Jerzy Andrzejewski

Jerzy Andrzejewski (ur. 19 sierpnia 1909 w Warszawie, zm. 19 kwietnia 1983 tamże) – polski prozaik, publicysta, felietonista, scenarzysta, działacz opozycji demokratycznej w PRL, poseł na Sejm PRL I kadencji, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej KOR.

Studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim. Debiutował w 1932 na łamach dziennika "ABC" opowiadaniem Wobec czyjegoś życia (później Kłamstwa). W 1936 ogłosił tom opowiadań Drogi nieuniknione w Bibliotece "Prosto z mostu", a rozgłos przyniosła mu powieść Ład serca z 1938. Był wówczas uważany za przedstawiciela literatury nurtu chrześcijańskiego. Był związany ze środowiskiem nacjonalistycznego pisma "Prosto z Mostu", z którym zerwał w proteście przeciwko artykułom antyżydowskim.

W latach 1940–1944 działacz podziemia kulturalnego. Zaangażowany m.in. w pomoc Żydom. Ich losom podczas wojny poświęcił pisaną w konspiracji minipowieść Wielki tydzień, gdzie znalazły się wątki autobiograficzne, a postać głównej bohaterki była inspirowana przeżyciami Wandy Wertenstein – przyjaciółki pisarza.

Po 1945 razem z Czesławem Miłoszem napisał scenariusz filmu Robinson warszawski, inspirowanego doświadczeniami Władysława Szpilmana. Gdy scenariusz zmieniono z powodów ideologicznych, Czesław Miłosz wycofał swoje nazwisko. W latach 1949–1952 mieszkał w Szczecinie w willi przy ulicy Pogodnej 34. Był pierwszym prezesem szczecińskiego oddziału Związku Literatów Polskich. Wspólnie z Heleną Kurcyusz i Konstantym Ildefonsem Gałczyńskim założył Klub 13 Muz.

W latach 1952–1954 redaktor naczelny "Przeglądu Kulturalnego". W latach 1955–1956 członek zespołu redakcyjnego "Twórczości". W latach 1972–1979 stały współpracownik "Literatury". W latach 1952–1956 poseł na Sejm. W okresie stalinowskim pisał propagandowe teksty, popierające socrealizm i zaangażowanie ludzi sztuki po stronie władzy komunistycznej, m.in. Partia i twórczość pisarza. Z Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wystąpił w 1957.

Czesław Miłosz sportretował go w paraboli literackiej Zniewolony umysł jako Alfę.

Od lat 60. aktywny uczestnik opozycji demokratycznej. Współautor Listu 34. W latach 70. współzałożyciel KOR. Szykanowany przez władze PRL-u. Uchodził za kandydata do literackiej Nagrody Nobla.

Życie prywatne Andrzejewskiego było rozdarte pomiędzy dwa światy. Z jednej strony był dwukrotnie żonaty, z drugiej miał intymne związki z mężczyznami. Pierwsze małżeństwo zawarł w 1934 z Noną Barbarą Siekierzyńską. Drugie w 1946 z Marią Abgarowicz, z którą miał dwójkę dzieci.

Temat homoseksualizmu od początku był w kręgu jego zainteresowań literackich. Związki homoseksualne były także jednym z tematów prowadzonego przez niemal całe życie intymnego dziennika, który nie ukazał się drukiem, a jego fragmenty uległy rozproszeniu, a także korespondencji. Jego ostatnia, nieukończona powieść Heliogabal opowiadać miała o związku tytułowego cesarza rzymskiego ze swoim sługą.

Jerzy Andrzejewski zmarł w nocy z 19 na 20 kwietnia 1983.

W 1950 został odznaczony Orderem Sztandaru Pracy I klasy. 23 września 2006 został pośmiertnie odznaczony przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Twórczość

• Drogi nieuniknione (1936)
• Ład serca (1938)
• Apel (1945)
• Noc (1945)
• Święto Winkelrida (współautor Jerzy Zagórski) (1946)
• Popiół i diament (1948), wersja zmieniona (1954)
• Aby pokój zwyciężył (1950)
• O człowieku radzieckim (1951)
• Partia i twórczość pisarza (1952)
• Ludzie i zdarzenia 1951 (1952)
• Ludzie i zdarzenia 1952 (1953)
• Wojna skuteczna, czyli opis bitew i potyczek z Zadufkami (1953)
• Książka dla Marcina (1954)
• Złoty lis (1955)
• Ciemności kryją ziemię (1957)
• Niby gaj (1959)
• Bramy raju (1960)
• Idzie skacząc po górach (1963)
• Apelacja (1968)
• Prometeusz (1973)
• Teraz na ciebie zagłada (1976)
• Już prawie nic (1979)
• Miazga (1979)
• Nowe opowiadania (1980)
• Nikt (1983)
• Gra z cieniem (1987)
• Z dnia na dzień. Dziennik literacki 1972–1979 (1988)
• Zeszyt Marcina (1994)
• Cesarz Heliogabal (nieukończona i niepublikowana)

Nagrody

• 1939 – Nagroda Młodych Polskiej Akademii Literatury za Ład serca
• 1946 – nagroda miasta Krakowa za Noc
• 1948 – nagroda tygodnika "Odrodzenie" za Popiół i diament
• 1968 – nagroda im. Jurzykowskiego
• 1970 – nagroda kwartalnika Book Abroad (Oklahoma)