiorów Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu; powołany został do Armii Imperium Rosyjskiego w 1914, służył jako kapitan wojsk saperskich. Z ramienia Komitetu Obywatelskiego miasta Warszawy opiekował się gmachami państwowymi stolicy w latach 1915-1916; od 1916 (do 1936) był dyrektorem Muzeum Narodowego w Warszawie, a od 1920 dyrektorem Muzeum Wojska w Warszawie. W 1913 został prezesem, później członkiem honorowym Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Warszawie, brał także udział w pracach Cesarskiego Towarzystwa Historycznego Wojskowego w Petersburgu. Od 1916 był członkiem rzeczywistym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

W 1921 został awansowany na pułkownika. Zweryfikowany ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów administracyjnych, dział naukowo-oświatowy. 19 czerwca 1923 został przeniesiony do korpusu oficerów inżynierii i saperów z zachowaniem starszeństwa z 1 czerwca 1919 i 33,1 lokatą. W czasie pełnienia funkcji dyrektora Muzeum Wojska pozostawał oficerem nadetatowym 1 Pułku Saperów. Z dniem 30 kwietnia 1927 przeniesiony został w stan spoczynku. Po wybuchu II wojny światowej był krótko więziony na Pawiaku, po zwolnieniu brał udział w akcji ratowania zabytków Muzeum Wojska w Warszawie.

Gembarzewski zorganizował w Muzeum Narodowym w Warszawie Archiwum Ikonograficzne, był jednym z twórców Muzeum Wojska. W 1929 wydał inwentarz zbiorów Muzeum Wojska z XVIII i pierwszej połowy XIX wieku, organizował liczne wystawy z dziejów Wojska Polskiego. Opracował bibliografię historii wojskowości w Polsce, zainicjował badania nad dziejami polskiego munduru wojskowego; opracował kilkadziesiąt tysięcy dokładnych rysunków umundurowania z epoki Księstwa Warszawskiego. Opisał stanowiska pułków polskich w czasie powstania listopadowego, był jednym z konsultantów Stefana Żeromskiego w trakcie pracy pisarza nad Popiołami. Przygotował wydanie Wspomnień wojskowych Józefa Patelskiego (obejmujących lata 1823-1831, 1914). Od 1934 współpracował z pismem Broń i Barwa. Za pracę Wojsko polskie. Królestwo Polskie. 1815-1830 (1903) otrzymał nagrodę Kasy im. Mianowskiego.

Wybrane publikacje

• Zabytki wojskowe polskie. (1894-1896)
• Źródła do historii pułku lekkokonnego gwardii. (1897)
• Wojsko polskie. Królestwo Polskie 1815-1830. Warszawa: Konstanty Trepte, 1903.(1903)
• Wojsko polskie. Księstwo Warszawskie 1807-1814. Warszawa: Gebethner i Wolff.(1905)
• Uzbrojenie i rodzaje broni. Epoka porozbiorowa. W: Tadeusz Korzon (red.): Dzieje wojen i wojskowości w Polsce. T. 3. Lwów: Ossolineum, s. 260-400.(1923)
• Ilustracje podług pomników. W: Tadeusz Korzon (red.): Dzieje wojen i wojskowości w Polsce. T. 1-2: Epoka przedrozbiorowa. Lwów: Ossolineum.(1923)
• Kopja a lanca. Warszawa: Główna Księg. Wojskowa. (1921)
• Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej.(1925)
• Muzeum Narodowe w Warszawie. Wybór i opis celniejszych zabytków i dzieł sztuki. Warszawa. (1926)
• Muzeum Wojska. Warszawa. (1929)
• Pułki kaliskie w roku 1831. (1930)
• Husarze. Ubiór, oporządzenie i uzbrojenie 1500-1775. Warszawa: Broń i Barwa. (1939)
• Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie wojska polskiego od XI wieku do 1831 roku. (1960-1966, 4 tomy)

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1922)
• Krzyż Kawalerski Legii Honorowej (1922)