Jerzy Giedroyc

Jerzy Władysław Giedroyc książę herbu Hippocentaurus (ur. 27 lipca 1906 w Mińsku, zm. 14 września 2000 w Maisons-Laffitte) – polski wydawca, publicysta, polityk i działacz emigracyjny, epistolograf, w dwudziestoleciu międzywojennym związany z obozem młodokonserwatystów, autor wspomnień. Po przewrocie majowym jeden z liderów Myśli Mocarstwowej i Związku Pracy Mocarstwowej. Był m.in. prezesem Związku Drużyn Ludowych Mocarstwowej Polski.

Pochodził z książęcego rodu, pieczętującego się herbem Hippocentaurus. Był synem farmaceuty Ignacego Giedroycia i Franciszki Starzyckiej (1889-1944).

Miał dwóch młodszych braci: Zygmunta (1909-1973) oraz Henryka (1922-2010).

Pradziadek Jerzego, Lucjan Giedroyć, był oficerem w wojsku rosyjskim. Po jego samobójczej śmierci, majątek rodzinny podupadł i zubożała rodzina Giedroyciów zmuszona była do zamieszkania w mieście.

Absolwent Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego w Warszawie (1924). Studiował prawo (w latach 1924–1929) i historię (1930–1931) na Uniwersytecie Warszawskim. W czasie studiów został przyjęty do korporacji akademickiej Patria. Wkrótce został jej prezesem. W 1930 objął redakcję tygodnika "Dzień Akademicki", dodatku do "Dnia Polskiego". Wkrótce przekształcił pismo w dwutygodnik "Bunt Młodych". W 1937 pismo zmieniło nazwę na "Polityka" i stało się tygodnikiem. Od 1931 do 1937 był żonaty z Rosjanką Tatianą Szwecow (1913–2005).

Po wybuchu II wojny światowej został ewakuowany, jako pracownik Ministerstwa Przemysłu i Handlu do Rumunii. Tam został sekretarzem ambasadora RP w Bukareszcie, Rogera Raczyńskiego i pozostał na tej placówce, także po ewakuacji polskiej ambasady w 1940, zostając szefem biura polskiego ambasady Chile, która odtąd reprezentowała polskie interesy. Z Rumunii wyjechał razem z personelem ambasady angielskiej, która w następnym roku została również ewakuowana - do Turcji. Tam Giedroyc postanowił wstąpić do wojska, wyjechał więc do Palestyny i został żołnierzem Brygady Karpackiej. Razem z nią brał udział w walkach w Egipcie i obronie Tobruku. Po połączeniu Brygady z wojskami ewakuowanymi z ZSRR pod wodzą gen. Andersa, zaczął pracować w Biurze Propagandy 2. Korpusu. To właśnie w wojsku poznał wielu późniejszych jego współpracowników z "Kultury", m.in. Józefa Czapskiego.

W 1944 został skierowany na kurs oficerski do ośrodka szkoleniowego w Gallipoli; później pracował tam jako oficer wychowawczy, aby w roku następnym zostać wezwanym do Londynu, w celu objęcia posady w Departamencie Kontynentalnym Ministerstwa Informacji Rządu RP na Uchodźstwie. Niebawem jednak składa dobrowolną prośbę o przeniesienie z powrotem do armii gen. Andersa. W ten sposób znalazł się w Rzymie, gdzie w 1946 założył Instytut Literacki, w ramach którego - po przenosinach do Paryża - wydawał od 1947 miesięcznik „Kultura”.

Doktor honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego (1991), Wrocławskiego (18 maja 1998), Warszawskiego (14 listopada 1998), Uniwersytetu w Białymstoku, Szczecińskiego (2000) i UMCS (27 września 2000). Laureat Nagrody Kisiela (1992). Krytycznie patrząc na stosunki panujące w Polsce po 1989 roku odmówił przyjęcia Orderu Orła Białego (1994). Przyjął natomiast Honorowe Obywatelstwo Litwy (1997).

Zmarł na zawał serca, w nocy z 14 na 15 września 2000.

Pochowany na cmentarzu w Le Mesnil-le-Roi.

28 lipca 2005 Sejm zdecydował o ustanowieniu roku 2006 – w którym przypadała setna rocznica urodzin Redaktora – Rokiem Jerzego Giedroycia.

Recepcja myśli Jerzego Giedroycia dotyczącej polskiej polityki wschodniej

W 1974 na łamach "Kultury" Jerzy Giedroyc sformułował, wraz z Juliuszem Mieroszewskim koncepcję, iż suwerenność Ukrainy, Litwy i Białorusi (ULB) jest czynnikiem sprzyjającym niepodległości Rzeczypospolitej, natomiast zdominowanie tych krajów przez Rosję otwiera drogę do zniewolenia także Polski. W roku 2004 socjolog Zbigniew Kurcz określił koncepcje Jerzego Giedroycia terminem "mit giedroyciowski".

Krytyka myśli Jerzego Giedroycia

Odwołując się do pojęcia "mitu giedroyciowskiego" Bogumił Grott stwierdził krytycznie, że po 1989 stwarzał on w Polsce (wśród jego zwolenników) podatny grunt dla szerzenia własnej interpretacji najnowszej historii (mniej wśród polskiej emigracji), jednak po rozpadzie ZSRR stopniowo tracił na znaczeniu. Zdaniem krytyków mit giedroyciowski stanowił powszechnie akceptowaną ideę, dopóty uniwersalną, dopóki istniało wspólne dla wszystkich uczestników zagrożenie, po wygaśnięciu tego zagrożenia na plan pierwszy wysunęły się inne obawy - co do wzajemnych stosunków Polski z jej nowo powstałymi wschodnimi sąsiadami. "Mit giedroyciowski" jest interpretowany przez Czesława Partacza jako poświęcenie pewnych zasad, prawdy historycznej i interesów Polski, za cenę innych zasad ("uniwersalnych zasad demokratycznych") i dobrosąsiedzkich stosunków ze wspomnianymi trzema byłymi republikami ZSRR. Według Bogumiła Grotta "mit" ten, prowadził nie tylko do przemilczeń, ale i prostego zakłamania, jak w przypadku odsuwania na margines sprawy masowych mordów ludności polskiej na Wołyniu i Małopolsce wschodniej dokonanych przez ukraińskich nacjonalistów.

Koncepcje Jerzego Giedroycia i ich wdrażanie w polityce polskiej po 1989 skrytykował na konferencji naukowej zorganizowanej 10 lipca 2008 w Warszawie przez Instytut Pamięci Narodowej Czesław Partacz, określając je jako ahistoryczne i antypolskie.