Nadieżda Alliłujewa

Nadieżda Siergiejewna Alliłujewa (ros. Надежда Сергеевна Аллилуева) (ur. 1901 w Tbilisi, zm. 9 listopada 1932 w Moskwie) – druga żona Józefa Stalina. Urodziła się jako córka rewolucjonisty Sergieja Alliłujewa oraz jego żony Olgi Alliłujewej.

Związek ze Stalinem

Józef Stalin i Nadieżda Alliłujewa poznali się w domu jej ojca w Tbilisi. W późniejszym okresie jej ojciec wraz z rodziną przeniósł się do Petersburga. Po rewolucji lutowej w 1917 i przyjeździe do tego miasta, Stalin odwiedził siedzibę Alliłujewów, znajdującą się w dzielnicy Wyborg. Wtedy prawdopodobnie rozpoczął się ich związek uczuciowy (Stalin miał odnosić się do Nadieżdy ze szczególną uwagą, być czuły i uprzejmy, czytając jej dzieła rosyjskich twórców i poetów, m.in. Czechowa, Gorkiego i Puszkina, a także opisując jej swoje dotychczasowe życie).

Wkrótce Alliłujewa została sekretarką Stalina, który pełnił wówczas funkcję komisarza do spraw narodowościowych w Moskwie. W 1919 zawarli związek małżeński, Alliłujewa miała wtedy 18 lat), jednak okoliczności zawarcia tego związku budzą do dziś szereg wątpliwości – niektórzy badacze twierdzą że małżeństwo to zostało wymuszone na 39-letnim wówczas Stalinie. Inni z kolei dopatrują się w tym przyczyny chłodnego w przyszłości stosunku Stalina do syna – Wasilija, lub twierdzą że Stalin miał zgwałcić 17-letnią wówczas Nadieżdę, następnie został przyłapany przez jej ojca i zmuszony do zawarcia związku. Jest to jednak stosunkowo mało prawdopodobne ze względu na przyszły charakter ich związku – Stalin z uwagi na swoją pozycję w strukturach władzy ZSRR nie zwykł bać się kogokolwiek, Alliłujewa natomiast wykazywała dużą niezależność osobistą i nie poślubiłaby gwałciciela. Rzekomy gwałt był pewnym wytłumaczeniem późniejszych napiętych stosunków rodzinnych: oziębłości Stalina wobec syna, zagadkowej i nieoczekiwanej śmierci żony oraz aresztowania jej sióstr i braci. Represji uniknął tylko ojciec Nadieżdy Alliłujewej, jest możliwe, iż chroniła go znajomość prawdy o kulisach zawarcia związku córki ze Stalinem oraz ryzyko ujawnienia jej w razie aresztowania.

Stalin wraz z żoną zamieszkali na Kremlu. Alliłujewą miała cechować w okresie trwania związku wrażliwość i dobroć, a jednocześnie brak tolerancji dla okrucieństwa i cynizmu, który panował wówczas w sferach rządzących. Było to przyczyną stale narastającego napięcia w związku ze Stalinem, który nie znosił jakiejkolwiek krytyki własnych poczynań. W 1921 została wykluczona z szeregów partii, gdyż według jej kierownictwa nie cechowała jej wystarczająca gorliwość. W 1926 urodziła córkę Swietłanę (Stalin obdarzał ją później największym uczuciem spośród wszystkich członków swojej rodziny). Różnica psychiki, charakterów oraz przeróżne konflikty (często z istotnych powodów) spowodowały, że od samego początku małżeństwo to skazane było na niepowodzenie. Nadieżda Alliłujewa odważnie dobierała sobie przyjaciół, często zdając sobie sprawę, iż byli nielubiani przez Stalina. Nie kryła się też z otwartą krytyką działań bolszewików (terror Armii Czerwonej, kolektywizacja, prześladowania polityczne). Chcąc uniezależnić się od męża, w 1919 podjęła studia wyższe w zakresie chemii włókien wiskozowych na Wszechzwiązkowej Akademii Przemysłu – później dowiedziała się od studentów tej uczelni o rzeczywistym obliczu komunizmu w ZSRR. Aleksandr Orłow, ówczesny szef radzieckiego wywiadu wojskowego GRU stwierdził kiedyś, że "Alliłujewna była szczęśliwa, wyrywając się ze stęchłej atmosfery Kremla".

Na jesieni 1932, kryzys małżeństwa osiągnął swoją kulminację. Po defiladzie z okazji 15 rocznicy rewolucji bolszewickiej na Kremlu odbył się uroczysty bankiet. Stalin, będąc pod wpływem alkoholu, zachowywał się w czasie jego trwania skandalicznie, m.in. rzucił w żonę niedopałkiem papierosa, a kiedy ta straciła cierpliwość i wyszła, rzucił za nią marynarką. Według relacji jaką złożył Avel Jenukidze, jeden z bliskich współpracowników Stalina: "wieczorem 8 listopada zebrało się niezbyt liczne grono, była też Nadieżda. Stalin się spóźniał. Kiedy w końcu się pojawił, Nadieżda skwitowała to jakąś ironiczną uwagą. Stalin wybuchnął. Rzucił (właśnie palonym) papierosem w Nadieżdę. Nadieżda wyszła, a Stalin pojechał na daczę". Kilka godzin później Nadieżda Alliłujewa już nie żyła, znaleziono ją martwą przy łóżku z pistoletem w dłoni.

Okoliczności śmierci

Do dnia dzisiejszego wśród biografów i badaczy trwa spór, czy było to samobójstwo, czy zabójstwo. Zawiadomiony o śmierci żony Stalin szybko przyjechał na miejsce zdarzenia i był wyraźnie wstrząśnięty. Podobno Stalin często potem rozmawiał o zmarłej żonie z jej bratem Pawłem Alliłujewem i czuł się winny. Za wersją samobójczą przemawia fakt, że Stalin nie był obwiniany przez członków rodziny Alliłujewów za tę niespodziewaną śmierć. W wersję o samobójstwie nie wierzyła jej córka Swietłana. Fakt, iż w owym czasie z polecenia Stalina ginęły miliony ludzi, w opinii przeciwników teorii o samobójstwie, jest argumentem mogącym nasuwać przypuszczenia, iż mógł polecić także usunięcie swojej żony. Większość ludzi wówczas była przekonana, że zabił on Nadieżdę Alliłujewę w przypływie niepohamowanego gniewu.

Nadieżda Alliłujewa została pochowana na moskiewskim Cmentarzu Nowodziewiczym. Nad trumną Stalin miał podobno wyszeptać do zmarłej żony "Zdradziłaś mnie". Także ten tekst budzi różne interpretacje badaczy i biografów, którzy spierają się czy miało to oznaczać: "Zdradziłaś mnie", bo zabijając się, odeszłaś zostawiając mnie samego, czy "Zdradziłaś mnie" i byłem zmuszony cię zabić?