Maria Kalergis

Maria Kalergis czyli Maria Kalergis-Muchanow (ur. 7 sierpnia 1822 r. w Warszawie, zm. 22 maja 1874 r. w Warszawie) – hrabianka, polska pianistka i mecenas sztuki, córka Fryderyka Karola Nesselrode (1786–1868) i Tekli Nałęcz-Górskiej.

W wieku 17 lat Maria została wydana za mąż. Jan Kalergis, dużo starszy od niej, okazał się także zazdrośnikiem. Blisko rok po ślubie wspólnie podjęli decyzję o separacji. Mimo kilkakrotnie podejmowanych prób przełamania wzajemnej niechęci aż do śmierci Jana mieszkali osobno, nie przeprowadzając formalnego rozwodu. Być może wpływ na nieudane życie małżeńskie miały przeżycia Marii z dzieciństwa. Rok po jej narodzinach rodzice rozstali się wskutek "niezgodności charakterów". Od szóstego roku życia dziewczynka wychowywała się w Petersburgu u stryja Karola Roberta Nesselrodego. Aby odróżnić ją od stryjenki i kuzynki, które nosiły to samo imię, nazywano ją "Marie la Polonaise" (jej matka była Polką, w żyłach ojca płynęła germańska krew). W domu stryja, pełniącego przez blisko 40 lat funkcję kanclerza carskiego, otrzymała staranne wykształcenie.

Mogła rozwijać odziedziczone po rodzicach zdolności muzyczne. Przez pewien czas pobierała lekcje u samego Chopina, który chwalił jej talent. Oprócz francuskiego, który w owych czasach był językiem salonów, i polskiego, którego nauczyła ją matka, znała niemiecki, angielski, włoski i rosyjski.

W pamięci potomnych artystka zapisała się głównie jako wielka miłość Cypriana Kamila Norwida. Dla niej znajomość z młodym poetą była jednym z wielu epizodów bardzo aktywnego życia towarzyskiego. On – nieśmiały i subtelny – usuwał się w cień innych adoratorów pięknej księżnej. Przez wiele lat darzył ją afektem, który był dlań niejednokrotnie źródłem poetyckiego natchnienia. Ze swoich uczuć zwierzał się w listach do Marii Trembickiej (córki gen. Stanisława Trembickiego – po mężu później Faleńskiej), bliskiej przyjaciółce "białej syreny". Zachęcony życzliwością powiernicy oświadczył się jej, ale nie został przyjęty. Maria Kalergis najprawdopodobniej stała się pierwowzorem hrabiny Marii Harrys – tytułowej wielkiej damy z tragedii Pierścień wielkiej damy.

Od 1847 przebywała w Paryżu, a od 1857 r. znów w Warszawie. W jej salonach gościli m.in. Liszt, Wagner, de Musset, Moniuszko, Gautier, Heine (poświęcił jej poemat Biały słoń), Chopin. Słynna mecenaska artystów, brała czynny udział w koncertach dobroczynnych i przedstawieniach teatralnych, z których dochód przeznaczony był dla ubogich. Miała zawsze otwartą sakiewkę dla potrzebujących, znana była w tej mierze wręcz z rozrzutności. Kiedy Stanisław Moniuszko chciał wystawić "Halkę" na scenie opery warszawskiej, spotkał się ze sprzeciwem ze strony dyrektora (którym nb. był płk. Siergiej Muchanow, zarazem oberpolicmajster warszawski, od 1863 roku drugi mąż Marii). Przedsięwzięcie udało się dzięki interwencji Marii. W 1858 roku, trzy miesiące po premierze dzieła, również z jej inicjatywy zorganizowano koncert na rzecz Moniuszki, który miał wówczas kłopoty finansowe. Zebrane pieniądze – 25 tysięcy złotych polskich – pozwoliły kompozytorowi na zaspokojenie podstawowych potrzeb oraz na wymarzoną podróż za granicę. Dzięki temu koncertowi uzyskał też poparcie najwyższych dygnitarzy rosyjskich w Warszawie.

Maria Kalergis wywarła istotny wpływ na rozwój kultury muzycznej w Warszawie. Przyczyniła się do otwarcia Instytutu Muzycznego w Warszawie (późniejszego Konserwatorium), była współzałożycielką (m.in. obok Stanisława Moniuszki) warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, zawiązku późniejszej Filharmonii Warszawskiej. Jan Kalergis zapewnił Marii dostatnie życie. Po rozstaniu z nim miała do swojej dyspozycji spory jak na owe czasy majątek, umożliwiający jej podróżowanie po całej Europie (mieszkała m.in. w Petersburgu, Warszawie, Paryżu, Baden-Baden). W latach 1857–1871 wielokrotnie występowała jako pianistka.

Po śmierci męża wyszła za młodszego od niej o 10 lat Siergieja Muchanowa, dyrektora rządowych teatrów warszawskich. Był on przy niej w ciężkich chwilach choroby i z oddaniem pielęgnował ją do ostatnich dni. Najprawdopodobniej wtedy, czując nadchodzący kres życia, Maria zniszczyła posiadaną korespondencję. Do dziś natomiast zachowały się listy pisane przez nią do córki, zięcia, przyjaciół. Pozwalają zrekonstruować wiele faktów dotyczących jej biografii, są również cennym źródłem wiedzy o epoce. Pochowana została na Cmentarzu Powązkowskim (Aleja Katakumbowa filar 6). Wnuk pani Kalergis, Jan Henryk Maria hr. Coudenhove, rozszerzył za zezwoleniem cesarza Franciszka Józefa nazwisko na Coudenhove-Calergi. Żonaty był z Japonką Mitsu Aoyama. Ich syn, hr. Richard Coudenhove-Kalergi, założył w r.1923 Unię Paneuropejską.