Henryk Świątkowski

Henryk Świątkowski (ur. 2 kwietnia 1896 w Dzierzążni, zm. 22 marca 1970 w Warszawie) – polski prawnik, specjalista w dziedzinie prawa wyznaniowego i rolnego, poseł na Sejm II RP (1928–1935), działacz PPS i PZPR, pełnomocnik Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na województwo pomorskie, poseł na Sejm Ustawodawczy, poseł na Sejm PRL I kadencji (1952–1956), minister sprawiedliwości w rządzie KRN i w kolejnych rządach powojennych (1945–1956), przewodniczący Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej w latach 1945-1950.

Urodził się 2 kwietnia 1896 we wsi Dzierzążnia koło Płońska. Był synem Jana, nauczyciela wiejskiego i Leokadii. Od 1907 uczył się w gimnazjum w Płońsku, gdzie też zdał egzamin dojrzałości. Jako uczeń gimnazjum uczestniczył w tajnym kole samokształceniowym i kierował nielegalną organizacją harcerską. Jesienią 1915 wstąpił na nowo otwarty Uniwersytet Warszawski i studiował prawo i nauki polityczne. Przez pewien czas działał w Polskiej Organizacji Wojskowej oraz w organizacji młodzieży akademickiej PSL „Wyzwolenie”.

Działalność w okresie międzywojennym

W 1918 ukończył kurs dla urzędników administracyjnych Towarzystwa Kursów Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Po ukończeniu studiów był młodszym aplikantem w Sądzie Okręgowym w Warszawie (1921–1922). Po złożeniu egzaminu sędziowskiego pracował jako aplikant adwokacki, najpierw w Warszawie, a potem w Zamościu, w kancelarii adwokata Piotra Zubowicza, działacza ludowego i senatora z ramienia PSL „Wyzwolenie” (1923–1925). Następnie był adwokatem w Zamościu (1925–1934) i w Warszawie (1934–1939). Specjalizował się w zagadnieniach ochrony prawnej małorolnych chłopów, drobnych dzierżawców gruntów rolnych i robotników rolnych.

Udzielał się również w sprawach politycznych. W 1923 bronił przed Sądem Okręgowym w Zamościu 37 komunistów, oskarżonych o udział w tzw. powstaniu zamojskim w 1918. W 1926 wraz z adwokatem Teodorem Duraczem i kilku innymi obrońcami prawnymi prowadził z powodzeniem akcję protestacyjną przeciwko uchwale Rady Adwokackiej w Lublinie zakazującej adwokatom przyjmowania obrony w sprawach komunistycznych. W 1937 był obrońcą prawnym w „procesie czterdziestki” jednolitofrontowych działaczy młodzieżowych komunistów w Lublinie.

Od 1923 aktywnie działał w Polskiej Partii Socjalistycznej, wchodząc m.in. w latach 1931–1934 w skład Rady Naczelnej PPS. Był również członkiem Zarządu Głównego Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. W latach 30. opowiadał się za współpracą z komunistami w walce z narastającą groźbą faszyzmu.

W 1928 i 1930 wybierany był na posła na Sejm (II i III kadencji) z listy PPS w okręgu wyborczym obejmującym powiaty: zamojski, biłgorajski i tomaszowski. W 1934 był współorganizatorem listy komunistów i socjalistów pod nazwą „Blok Robotniczo-Chłopski” w wyborach do Rady Miejskiej w Zamościu. W lipcu 1938 z listy PPS wszedł do Rady Miejskiej miasta stołecznego Warszawy.

Świątkowski był także działaczem ruchu wolnomyślicielskiego. Należał do współzałożycieli Stowarzyszenia Obrony Wolności Sumienia w Polsce oraz miesięcznika „Wolność Sumienia”. Działalność zawodową i polityczną łączył z pracą naukową. Był autorem wielu monografii z zakresu prawa wyznaniowego oraz artykułów publikowanych m.in. w „Gazecie Sądowej Warszawskiej”, „Głosie Sądownictwa”, „Głosie Prawa”, „Wolności Sumienia”.

Okupacja hitlerowska

Po najeździe Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 pozostał w Warszawie. Pracował jako radca prawny w Spółdzielni Mieszkaniowej „Domy Spółdzielcze”. 12 lipca 1940 został aresztowany przez Gestapo i osadzony w więzieniu na Pawiaku, a 15 sierpnia tego roku przewieziono go do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, gdzie pozostał do 8 października 1941, kiedy to niespodziewanie go zwolniono. Powrócił wówczas do Warszawy i przez przeszło półtora roku chorował na gruźlicę. W latach 1943–1944 nauczał prawa wyznaniowego w Wyższej Szkole Biblijnej Kościoła Metodystycznego w Generalnym Gubernatorstwie.

Następnie włączył się w pracę konspiracyjną w szeregach Robotniczej Partii Polskich Socjalistów, do której przeszedł z PPS. Od maja 1944 był członkiem Prezydium Rady Naczelnej RPPS oraz posłem do Krajowej Rady Narodowej. Walczył jako oficer oświatowy o pseudonimie „Lech” w powstaniu warszawskim w szeregach Armii Ludowej w Śródmieściu. Po upadku powstania, z grupą działaczy RPPS dotarł na Podhale i w rejonie Turbacza działał w oddziale partyzanckim Armii Ludowej.

Organizator administracji państwowej na Pomorzu

Po wojnie przystąpił do PPS Edwarda Osóbki-Morawskiego. W końcu stycznia 1945 stanął na czele rządowej grupy operacyjnej, która miała organizować administrację państwową i samorządową na Pomorzu. Grupa ta 2 lutego 1945 przybyła do Torunia, wyznaczonego początkowo na stolicę województwa pomorskiego. 2 marca tego roku stolicę przeniesiono do Bydgoszczy. Świątkowski jako pełnomocnik Rządu RP na województwo pomorskie urzędował od kwietnia 1945 w Bydgoszczy. Za najpilniejsze zadanie stojące przed administracją pomorską uznał sprawne przeprowadzenie siewów wiosennych oraz odbudowę życia gospodarczego na Pomorzu.

11 lutego 1945 zgłosił inicjatywę powołania uniwersytetu w Toruniu, a od 13 kwietnia tego samego roku był przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego Uniwersytetu. 14 kwietnia 1945 był współautorem rezolucji Pomorskiej Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy w sprawie założenia na terenie Pomorza dwóch wyższych uczelni, a mianowicie uniwersytetu w Toruniu i politechniki w Bydgoszczy, z tym żeby przy jednym z tych zakładów był koniecznie uruchomiony wydział rolny. W uzasadnieniu rezolucji podkreślano, iż ziemia pomorska ze względu na swą wagę ogólnopaństwową i ze względu na silną germanizację w czasie okupacji (...) wymaga obecnie szczególnej uwagi i opieki tak Rządu jak i społeczeństwa. Likwidacja zaś uniwersytetu wileńskiego, lwowskiego, politechniki lwowskiej, zniszczonej warszawskiej i gdańskiej, stwarza możliwości otwarcia tych uczelni. Toruń i Bydgoszcz posiadają odpowiednie warunki do ulokowania i odpowiedniego uposażenia tych zakładów. 8 maja 1945 przekazał czynności urzędowe Kazimierzowi Pasenkiewiczowi, działaczowi PPS, mianowanemu wojewodą pomorskim.

Poseł w Polsce Ludowej

W styczniu 1947 został wybrany na posł na Sejm Ustawodawczy, a w 1952 na posła na Sejm PRL I kadencji (1952–1956).

Minister sprawiedliwości

Od maja 1945 sprawował stanowisko ministra sprawiedliwości, na którym pozostał do odwołania w kwietniu 1956. Wiosną 1945 z jego polecenia podjęto śledztwo dotyczące zbrodni na polskich oficerach w Katyniu, a jego prowadzenie powierzył prokuratorowi Jerzemu Sawickiemu. Celem śledztwa było wówczas zafałszowanie i zatajenie zbrodni.

Pod jego kierownictwem dokonano unifikacji i laicyzacji prawa rodzinnego i prawa o aktach stanu cywilnego oraz zapoczątkowano prace nad kodyfikacją prawa cywilnego i karnego. Poważny był jego wkład w prace komisji przygotowującej projekt Konstytucji PRL z 1952. Jednocześnie jako wieloletni minister sprawiedliwości był współodpowiedzialny za wykorzystywanie sądownictwa do represjonowania opozycji politycznej i działaczy niepodległościowych.

Działalność naukowa

Henryk Świątkowski kontynuował również działalność naukową. 30 kwietnia 1947 został mianowany profesorem zwyczajnym prawa wyznaniowego na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Następnie kierował Katedrą Prawa Rolnego, a w latach 1958–1962 był dziekanem Wydziału Prawa UW. Utworzył w nim Katedrę Prawa Wyznaniowego. W latach 1957–1963 uczestniczył w pracach Zespołu Rzeczoznawców Prawa działającego w ramach Sekcji Studiów Uniwersyteckich Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego. Współpracował z Wyższą Szkołą Nauk Społecznych przy KC PZPR.

Od 1966, mimo przejścia na emeryturę, kontynuował pracę naukową. Współpracował blisko z Instytutem Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk i był długoletnim członkiem jego Rady Naukowej. Był jednym ze współzałożycieli Zrzeszenia Prawników Polskich i wieloletnim członkiem jego najwyższych władz oraz Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli.

Bibliografia jego prac obejmuje około 300 publikacji. Na ten dorobek naukowy składają się obszerne monografie, podręczniki akademickie, studia i artykuły, recenzje oraz głosy zamieszczane w pismach prawniczych.

Działalność polityczna w PPS i PZPR

Henryk Świątkowski prowadził aktywną działalność polityczną. 25 lutego 1945 dokooptowano go do Tymczasowej Rady Naczelnej PPS i powierzono funkcję przewodniczącego Prezydium tej Rady. Objął również stanowisko przewodniczącego Centralnego Sądu Partyjnego PPS (do września 1946). Współorganizował Polską Partię Socjalistyczną w Bydgoszczy i Toruniu.

W latach 1945–1948 zasiadał nieprzerwanie w naczelnych władzach PPS. Okresowo był wiceprzewodniczącym, a w okresie od maja do grudnia 1948 – przewodniczącym Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS. Był zwolennikiem współdziałania z Polską Partią Robotniczą i opowiadał się za usunięciem z władz PPS przeciwników jednolitego frontu z komunistami.

Na Kongresie Zjednoczeniowym PPR i PPS w grudniu 1948 został wybrany do Komitetu Centralnego nowo utworzonej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W gremium tym zasiadał do marca 1954. Ponadto wchodził w skład Biura Politycznego, Sekretariatu i Biura Organizacyjnego KC PZPR (do 1950). Od 1945 do 1950 był przewodniczącym Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej.

Zmarł 22 marca 1970 w Warszawie. Został pochowany w Alei Zasłużonych Cmentarza Komunalnego (dawny wojskowy) na Powązkach w Warszawie.

Rodzina

Henryk Świątkowski od 1919 był żonaty z Jadwigą z Pyszkowskich. Miał trzy córki: Henrykę, Jadwigę i Zofię.

Odznaczenia

Został odznaczony Orderem Sztandaru Pracy I i II klasy, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1946)[2], Medalem za Warszawę 1939-1945[3], Złotą Odznaką Zasłużonego Działacza Zrzeszenia Prawników Polskich oraz szeregiem odznaczeń krajowych i zagranicznych. Został również patronem ulicy w Warszawie.

Publikacje

• Ochrona pracy robotników rolnych, Warszawa 1937 (współautor),
• Wyznania religijne w Polsce te szczególnym uwzględnieniem ich stanu prawnego. Cz. I Wyznania i związki religijne, Warszawa 1937 – monografia,
• Z praktyki sądów konsystorskich, Warszawa 1938 – monografia,
• Stan prawny Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, Warszawa 1939 – monografia,
• Stosunek państwa do kościoła w różnych krajach, Warszawa 1952 – monografia,
• Wyznaniowe prawo państwowe. Problematyka prawa wolności sumienia w PRL, Warszawa 1962 – monografia,
• Prawo rolne, Warszawa 1962 i 1966 – podręcznik.