Mieczysław Moczar

Mieczysław Moczar właśc. Mykoła Demko vel Diomko, pseudonim Mietek, Woron (ur. 25 grudnia 1913 w Łodzi (lub w Kolnie), zm. 1 listopada 1986 w Warszawie) – członek KPP, PPR i PZPR., działacz społeczny i polityczny okresu PRL, generał dywizji KBW, minister spraw wewnętrznych, wieloletni prezes NIK, poseł na Sejm PRL II, III, IV, V, VI i VII kadencji. Agent wywiadu GRU.

Był synem Bronisławy Wierzbickiej, katoliczki, córki łódzkiego włościanina, i Tichona Demki vel Diomki, wyznania prawosławnego – najprawdopodobniej Ukraińca. Zdobył stosunkowo skromne wykształcenie – ukończył szkołę powszechną w Łodzi oraz 3-letnie kursy zawodowe. W latach 30. pracował jako robotnik w fabryce włókienniczej, skąd został zwolniony; w tym czasie związał się z ruchem komunistycznym; od 1937 był w KPP. W latach 1938–1939 był więziony. W więzieniu spotkał m.in. sekretarza Dzielnicy Środkowomiejskiej KPP w Łodzi Ignacego Logę-Sowińskiego. 6 września 1939 więzienie zostało rozbite w trakcie działań wojennych. Po 1939 przebywał w Białymstoku, pracował wówczas dla wywiadu ZSRR. GRU wysłało go na przeszkolenie do Smoleńska, następnie do Gorkiego, a wiosną 1941 został wysłany na obszar RP wcielony do III Rzeszy do Bydgoszczy, gdzie miał nawiązać kontakt z wyższym urzędnikiem kolejowym, zapewne współpracownikiem GRU. Po wzorowym wykonaniu misji, w czerwcu 1941, jeszcze przed atakiem III Rzeszy na ZSRR ponownie przerzucony na teren okupacji niemieckiej, pod pseudonimem Woron, granicę koło Ostrołęki przekroczył pieszo w noc poprzedzającą niemiecki atak.

Od 1941 roku współtworzył w Łodzi wraz z Ignacym Logą-Sowińskim konspiracyjną organizację Front Walki za Naszą i Waszą Wolność, która po powstaniu PPR weszła w jej skład.

Od 1942 dowódca GL i AL w okręgu lubelskim. W czerwcu 1944 roku przesunięty do dowodzenia okręgiem kieleckim w związku z jego konfliktem z Leonem Kasmanem, który dowodził oddziałem partyzanckim na Lubelszczyźnie bezpośrednio podporządkowanym Kominternowi. Kasman odmówił podporządkowania się KC PPR i przekazania broni oddziałom AL dowodzonym przez Moczara. Moczar proponował Gomułce siłowe rozwiązanie konfliktu jednak Gomułka nie chciał iść na konflikt z Moskwą.

Po 1945 działał w Komitecie Centralnym PPR, kierownik Grupy Operacyjnej Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego ds. województwa łódzkiego, od 8 czerwca 1945 do 1948 roku szef Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Łodzi.

Od 25 maja do 5 września 1948 był Pomocnikiem Ministra Bezpieczeństwa Publicznego do spraw operacyjnych. Po odsunięciu grupy zwolenników Gomułki we władzach PPR został zmuszony do złożenia tzw. samokrytyki, lecz pozostał w strukturach partyjnych, zostając zastępcą członka Komitetu Centralnego PZPR.

Od 6 października 1948 wojewoda olsztyński, a po likwidacji urzędów wojewodów (20 marca 1950) – przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie (od 24 maja 1950 do 16 kwietnia 1952), następnie w Białymstoku i Warszawie.

W latach 1956–1981 był członkiem KC PZPR. Przez kilka miesięcy od kwietnia do listopada 1956 był ministrem do spraw PGR. Od listopada 1956 do grudnia 1964 był wiceministrem spraw wewnętrznych, a następnie ministrem spraw wewnętrznych (do lipca 1968). Ze stanowiskami tymi związane było budowanie silnej pozycji Moczara w strukturach partii PZPR. Uważany był za posiadającego największą władzę ministra spraw wewnętrznych w okresie PRL.

Pod koniec lat sześćdziesiątych był przywódcą tzw. frakcji "partyzantów" w PZPR, nastawionej wrogo wobec partyjnych "liberałów" i "kosmopolitów". Umiejętnie posłużył się skłonnościami antyżydowskimi w partii w celu walki o władzę, zwłaszcza prowadząc tzw. antysyjonistyczną (a tak naprawdę antysemicką) nagonkę w czasie wydarzeń marca 1968. Do jego stronników zaliczano m. in. generałów Grzegorza Korczyńskiego, Franciszka Szlachcica, Jana Czaplę, Tadeusza Pietrzaka i Teodora Kufla.

W lipcu 1968 odszedł z MSW, obejmując stanowisko sekretarza KC PZPR. Został również zastępcą członka Biura Politycznego KC PZPR, a od grudnia 1970 – członkiem Biura Politycznego. Osobiście aspirował na stanowisko I sekretarza KC, jednak nigdy tego stanowiska nie objął. Mimo awansu w hierarchii partyjnej, jego pozycja zaczęła słabnąć i w 1971 roku został usunięty ze stanowiska sekretarza KC PZPR i członka Biura Politycznego na stanowisko prezesa NIK, co wiązało się z faktycznym odsunięciem od władzy. Ponownie wzrost znaczenia Moczara nastąpił w okresie "Solidarności" – od grudnia 1980 do lipca 1981 był ponownie członkiem Biura Politycznego KC PZPR.

Prezes Zarządu Głównego ZBoWiD w okresie 1964–1972. W latach 1972–1980 – wiceprezes, a w latach 1980–1983 prezes Rady Naczelnej ZBoWiD. W 1985 powołany w skład Prezydium Rady Naczelnej ZBoWiD.

Od 1971 do 23 marca 1983 prezes NIK. W okresie 1976–1980 członek Rady Ministrów (Najwyższa Izba Kontroli podlegała wówczas rządowi). W latach 1981–1983 wiceprzewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu FJN.

Autor książki Barwy walki (wydanej 13-krotnie w latach 1962–1988), której rzeczywiste autorstwo przypisuje się najczęściej Wojciechowi Żukrowskiemu, autorowi scenariusza filmu.

Pochowany w Rąblowie na polu bitwy partyzanckiej, podczas której dowodził oddziałem AL. Przed pogrzebem odbyło się uroczyste pożegnanie na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, w którym uczestniczył I sekretarz KC PZPR, przewodniczący Rady Państwa PRL gen. armii Wojciech Jaruzelski oraz premier Zbigniew Messner. W imieniu władz partyjnych i państwowych PRL przemówienie wygłosił prezes Rady Naczelnej ZBoWiD prof. Henryk Jabłoński .

Niektóre odznaczenia: Order Budowniczych Polski Ludowej (1964), Krzyż Komandorski i Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari, Order Krzyża Grunwaldu II klasy, Order Sztandaru Pracy II klasy, Krzyż Walecznych, Krzyż Partyzancki, Medal "Za udział w walkach w obronie władzy ludowej", Odznaka im. Ludwika Waryńskiego (pośmiertnie), Medal 30-lecia Polski Ludowej, Medal 10-lecia Polski Ludowej, Odznaka "Za Zasługi dla ZBoWiD", Order Czerwonego Sztandaru (ZSRR), Medal "20 lat Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Narodowej 1941–45" (ZSRR), Medal "30 lat Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Narodowej 1941–45" (ZSRR), Medal "40 lat Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Narodowej 1941–45" (ZSRR), Medal "40 rocznica Wyzwolenia Czechosłowacji przez Armię Radziecką" (Czechosłowacja) i inne.