Jan Mazurkiewicz

Jan Mazurkiewicz ps. „Zagłoba”, „Socha”, „Sęp”, „Radosław” (ur. 27 sierpnia 1896 we Lwowie, zm. 4 maja 1988 w Warszawie) – generał brygady Wojska Polskiego, dowódca Zgrupowania AK „Radosław” w czasie powstania warszawskiego, wiceprezes Zarządu Głównego ZBoWiD, członek Prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu (1981–1983).

Urodził się w rodzinie rzemieślniczej we Lwowie. Jego ojciec zginął w pożarze w 1905. Dzieciństwo spędził w Złoczowie, do gimnazjum uczęszczał we Lwowie. Był członkiem Związku Strzeleckiego. Wraz ze sformowanym na bazie tego związku batalionem wstąpił do I Brygady Legionów Polskich. W czasie walk ranny, dostał się do niewoli rosyjskiej, z której udało mu się uciec. Wrócił do Legionów. W 1918 kolejno walczył w II Korpusie dowodzonym przez generała Hallera, w POW i w Wojsku Polskim.

W 1922 został przeniesiony do rezerwy i przydzielony w rezerwie do 8 Pułku Piechoty Legionów w Lublinie. Zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 1459. lokatą w korpusie oficerów piechoty.

15 maja 1930 został powołany do służby czynnej, przemianowany na oficera zawodowego w stopniu kapitana ze starszeństwem z 1 stycznia 1928 i 369. lokatą w korpusie oficerów piechoty oraz przydzielony do 44 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych w Równem. W 1932 pozostawał w dyspozycji dowódcy Obszaru Warownego „Wilno” z przeznaczeniem do prac przysposobienia wojskowego. W 1934 został przeniesiony z Komendy Głównej Związku Strzeleckiego do 22 Pułku Piechoty w Siedlcach.

W latach 1938-1939 był wykładowcą taktyki na kursach dla dowódców kompanii w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. W sierpniu 1939, przed wybuchem II wojny światowej, był w sztabie Grupy Operacyjnej Dywersji (późniejsza Ekspozytura 2).

W połowie września 1939 w Stanisławowie założył Tajną Organizację Wojskową. Po klęsce wrześniowej Komenda tej organizacji mieściła się w Budapeszcie. Po powrocie na teren Generalnego Gubernatorstwa, w 1940, został komendantem TOW.

W marcu 1943, po scaleniu TOW z „Kedywem” - Kierownictwem Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej, został zastępcą szefa organizacji, pułkownika Augusta Emila Fieldorfa ps. „Nil”. 13 kwietnia 1943 awansował na podpułkownika. 1 lutego 1944 objął dowództwo Kedywu.

W powstaniu warszawskim dowodził zgrupowaniem (nazwanym od jego pseudonimu Radosław), w skład którego wchodziły oddziały: Broda 53, Zośka, Parasol, Miotła, Pięść i Czata 49. Przeszedł szlak bojowy od Woli, poprzez Stare Miasto, ewakuację kanałami, Czerniaków i ponownie przejście kanałami na Mokotów. 11 sierpnia odniósł poważną ranę w czasie walk w rejonie ul. Okopowej i Stawek. 2 października 1944 został awansowany na pułkownika. Po kapitulacji kontynuował działalność konspiracyjną, a po rozwiązaniu Armii Krajowej został delegatem na Obszar Centralny Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj.

1 sierpnia 1945, w pierwszą rocznicę wybuchu powstania, został aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. Zwolniony po miesiącu, stanął na czele tzw. Centralnej Komisji Likwidacyjnej AK. 8 września 1945 zwrócił się do AK-owców z apelem o ujawnienie się i skorzystanie z amnestii. U części oficerów AK spotkało się to z dezaprobatą, a nawet posądzeniem o zdradę. W wyniku jego apelu ujawniło się ok. 50 tys. członków podziemia.

W miarę swoich możliwości otaczał opieką swoich byłych żołnierzy, pomagał im znaleźć pracę i organizował opiekę medyczną.

4 lutego 1949 został ponownie aresztowany. Poddano go długotrwałemu śledztwu, w czasie którego był torturowany. Próbowano na nim bezskutecznie wymusić zeznania obciążające gen. Fieldorfa "Nila". 16 listopada 1953 został skazany przez sędziego Mieczysława Widaja na karę dożywotniego więzienia. Na wolność wyszedł w wyniku amnestii w 1956, a rok później został zrehabilitowany.

Uchwałą Rady Państwa PRL nr 74/80 z 9 października 1980 został awansowany do stopnia generała brygady. 11 października 1980 w Belwederze odebrał od przewodniczącego Rady Państwa Henryka Jabłońskiego nominację generalską.

W sierpniu 1981, w filmie nadanym przez TVP, ujawnił szczegóły „sowieckiej pomocy” dla powstańczych oddziałów Armii Krajowej w Warszawie.

Był wieloletnim wiceprezesem Zarządu Głównego ZBoWiD. W latach 1981-1983 członek Prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu. Przewodniczący Komisji ZG ZBoWiD ds. Warszawskiego Krzyża Powstańczego.

Zmarł 4 maja 1988. Został pochowany 11 maja 1988 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, w kwaterze 24A. W pogrzebie wzięli udział m.in. przewodniczący Rady Państwa, I sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, zwierzchnik Sił Zbrojnych PRL - gen. armii Wojciech Jaruzelski, minister obrony narodowej - gen. armii Florian Siwicki, przewodniczący Rady Krajowej Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego - Jan Dobraczyński i przewodniczący Rady Naczelnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację - Henryk Jabłoński.

Najważniejsze daty

• 30 sierpnia 1914 – przybył do Krakowa z batalionem Związku Strzeleckiego i wstąpił I Brygady;
• 25 sierpnia 1915 – ranny w bitwie pod Łowczówkiem dostał się do niewoli rosyjskiej (z której uciekł);
• 1916 – po wyjściu z więzienia austriackiego wstąpił do 6 pułku piechoty I Brygady Legionów;
• 11 maja 1918 – brał udział w przegranej bitwie 13 pułku piechoty II Korpusu, dowodzonego przez gen. Józefa Hallera, pod Kaniowem na Ukrainie;
• 1918 – wstąpił (w stopniu porucznika) do 13 dywizji piechoty Wojska Polskiego;
• 1922 – wystąpił z wojska w randze kapitana;
• 1927 – wrócił do służby wojskowej. Pełnił ją w Równem, Grodnie, Brześciu oraz w Siedlcach;
• 1938 – został wykładowcą w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie;
• sierpień 1939 – został członkiem sztabu Grupy Operacyjnej Dywersji, Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego;
• wrzesień 1939 – utworzył Tajną Organizację Wojskową w Stanisławowie;
• 24 czerwca 1940 – powrócił na tereny okupowane przez Niemców jako Komendant Główny TOW;
• 1 sierpnia 1944 – dowodził zgrupowaniem oddziałów Kedywu, nazwanych od jego pseudonimu – Radosław;
• 11 sierpnia 1944 – został ciężko ranny podczas wycofywania się oddziałów ze Stawek;
• 27 sierpnia 1944 – powrócił do swoich oddziałów, dowodził leżąc na noszach, nie wyleczony z ran;
• 30 sierpnia na 31 sierpnia – dowodził nieudaną próbą przebicia się ze Starego Miasta do Śródmieścia;
• 5 września 1944 – dowodził obroną Czerniakowa;
• 20 września 1944 – ewakuacja kanałami na Mokotów;
• kwiecień-sierpień 1945 dowodził obszarem Centralnym DSZ

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Niepodległości z Mieczami
• Krzyż Walecznych - jedenastokrotnie
• Krzyż Armii Krajowej
• Warszawski Krzyż Powstańczy (1981)

Odniesienia w kulturze

W 2013 r., powstał film z gatunku dokument–fabularyzowany oraz dramat wojenny pt. Radosław w reżyserii Małgorzaty Bramy, oparty na biografii ppłk. Jana Mazurkiewicza.