Aleksander III Romanow

Aleksander III Aleksandrowicz, ros. Александр III Александрович (ur. 26 lutego/10 marca 1845 w Petersburgu, zm. 20 października/1 listopada 1894 w Liwadii) – cesarz Rosji, król Polski i wielki książę Finlandii od 1881, syn Aleksandra II Romanowa i Marii Aleksandrownej,

Lata wczesne

Spośród sześciu synów Aleksandra II i Marii jedynie najstarszy Mikołaj otrzymał staranne wykształcenie. Młody Aleksander nigdy nie grzeszył inteligencją i nie miał wybitnych zdolności intelektualnych[1]. Nauczycielem i wychowawcą następcy tronu był Konstantin Pobiedonoscew. Pobiedonoscew wychował swego podopiecznego w szacunku dla religii prawosławnej i rządów autokratycznych. Wyrobił w nim przekonanie, że ma być przykładem pobożności, uczciwości, solidności i cnotliwości.

Ze wszystkich ostatnich Romanowów Aleksander III imponował najbardziej rosyjskim wyglądem. Był wysoki i potężnie zbudowany. Miał charakterystyczną twarz o szerokich kościach policzkowych. Pozornie przypominał rosyjskiego chłopa. Lubił i umiał wypić. Był antysemitą z przekonania, jak wielu rosyjskich właścicieli ziemskich[3]. Mimo imponującego wyglądu bywał dobroduszny i nieśmiały. Najlepiej czuł się w kręgu rodziny z dala od obowiązków dworskich. Jako wzorowy mąż i ojciec nienawidził rozpusty. Nie mógł pogodzić się z faktem, że ojciec za plecami matki sypia z inną kobietą.

Życie i działalność

Zabójstwo Aleksandra II spowodowało zmianę kursu, która polegała na odrzuceniu zbyt liberalnych, zdaniem nowego cara, reform poprzednika. W jego opinii receptą na dążenia liberalne i rewolucyjne nie miała być liberalizacja i wprowadzenie rządów przedstawicielskich, ale wzmocnienie władzy. Dewizą władzy miała być formuła ros. православие, самодержавие, народность „prawosławie-samowładztwo-narodowość”. Aleksander III usiłował umocnić znaczenie języka rosyjskiego i religii prawosławnej, kosztem m.in. prześladowania języka polskiego (rusyfikacja) oraz praw katolików. Szczególnym obiektem prześladowań stali się Żydzi, oskarżani o uczestnictwo w zabójstwie poprzedniego cara. Za panowania Aleksandra III państwo wspierało nastroje antysemickie i urządzało pogromy, w wyniku których setki tysięcy Żydów na zawsze opuściło Rosję, emigrując do USA i Europy Zachodniej, głównie do Francji i Austrii. Zrezygnowano z zaplanowanych reform wprowadzając tzw. kontrreformy, ograniczające prawa samorządów tzw. ziemstw oraz wolność uniwersytetów.

Reforma uwłaszczeniowa wsi spowodowała wielką podaż robotników najemnych, przemieszczających się do miast, co wpłynęło z kolei na przyspieszenie rozwoju kapitalistycznych form gospodarki w Rosji. Dotyczyło to zwłaszcza przedsiębiorstw przemysłowych, budownictwa kolejowego, bankowości i towarzystw akcyjnych. Np. produkcja węgla kamiennego wynosząca w 1860 r. 300 tys. ton wzrosła w 1900 r. do 16 mln ton, a surówki żelaza odpowiednio z 330 tys. do 3 mln ton. Podobne wskaźniki wzrostu występowały w produkcji stali, miedzi, przemysłu maszynowego, cukru buraczanego. Szczególnie szybko rozwijało się budownictwo kolejowe. Podczas gdy w 1860 r. w Rosji było tylko 3 tys. km szlaków kolejowych, to na początku XX w. już 54 tys. km, w tym połączenie transsyberyjskie Petersburga i Moskwy z Władywostokiem na Dalekim Wschodzie. W 1900 r. ludność Rosji liczyła ok. 128 mln osób, w tym: Petersburg miał 1,5 mln, Moskwa 1,1 mln, Warszawa prawie 700 tys. mieszkańców.

Po zabójstwie Aleksandra II rewolucjoniści wydali odezwę do nowego cara, w której wyrażali nadzieję, że Aleksander III, jako obywatel i uczciwy człowiek przeprowadzi powszechną amnestię, ogłosi wolność słowa, zwoła przedstawicieli całego narodu rosyjskiego wybranych w wolnych wyborach. Car odrzucił postulaty. Wydał manifest, w którym ogłosił, że będzie karał terrorystów z całą surowością. Wprowadził bezwzględny despotyzm. Mnożył aresztowania, śledztwa, tortury. Wprowadził obowiązek dokładnych ksiąg meldunkowych we wszystkich miejscach publicznych. Nasilił współpracę tajnej policji z innymi służbami. Przeprowadził reformę służb specjalnych. Utworzono „Ochranę” (1881), której podstawowym zadaniem była infiltracja środowisk opozycyjnych. Pobiednoscew kierował akcją specjalnej ochrony cara. Zainspirował zawiązanie tajnej, konspiracyjnej organizacji pod nazwą „Święta Drużyna”, która miała chronić Aleksandra III i Rosję.

Polityka zagraniczna

W ostatniej dekadzie XIX w. nastąpiło znaczne pogorszenie się stosunków, zwłaszcza gospodarczych, między Niemcami i Rosją, która zbliżyła się wtedy do Francji, zawierając z nią konwencję wojskową o wzajemnej pomocy na wypadek agresji Niemiec na Francję, lub Austrii na Rosję. Car Aleksander III obawiał się większego konfliktu europejskiego, czy też wojny w Azji. Zręcznie manewrował pomiędzy mocarstwami. Rywalizował, ale unikał otwartej konfrontacji. Armia carska raczej straszyła inwazją, niż podejmowała konkretne militarne działania. Uregulowanie bowiem spraw wewnętrznych, a nie podboje, było dla Rosji zadaniem priorytetowym.

Rodzina

W życiu osobistym był osobą niezwykle rodzinną i ciepłą, a swojej ukochanej małżonce, królewnie duńskiej Dagmarze (po przejściu na prawosławie jako cesarzowa Maria Fiodorowna), pozwalał silną ręką trzymać ich dzieci, których mieli sześcioro:

• Mikołaja II (1868-1918), zamordowanego przez bolszewików
• Wielkiego księcia Aleksandra Aleksandrowicza (1869-1870),
• Wielkiego księcia Jerzego Aleksandrowicza (1871-1899), zmarłego młodo na gruźlicę,
• Wielką księżną Ksenię Aleksandrownę (1875-1960)
• Wielkiego księcia Michała (1878-1918), teoretycznie ostatniego cesarza Rosji przez jeden dzień, po abdykacji jego brata Mikołaja II, zamordowanego w czerwcu 1918 roku przez bolszewików,
• Wielką księżną Olgę Aleksandrownę (1882-1960)

Car Aleksander III umarł w 1894, na zapalenie nerek, w Liwadii na Krymie. Jego następca, Mikołaj II (1894-1917), kontynuował politykę swego ojca.