Ogłoszono wyroki wobec przywódców III Rzeszy sądzonych przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze

Przygotowania i charakter

Proces poprzedzony był gromadzeniem materiału dowodowego. Konieczne było także ujęcie wszystkich, pozostających przy życiu, nazistowskich zbrodniarzy wojennych. Do czasu rozpoczęcia procesu, aresztowani zostali umieszczeni w Luksemburgu, w miejscowości Bad Mondorf, w pokojach Grand-Hotelu (miejsce internowania było utajnione przed opinią publiczną). Prowadzono wówczas dochodzenie wstępne oraz przesłuchania aresztowanych.

Proces norymberski był legalny, oparty na prawie narodów, choć prowadzony zgodnie z procedurą anglosaską. Początkowo przedstawiciele „zwycięskich” mocarstw nie potrafili zgodzić się nie tylko co do charakteru procesu, ale ogólnie odnośnie jego celowości. Związek Radziecki chciał procesu oraz surowego ukarania sprawców[3]. Francja i Wielka Brytania były niechętne procesowi i wysunęły nawet tzw. „Plan Napoleona”, w myśl którego zbrodniarze mieli być wygnani na samotną wyspę (tak jak w przeszłości Napoleon Bonaparte). Z kolei Stany Zjednoczone opowiadały się za prowadzeniem procesu. Wspólne stanowisko pomógł wypracować sędzia amerykańskiego Sądu Najwyższego, Robert Houghwout Jackson, który podjął się misji zleconej przez prezydenta USA Harry’ego Trumana. Ostateczne decyzje podjęto na konferencji w Londynie, trwającej od 26 czerwca 1945. Pomimo początkowej rozbieżności zdań, ustalono, że przedmiotem procesu będą naruszenia aktów prawa międzynarodowego, które zostały wyraźnie określone w statucie trybunału. Na konferencji londyńskiej 8 sierpnia 1945 r. opracowano kartę podpisaną przez cztery wielkie mocarstwa (Stany Zjednoczone, Francję, Wielką Brytanię i Związek Radziecki), w której uzgodniono kwestie sporne oraz powołano do życia Międzynarodowy Trybunał Wojskowy.

Do umowy prócz 4 stron założycielskich przystąpiło 20 państw. Polska podpisała porozumienie 25 września 1945, ratyfikacja nastąpiła po zakończeniu procesu 25 czerwca 1947 na podstawie ustawy z 2 czerwca 1947.

Na miejsce procesu wybrano niemieckie miasto Norymberga. Na gmach wyznaczono Pałac Sprawiedliwości, który nie został uszkodzony podczas wojny.

Skład Trybunału

Zgodnie z postanowieniami konferencji poczdamskiej członkami trybunału byli przedstawiciele „Czterech Mocarstw” (koalicji zwycięzców w II wojnie światowej), wydelegowani przez Sądy Najwyższe krajów reprezentantów. Podstawą prawną było przeniesienie suwerennych praw Niemiec na mocarstwa – strony aktu bezwarunkowej kapitulacji z 8/9 maja 1945 i w konsekwencji zgoda na jednostronne określenie warunków pokoju przez mocarstwa – sygnatariuszy aktu bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy.

1. Geoffrey Lawrence – przewodniczący (Wielka Brytania)
2. William Birkett – sędzia zapasowy
3. Francis Biddle (Stany Zjednoczone)
4. John Parker – sędzia zapasowy
5. Henri Donnedieu de Vabres (Francja)
6. Robert Falco – sędzia zapasowy
7. Iona Nikitczenko (Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich)
8. Aleksander Wołczkow – sędzia zapasowy

• Stany Zjednoczone:
  • Robert Houghwout Jackson – główny oskarżyciel
  • Thomas Dodd – kierownik zespołu oskarżycieli
  • Sidney Alderman, Telford Taylor, John Harlan Amen, Ralph Albrecht
  • Młodsi oskarżyciele: William Baldwin, Smith Brookhart, Warren Farr, Hartey Murray, Samuel Harris, Drexel Sprecher, Whitnay Harris, Thomas Lambert, Bernard Meltzer, Robert Kempner, Walter Brudno

• Francja:
  • August Champetier de Ribes – główny oskarżyciel
  • Zastępcy głównego oskarżyciela: Charles Dubost, Edgar Faure
  • Młodsi oskarżyciele (kierownicy działów): Pierre Mounier, Charles Gerthoffer, Jean Leyris, Alfred Costle-Floret
  • Młodsi oskarżyciele: Henri Delpech, Constantin Quatre, Serge Fuster, Jacques Herzog, Jean-Jacques Lanoire, Henri Monneray

• Wielka Brytania:
  • sir Hartley Shawcross – główny oskarżyciel
  • sir David Maxwell-Fyfe
  • G.D.Roberts – kierownik zespołu oskarżycieli
  • Młodsi oskarżyciele: J.M.G. Griffith-Jones, H.J. Phillmore, F. Elwyn Jones, I. Harcourt-Barrington

• Związek Radziecki:
  • Roman Rudienko – główny oskarżyciel
  • J.W. Pokrowski – zastępca głównego oskarżyciela
  • Młodsi oskarżyciele: M.J. Raginski, L.R. Szenin, N.D. Zoria, L.N. Smirnof, D.S. Kariew, F.G. Dienisow, I.A. Ozol, W.W. Kuchin

Na podstawie materiału źródłowego

Świadkowie i materiał dowodowy

Podano tylko niektórych najbardziej zapamiętanych przez historię świadków i najważniejsze materiały dowodowe:

• Zaprzysiężone zeznanie niemieckiego inżyniera Hermanna Friedrich Graebe (19.06.1900-17.04.1986) opisujące masowe rozstrzeliwanie Żydów z Dubna na Ukrainie – świadek po wojnie za ratowanie Żydów odznaczony tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
• Zeznanie Rudolfa Hößa, komendanta obozu Auschwitz-Birkenau (skazanego wyrokiem z 7 kwietnia 1947 roku przez Najwyższy Trybunał Narodowy w Warszawie na karę śmierci, wyrok wykonano)
• Dziennik służbowy oskarżonego dra Hansa Franka, obejmujący wówczas 38 tomów (po wojnie w wyniku podzielenia nieoprawionego skoroszytu na 2 części oraz uzupełnienia o odnalezione materiały w Krakowie, rozszerzony do 40 tomów lub 11367 stron, w tym 10 774 strony właściwego tekstu oraz 593 strony skorowidzów), w którym oskarżony pedantycznie wyszczególnił swoją działalność w Generalnym Gubernatorstwie.
• Film dokumentalny tzw. „Dokument nr 2430-PS” z obozów koncentracyjnych Buchenwald, Dachau i Bergen-Belsen przedstawiający między innymi widok nagich trupów spychanych przez buldożery do masowego grobu. Film ten wywołał szok na sali i był punktem zwrotnym w procesie.

Wyroki, oskarżeni i ich obrońcy

Kara śmierci

1. Alfred Jodl – prof. Franz Exner
2. Alfred Rosenberg – dr Alfred Thoma
3. Arthur Seyss-Inquart – dr Gustav Steinbauer
4. Ernst Kaltenbrunner – dr Kurt Kauffmann
5. Fritz Sauckel – dr Robert Servatius
6. Hans Frank – dr Alfred Seidl
7. Hermann Göring[10] – dr Otto Stahmer
8. Joachim von Ribbentrop – dr Gunter von Rohrscheidt
9. Julius Streicher – dr Hans Marx
10. Martin Bormann[11] – dr Friedrich Bergold
11. Wilhelm Frick – dr Otto Pannenbecker
12. Wilhelm Keitel – dr Fritz Sauter

Wszyscy, z wyjątkiem Göringa i Bormanna, zostali powieszeni 16 października 1946

Kara dożywotniego więzienia

13. Erich Raeder – dr Walter Siemers

14. Rudolf Heß – dr Seidler

15. Walther Funk – dr Fritz Sauter

Kara 20 lat więzienia

16. Albert Speer – dr Hans Flachsner

17. Baldur von Schirach – dr Fritz Sauter

Kara 15 lat więzienia

18. Konstantin von Neurath – Otto von Ludinghausen

Kara 10 lat więzienia

19. Karl Dönitz – Otto Kranzbuhler

Uniewinnienie

20. Franz von Papen – dr Egon Kubuschok

21. Hans Fritzsche – dr Heinz Fritz

22. Hjalmar Schacht – dr Rudolf Dix

Nieosądzeni

23. Robert Ley – popełnił samobójstwo w celi 25 października 1945

24. Gustav Krupp von Bohlen und Halbach – nie był sądzony ze względu na stan zdrowia

25. Heinrich Himmler – rzekomo popełnił samobójstwo podczas przesłuchania 23 maja 1945

26. Joseph Goebbels – popełnił samobójstwo 1 maja 1945

Trybunał uznał cztery organizacje powołane przez Hitlera (NSDAP, SS, SD, Gestapo) za przestępcze.

Prócz głównego procesu czołowych nazistów, toczyły się również mniejsze procesy pozostałych czołowych sprawców zbrodni, m.in. grup operacyjnych (Einsatzgruppen).

Na Trybunale Norymberskim wzorowany był Międzynarodowy Trybunał Wojskowy dla Dalekiego Wschodu.

Statut Trybunału i wyrok został zatwierdzony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ jako Zasady norymberskie. Na art. 6 b) i c) Statutu powołuje się Konwencja o nieprzedawnieniu zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości z 26 listopada 1968. Na zawartych w Statucie definicjach zbrodni wzorowane są odnośne definicje Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego i innych podobnych Trybunałów.

Statystyka procesu

1. Okres trwania – 10 miesięcy i 10 dni (218 pełnych dni roboczych)
2. Sesje jawne – 403
3. Sędziowie – 4
4. Oskarżyciele – 4
5. Dokumenty oskarżycieli – 2630
6. Obrońcy – 27
7. Asystenci – 54
8. Sekretarki – 67
9. Dokumenty obrońców – 2700
10. Zeznania świadków – 240
11. Protokół stenograficzny – ponad 4.000.000 słów spisanych na 16.000 stron
12. Papier zużyty do powielenia dokumentów na użytek sądu, obrony, prasy itd. – 5.000.000 arkuszy
13. Fotokopie dokumentów w specjalnie zainstalowanym laboratorium fotograficznym – 780.000
14. Tłumaczenia (symultaniczne) – 4 języki: angielski, niemiecki, rosyjski, francuski
15. Nagrywany, płyty gramofonowe – 7000, taśmy magnetofonowe – 27 000 m
16. Filmowany w całości, taśmy filmowe -?

Udział Polski

Delegacja polska na proces przed MTW obejmowała cztery osoby, tj.: Tadeusz Cyprian, Stefan Kurowski, Stanisław Piotrowski i Jerzy Sawicki. Koordynatorami do poszczególnych spraw byli także Aleksander Bramson, Manfred Lachs, Marian Muszkat, Jan Sehn, Mieczysław Szerer oraz Henryk Świątkowski.

Dokonali oni sporządzenia tzw. polskiego aktu oskarżenia, obejmującego ponad 100 stron i zawierającego najważniejsze fakty i dokumenty dotyczące zbrodni hitlerowskich w Polsce i polityce okupanta wobec narodu polskiego. Zgromadzony materiał dowodowy w postaci aktu oskarżenia pozwolił na sprecyzowanie zarzutów oskarżonym oraz na znaczne rozszerzenie problematyki polskiej w czasie postępowania dowodowego przed Trybunałem. Jednakże polska delegacja nie mogła brać formalnego udziału w pracach Trybunału, gdyż umowa londyńska z 8 VIII 1945 r. (zob. wiki źródła), przewidywała udział w procesie jedynie przedstawicieli czterech mocarstw, które występowały w imieniu wszystkich narodów.

Na procesie zeznawało dwoje świadków z Polski. Jednym była znana pisarka Seweryna Szmaglewska, więźniarka Oświęcimia, która zeznawała na temat tego właśnie obozu koncentracyjnego i zagłady. Drugim był Samuel Rajzman (ur. 1902 w Węgrowie), polski Żyd ocalony w Treblince dzięki temu, że jako znający języki obce został wybrany z transportu do komór gazowych i stał się więźniem obsługującym obóz zagłady (uczestniczył w przygotowaniach do buntu więźniów): zeznawał na temat eksterminacji Żydów w Treblince. Po złożeniu zeznań w procesie nie wrócił do Polski. Po wojnie mieszkał w Paryżu, a w 1950 r. osiadł w Montrealu.