Erwin Axer

Erwin Axer (ur. 1 stycznia 1917 w Wiedniu, zm. 5 sierpnia 2012 w Warszawie) – polski reżyser teatralny, autor felietonów teatralnych i zapisków wspomnieniowych.

Życiorys

Urodzony w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, jako syn adwokata Maurycego Axera (1887–1942) i Ernestyny Fryderyki z domu Schuster (1895–1982). Dzieciństwo i młodość spędził we Lwowie. W 1939 ukończył Wydział Sztuki Reżyserskiej Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej. Debiutował na scenie Teatru Narodowego sztuką Księżyc nad Karybami Eugene'a O'Neilla. Kolejne jego przedwojenne inscenizacje to:

• opera Macieja Kamieńskiego Nędza uszczęśliwiona (1938)
• Zwiastowanie Paula Claudela (1938)
• Panna Julia Augusta Strindberga (marzec 1939).

Po wybuchu II wojny światowej wrócił do Lwowa, gdzie spędził trzy lata (1939–1942). W czasie okupacji sowieckiej, gdy czynny był Polski Teatr Dramatyczny we Lwowie, reżyserował w nim (m.in. Pannę Maliczewską Gabrieli Zapolskiej) i grał epizodyczne role. Po aresztowaniu ojca, w końcu 1942 wyjechał do Warszawy.

Brał udział w powstaniu warszawskim, po jego upadku został uwięziony w stalagu. Pracował w kamieniołomach w górach Harzu. Po wojnie wrócił do Polski. W 1946 został kierownikiem Teatru Kameralnego Domu Żołnierza w Łodzi (teatr ten po przeniesieniu do Warszawy w 1949 przemianowano na Teatr Współczesny). Kierował nim do 1981. W latach 1954–1957 był dyrektorem połączonych scen Teatru Współczesnego i Narodowego. Od 1962 reżyserował regularnie za granicą – w Niemczech, Szwajcarii, Związku Radzieckim, Stanach Zjednoczonych i Holandii, zaś od 1972 był stałym reżyserem-gościem wiedeńskiego Burgtheater.

W latach 1949–1979, z małymi przerwami, wykładał na Wydziale Reżyserii w warszawskiej PWST. Napisał liczne eseje o teatrze oraz krótkie formy literackie, porównywane do prozy Antoniego Czechowa. Zostały one opublikowane w miesięcznikach Dialog i Teatr oraz w książkach: Listy ze sceny (1955, 1957), Sprawy teatralne (1966), Ćwiczenia pamięci (1984, 1991, 1998), Kłopoty młodości, kłopoty starości (2006), Z pamięci (2007).

W Seksmisji, filmie Juliusza Machulskiego, Wiesław Michnikowski zadedykował graną przez siebie rolę Jej Ekscelencji właśnie jemu. Należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Był mężem Bronisławy Kreczmar i ojcem Jerzego Axera, filologa klasycznego. Był też związany z aktorką Zofią Mrozowską, z którą miał syna Andrzeja Axera, socjologa i szefa zakładu psychiatrycznego Columbia Care Services w Portland (Oregon). Erwin Axer mieszkał w Warszawie przy ulicy Odyńca.

Zmarł po długiej i ciężkiej chorobie w wieku 95 lat. Pogrzeb reżysera odbył się 16 sierpnia 2012 w Warszawie. Został pochowany na Powązkach Wojskowych. Mszy świętej pogrzebowej, która odbyła się w Kościele pw. św. Karola Boromeusza przewodniczył ks. Wiesław Niewęgłowski. Axera żegnali jego aktorzy; m. in.: Maja Komorowska, Ignacy Gogolewski, Damian Damięcki. Odczytano listy nadesłane od prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bogdana Zdrojewskiego i prezesa ZASP Olgierda Łukaszewicza.

Ordery i odznaczenia

• Nagroda państwowa II stopnia (1953)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)
• Order Sztandaru Pracy II klasy (1954)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1952)
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego z 11 listopada 1996