Leni Riefenstahl

Berta Helene Amalie "Leni" Riefenstahl (ur. 22 sierpnia 1902 w Berlinie, zm. 8 września 2003 w Pöcking) – niemiecka reżyserka filmowa znana z nowatorskiej estetyki. Jej osoba i twórczość budziła często kontrowersje z powodu filmów propagandowych, jakie nakręciła w okresie hitleryzmu.

Początki kariery

Urodzona w Berlinie w Niemczech, Riefenstahl rozpoczęła karierę jako tancerka – w wywiadzie udzielonym w 2002 wspominała, że taniec dawał jej poczucie prawdziwego szczęścia. Gdy kontuzja zmusiła ją do porzucenia tańca, Riefenstahl zainteresowała się kinem.

Zachwycona możliwościami tego środka przekazu skontaktowała się z miejscowym reżyserem, Arnoldem Fanckiem, domagając się roli w jego następnym filmie. Uległ on jej naleganiom i Riefenstahl zagrała w kilku tzw. "filmach górskich" wytwórni Universum Film AG, takich jak Święta góra (Der Heilige Berg) czy Burza nad Mont Blanc (Stürme über dem Mont Blanc).

Od początku zainteresowana była filmami fabularnymi. Gdy nadarzyła się jej sposobność reżyserowania filmu skorzystała z niej, tworząc obraz Błękitne światło (Das Blaue Licht).

W 1932 usłyszała na wiecu przemowę Adolfa Hitlera i - zafascynowana jego zdolnościami oratorskimi – zaoferowała mu swoje usługi jako reżyser.

W III Rzeszy

Leni Riefenstahl z Heinrichem Himmlerem w Norymberdze (1934)

W 1933 wyreżyserowała Zwycięstwo wiary - krótki film o spotkaniu partii narodowosocjalistycznej. Wówczas Hitler poprosił ją o sfilmowanie zjazdu partyjnego w Norymberdze w 1934. Początkowo odmówiła, sugerując, aby Hitler wybrał do tego zadania Waltera Ruttmanna. Później jednak zgodziła się, i nakręciła Triumph des Willens (niem. Triumf woli), film dokumentalny gloryfikujący ruch narodowosocjalistyczny, powszechnie uważany za jeden z najlepszych filmów propagandowych w historii, mimo iż sama Riefenstahl twierdziła, że film ten miał pełnić rolę wyłącznie dokumentalną.

Z Josephem Goebbelsem w 1937

W tym czasie za pośrednictwem Alberta Speera poznała operatora filmowego Waltera Frentza który robił zdjęcia do jej późniejszych obrazów i z którym przyjaźniła sie do swojej śmierci.

W 1936 Riefenstahl zakwalifikowała się do olimpijskiej reprezentacji Niemiec w narciarstwie, lecz zamiast tego wybrała filmowanie. Tak powstała kronika berlińskiej Olimpiady (Olympia), film głośny z powodu nowatorskich osiągnięć technicznych i estetycznych, takich jak podkreślające kontrast oświetlenie (w tym zdjęciach pod światło), duża dbałość o wysoką jakość techniczną zdjęć, czy też dynamiczny, często asynchroniczny montaż sceny.

II wojna światowa

We wrześniu 1939 wraz ze swoją ekipą filmową zjawiła się na krótko w Polsce. W mundurze Wehrmachtu, uzbrojona w pistolet i krótki bagnet przy pasie z wojskową ekipą kręciła dziennik kampanii wojskowej w Polsce. W niemieckim Bundesarchiv zachowały się zdjęcia z tej kampanii. M.in. filmowała paradę zwycięstwa w Warszawie, przebywała wraz z Adolfem Hitlerem w sopockim Grand Hotelu. 12 września 1939 była obecna w mieście Końskie (obecnie woj. świętokrzyskie) podczas egzekucji 22 osób dokonywanej w odwecie za napaść na niemieckich żołnierzy. Zachowało się też zdjęcie przedstawiające zrozpaczoną twarz Riefenstahl. Wbrew niektórym źródłom, jakoby po tym wydarzeniu przerwała realizację i powróciła do Niemiec, zachowały się jej zdjęcie jak z trybuny filmuje paradę wojsk niemieckich w Warszawie przed Hitlerem i realizowany przez nią film został ukończony.

Po zagarnięciu Francji przez III Rzeszę, Leni Riefenstahl wysłała entuzjastyczny telegram do Hitlera, który się do dziś zachował i został przypomniany przez Die Neue Rechte[1], Riefenstahl twierdziła potem, że każdy mógł wysłać telegram do Hitlera i cieszyła się tylko z zakończonej wojny z Francją.

Ze względu na częstotliwość kontaktów z Hitlerem i wsparcie finansowe, które z jego polecenia stale otrzymywało jej studio filmowe, była uważana w niektórych kręgach za bliską mu osobę (co podnosili także zwycięscy alianci).

Po wojnie

Po II wojnie światowej Riefenstahl spędziła cztery lata we francuskim areszcie. Oskarżano ją o wykorzystywanie więźniów obozu koncentracyjnego do filmu Niziny, ale zarzutów tych nie udowodniono przed sądem. W końcu, nie mogąc udowodnić żadnych karalnych form wspierania nazistów, sąd określił ją mianem "sympatyzującej" z nazistami. W późniejszych wywiadach Riefenstahl utrzymywała, że – choć zafascynowana nazistami – była politycznie naiwna i nie wiedziała o popełnianych okrucieństwach. Postawa ta przez wielu jej przeciwników określana była jako niedorzeczna.

Riefenstahl usiłowała kręcić inne filmy po wojnie (m.in. Czerwone diabły), lecz każda jej próba spotykała się z oporem, protestami i ostrą krytyką – dlatego też nie udawało jej się zebrać funduszy na sfinansowanie swoich filmów. Nieliczne filmy, które potem stworzyła, były krótkie i finansowane przez nią samą.

Kariera fotograficzna

Niepowodzenia przy realizacji filmów zwróciły jej zainteresowanie w kierunku fotografii. Zainteresowała się sudańskimi plemionami Nuba i w 1974 oraz 1976 opublikowała poświęcone im albumy fotograficzne. W 2000 przeżyła katastrofę helikoptera w Sudanie.

W późnych latach 70. Riefenstahl skłamała na temat swojego wieku, aby zdobyć uprawnienia płetwonurka i rozpocząć karierę w fotografii podwodnej. W swoje setne urodziny, 22 sierpnia 2002 wydała film zatytułowany Impressionen unter Wasser, przedstawiający życie w oceanach.

Echa wojny

W październiku 2002, gdy Riefenstahl miała już 100 lat, niemieckie władze zdecydowały się umorzyć sprawę rzekomego wykorzystywania więźniów obozu koncentracyjnego w jej filmie Tiefland. Riefenstahl długo utrzymywała, że Cyganie występujący w filmie przeżyli wojnę, ale grupa Cyganów oznajmiła, że Riefenstahl wykorzystała ich do filmu i posłała ich z powrotem do obozu, gdy przestała ich potrzebować. Jako powód umorzenia sprawy władze niemieckie podały zaawansowany wiek Riefenstahl.

Schyłek życia

Mimo jej kontrowersyjnych filmów propagandowych Riefenstahl zdobyła uznanie w historii filmu jako twórczyni nowej estetyki filmowej, zwłaszcza w sposobie filmowania ludzkiego ciała i, choć propaganda jej wczesnych filmów budzi niechęć wielu ludzi, to ich estetyka każe twórcom filmowym określać je mianem wybitnych.

Leni Riefenstahl zmarła podczas snu 8 września 2003, w swoim domu w Pöcking (Górna Bawaria) dożywając 101 lat.

Filmografia

• aktorska
  • Tragödie im Hause Habsburg (1924)
  • Der Heilige Berg (Święta góra, 1926)
  • Der Große Sprung (1927)
  • Die Weiße Hölle vom Piz Palü (Białe Piekło na Piz Palü, 1929)
  • Stürme über dem Mont Blanc (1930)
  • Das Blaue Licht (1932)
  • S.O.S. Eisberg (1933)
  • Tiefland (1954)
• reżyserska
  • Das Blaue Licht (Błękitne Światło) (1932)
  • Der Sieg des Glaubens (1933)
  • Triumph des Willens (Triumf woli) (1934)
  • Tag der Freiheit - Unsere Wehrmacht (1935)
  • Olympia (Olimpia) (1938)
  • Święto narodów
  • Tiefland (Niziny) (1954)
  • Impressionen unter Wasser (2002)

Twórczość fotograficzna

• The Last of the Nuba, Harper, New York 1974
• The People of Kau, Harper, New York 1976