Jan Ekier

Jan Stanisław Ekier (ur. 29 sierpnia 1913 w Krakowie, zm. 15 sierpnia 2014 w Warszawie) – polski pianista, pedagog i kompozytor. Wielokrotny juror Konkursów Chopinowskich w Warszawie. Wydawca dzieł Fryderyka Chopina. Kawaler Orderu Orła Białego.

Jego pierwszą żoną była Danuta Szaflarska, z którą miał córkę Marię (ur. 1943). Z jego drugiego małżeństwa, z nauczycielką fortepianu Marią Hanus (1923-2007), wywodzą się synowie Stanisław (ur. 1955) i Jakub (ur. 1961).

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Pochodził z rodziny o muzycznych tradycjach. Był synem Stanisława (1880—1930), kompozytora muzyki tanecznej i wodewilów, a jego siostra Halina (1915-1962) była znaną pianistką, docentem Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie.

Naukę gry na fortepianie rozpoczął prywatnie u Olgi Stolfowej, jednej z najwybitniejszych pianistek w Krakowie. Od 1933 r. kształcił się dalej pod jej okiem w szkole muzycznej im. Władysława Żeleńskiego. Lekcje kompozycji pobierał u Bernardina Rizziego. W latach 1932–1934 odbył studia muzykologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim u Z. Jachimeckiego, a w latach 1934–1939 wyższe studia muzyczne w Konserwatorium Warszawskim (kier. fortepianu u prof. Zbigniewa Drzewieckiego i kier. kompozycji u prof. Kazimierza Sikorskiego). W latach 1940–1941 uczył się gry na organach u prof. Bronisława Rutkowskiego.

Kariera pianistyczna

Pierwsze koncerty zaczął dawać w wieku kilkunastu lat. Wielokrotnie grywał na cztery ręce ze swoją siostrą, Haliną. W 1937 roku został laureatem VIII nagrody na III Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Po tym sukcesie występował w wielu polskich miastach i za granicą. Brał udział w koncertach Organizacji Ruchu Muzycznego, których celem było upowszechnienie muzyki na prowincji.

W czasie okupacji grywał na koncertach konspiracyjnych i brał udział w spotkaniach patriotycznych. Podczas powstania warszawskiego dał ponad 30 występów. Po zakończeniu wojny wznowił karierę artystyczną. Występował w Europie, Ameryce Południowej i w Japonii. Wiele razy był solistą Orkiestry Filharmonii Narodowej w trakcie jej koncertów zagranicznych. Wykonywał głównie dzieła Chopina (m.in. oba koncerty fortepianowe), ale także utwory Bacha, Szymanowskiego i Prokofjewa.

Praca pedagogiczna

Działalność pedagogiczną podjął 1933/34, ucząc solfeżu w Szkole Muzycznej im. W. Żeleńskiego w Krakowie. Po wojnie poświęcił się kształceniu pianistów. W 1946/47 uczył w Państwowej Średniej Szkole Muzycznej w Lublinie. Był jednym z założycieli Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Sopocie, pełniąc w pierwszych latach jej istnienia funkcję rektora (1947–1948). od 1953 był profesorem Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie, a w latach 1964—1972 i od 1974 kierownikiem katedry fortepianu. W latach 1962–1969 wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie. Wielokrotnie prowadził kursy mistrzowskie, m.in. w Annecy, Hamburgu, Bonn, Kolonii, Darmstadcie, Mannheimie i Tokio. Był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. Ponadto od 1960 wykładał na kursach mistrzowskich dla pianistów w Annecy, Hamburgu, Bonn, Kolonii, Darmstadcie, Mannheimie, Sao Paulo, Tokio i innych.

W 1995 otrzymał doktorat honorowy Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina.

W 2000 roku przeszedł na emeryturę. Zmarł 15 sierpnia 2014 r.

Działalność edytorska

Działalność edytorską Ekier rozpoczął po wojnie jako członek zespołu redakcyjnego «Biblioteki Pedagogicznej» PWM (wespół z Z. Drzewieckim, J. Hoffmanem, S. Szpinalskim, H. Sztompką i B. Woytowiczem). Następnie opublikował własne opracowania utworów J.S. Bacha (Inwencje, Suity francuskie, Suity angielskie, Koncert włoski, Chromatyczna fantazja i fuga).

Od 1959 roku pełnił funkcję redaktora naczelnego Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina, którego celem jest publikacja wszystkich kompozycji Chopina w ich oryginalnym kształcie. Za swą pracę w wydawnictwie otrzymał m.in. Nagrodę Chopinowską (1998) i nagrodę specjalną Ministra Kultury (2004).

Współpracował także z Universal Edition przy redakcji dzieł (Impromptus 1977, Scherzi 1979, Nocturnes Fryderyka Chopina w serii «Wiener Urtext Edition» 1980). Tematyce chopinowskiej poświęcił szereg publikacji.

Przynależność do organizacji

W latach 1945–1946 był członkiem prezydium, 1946–1947 sekretarzem zarządu głównego Związku Kompozytorów Polskich; należał do członków założycieli reaktywowanego Związku Zawodowego Muzyków RP (1945-1946 sekretarz zarządu głównego) oraz SPAM; w latach 1955–1961 i 1972–1976 był członkiem zarządu i rady naukowej TIFC.

Juror konkursów muzycznych

Był jurorem kolejnych dziesięciu (w 1949, 1955, 1960, 1965, 1970, 1975, 1980, 1985, 1990 i 1995 roku) Konkursów Chopinowskich, w tym trzykrotnie przewodniczącym jury (w latach 1985, 1990 i 1995). W trakcie Konkursów w 2000, 2005 i 2010 roku pełnił funkcję honorowego przewodniczącego.

Był też jurorem międzynarodowych konkursów w Budapeszcie (1956), Lipsku (1964), Paryżu (1967), Terni (1971, 1973), Pradze (1973), Bolzano (1975, 1977), Genewie (1975, 1986), Seregano (1977), Monzy (1980), Monachium (1977), Tel Awiwie (1980), Tokio (1983), Wiedniu (1985), Hamburgu (1987) i Fort Worth (1989).

Odznaczenia i wyróżnienia

Państwowe

• W 1950 otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia (zbiorowa) za przygotowanie ekipy Polski do IV Konkursu Chopinowskiego
• W 1952 Prezydent RP Bolesław Bierut nadał mu Złoty Krzyż Zasługi.
• W 1955 został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski i Medalem 10-lecia Polski Ludowej.
• W 1960 roku został odznaczony Orderem Sztandaru Pracy II klasy.
• W 1964 i 1974 otrzymał Nagrody I stopnia Ministra Kultury i Sztuki.
• 17 kwietnia 2000 Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski odznaczył go Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
• W 2004 otrzymał nagrodę specjalną Ministra Kultury RP.
• 21 października 2010 Prezydent RP Bronisław Komorowski odznaczył go Orderem Orła Białego.

Inne

• Doktor honoris causa Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie.
• W 1998 otrzymał Nagrodę Chopinowską przyznawaną przez Międzynarodową Fundację im. Fryderyka Chopina.
• W 2013 roku otrzymał Koryfeusza Muzyki Polskiej w kategorii Nagroda Honorowa.

Kompozycje

• Dwa preludia na fortepian (1932)
• Humoreska na fortepian (1933)
• Straszak balet dziecięcy (1933)
• Śmierć fauna obrazek sceniczny (1933)
• Dwa mazurki na fortepian (1933)
• Kołysanka na fortepian (1933) odznaczony
• Tempo dnia balet (1934)
• Toccata na fortepian (1935)
• Mazurek na fortepian (1935)
• Suita góralska (wersja I) na orkiestrę kameralną (1935)
• Krakowiak na fortepian (1936)
• Suita góralska (wersja II) na orkiestrę symfoniczną (1937)
• Wariacje i fuga na kwartet smyczkowy (1937)
• Taniec góralski na fortepian (1938)
• Kolorowe melodie na fortepian (1949)
• Koncert fortepianowy (1949)
• Kolorowe melodie na chór mieszany i orkiestrę symfoniczną (1951)

Publikacje

• 1936 - J. Ekier, Moje najgłębsze wzruszenie muzyczne, „Muzyka” 1936, z. 1/6.
• 1947 - J. Ekier, Jeszcze o Festiwalu w Pradze, „Ruch Muzyczny” 1947 nr 17.
• 1948 - J. Ekier, Nowa pozycja, „Ruch Muzyczny” 1948 nr 11. J. Ekier, Wiosna w Pradze, „Ruch Muzyczny” 1948 nr 13/14.
• 1949 - J. Ekier, Czym jest dla mnie Chopin?, „Ruch Muzyczny” 1949 nr 5/6.
• 1950 - J. Ekier, W dwóchsetną rocznicę śmierci Jana Sebastiana Bacha, „Muzyka” 1950 nr 2.
• 1952 - J. Ekier, Zagadnienie opracowań akompaniamentów orkiestrowych koncertów fortepianowych Fryderyka Chopina, „Muzyka” 1952 nr 3/4.
• 1954 - J. Ekier, J. S. Bacha Inwencje dwugłosowe w wydaniu PWM, „Muzyka” 1954 nr 3/4.
• 1960 - J. Ekier, Le probleme d’authenticité de six oeuvres de Chopin, „The Book of the First International Musicological Congress devoted to the works of. F. Chopin: 16-22.02.1960”. J. Ekier, Nationalupplagen av Chopins verk. „Musikrevy” 1960 nr 6. J. Ekier, Chopin – Wydanie Narodowe. Prospekt, Kraków 1960.
• 1964 - J. Ekier, O Wydaniu Narodowym Dzieł Fryderyka Chopina, „Polska” 1964 nr 10.
• 1966 - J. Ekier, Chopin jako pedagog, Zeszyty Naukowe PWSM w Warszawie 1966 nr 1.
• 1968 - J. Ekier, The National Edition of the Works of Frédéric Chopin. Fr. Chopins werke Nationalausgabe, „Polnische Musik” 1968 nr 1.
• 1969 - W. Waliszewska, M. Münz, J. Ekier, Niezwykła nauczycielka muzyki. O Oldze Stolfowej, „Ruch Muzyczny” 1969, nr 19.
• 1970 - Fryderyk Chopin. Ballady – Komentarze źródłowe. Opracował Jan Ekier, Kraków 1970.
• 1972 - Jan Ekier odpowiada na pytania Ruchu Muzycznego, „Ruch Muzyczny” 1972 nr 17.
• 1974 - J. Ekier, Chopin jako pedagog, „Ruch Muzyczny” 1974 nr 10 i 11. J. Ekier, Przed IX Konkursem Chopinowskim, „Trybuna Ludu” 1974 nr 41. J. Ekier, Opinia, „Ruch Muzyczny” 1974 nr 15. J. Ekier, The purpose, scope and character of the national edition, „Polish Music” 1974 nr 3. J. Ekier, Wstęp do Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina. Cz. I – Zagadnienia edytorskie, Kraków 1974.
• 1978 - J. Ekier, Das Impromptu cis-moll (op. 66) von Frédéric Chopin, „Neue Zesischrift für Musik” 1978 nr 3.
• 1980 - J. Ekier, Grać Chopina, „Kultura” 1980 nr 8 i nr 9.
• 1983 - J. Ekier, Problemes d’intrerptrétation des oeuvres de Chopin, „Polish Art Studies” 1983 vol. 4.
• 1985 - J. Ekier, Fair play, „Radar” 1985 nr 40. J. Ekier, Nie zgubić muzyki. Przed XI Konkursem Chopinowskim, „Rzeczpospolita” 1985 nr 75.
• 1986 - J. Ekier, Jak grał Chopin?, „Rocznik Chopinowski” 1986 nr 20. J. Ekier, Zagadnienia pianistyki związane z wyższą warszawską Uczelnią Muzyczną. Materiały z sesji naukowej w 175-lecie Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie. Zeszyt Naukowy AMFC 1986 nr 20. J. Ekier, Szturmówka, w: Opowieść o piosence. Wspomnienia o piosence z czasów wojny, Warszawa 1986.
• 1988 - J. Ekier, Ostateczny tekst czy ostateczne teksty Chopina? Zagadnienie wariantów, „Rocznik Chopinowski” 1988 nr 20.

• J. Ekier, Historia i teoria interpretacji pianistycznej dzieł Chopina. Dyskusja okrągłego stołu, „Rocznik Chopinowski” 1988 nr 20.

• 1994 - J. Ekier, Frederick Chopin: how did he play?, „Chopin Studies” 1994 nr 4. J. Ekier, The final texst of Chopin? The problem of variants, „Chopin Studies” 1994 nr 4.
• 1996 - J. Ekier, Julian Fontana jako wydawca 'Oeuvres posthumes' Chopina: z zagadnień wydawania utworów pośmiertnych Fryderyka Chopina, „Rocznik Chopinowski” 1996/97 nr 22/23.
• 1999 - J. Ekier, Koncepcja edytorska 'Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina', w: Dzieło Chopina jako źródło inspiracji wykonawczych, 1999.
• 2003 - J. Ekier, The reconstruction of the works of Chopin, w: Chopin’s work. His inspirations and creative process in the light of the sources, 2003.
• 2005 - J. Ekier, Four communiqués on the work of the National Edition, w: Chopin in Performance: History, Theory, Practice, Warsaw 2005.
• 2006 - J. Ekier, Adolf Gutmann: the Second „Great” Copyist of Chopin’s Works, w: Chopin in Paris. The 1830s, Warsaw 2006.
• 2012 - Wstęp do Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina. Cz. II. Zagadnienia wykonawcze. Współpraca Paweł Kamiński, Warszawa 2012.
• 2013 - Jan Ekier, Słowo wstępne, w: Ewa Sławińska-Dahlig, Adolphe Gutmann. Ulubiony uczeń Chopina, Warszawa 2013.