Pola Negri

Pola Negri, właściwie Apolonia Chałupiec albo Barbara Apolonia Chałupiec (ur. 22 grudnia 1896/3 stycznia 1897 w Lipnie, zm. 1 sierpnia 1987 w San Antonio w Teksasie) – polska aktorka teatralna i filmowa, międzynarodowa gwiazda kina niemego.

Apolonia Chałupiec (albo: Barbara Apolonia Chałupiec) urodziła się w Lipnie na terenie ziemi dobrzyńskiej, w rodzinie drobnomieszczańskiej, jej ojciec – słowacki Rom – był drobnym rzemieślnikiem, matka – Polka Eleonora z Kiełczewskich – prowadziła dom. Gdy Pola była jeszcze małym dzieckiem, jej ojca aresztowano i zesłano na Sybir. Odtąd wychowywała ją tylko matka, z którą przeprowadziła się w 1902 do Warszawy. W Warszawie matka prowadziła sklep, pracowała jako pomoc domowa. Na wakacje przyjeżdżały jednak stale do dziadków do Brdowa. Matka wpoiła jej ambicję, żądzę sukcesu i obrotność życiową, ale także snobizm, pretensje do bycia wielką damą, blagierstwo i skłonność do cwaniactwa. Wcześnie także dostrzegła urodę i uzdolnienia córki, których rozwój wspierała. Dziewczynkę posłano na lekcje tańca i gry aktorskiej.

Po ukończeniu dwu pierwszych kursów teatralnej Szkoły Aplikacyjnej w Warszawie młodziutka Pola, z wydatną pomocą wiceprezesa WTR Kazimierza Hulewicza, 1 września 1912 zadebiutowała rolą Klary w Ślubach panieńskich w Teatrze Małym w Warszawie[5]. Debiut ten umożliwił jej następnie występy w teatrach rządowych: Wielkim (Sumurun, Niema z Portici), Letnim, w których szybko zdobyła dużą popularność.

Podczas I wojny światowej zachorowała na gruźlicę. Leczyła się w sanatorium w Zakopanem. Po powrocie z sanatorium atelier filmowe „Sphinx” zaproponowało jej rolę. Debiutowała w filmie Niewolnica zmysłów w 1914. Wystąpiła także w innych polskich filmach: Żona, Studenci, Bestia (inny tytuł: Kochanka apasza), w cyklu Tajemnice Warszawy (Arabella, Pokój nr 13, Jego ostatni czyn). W tym czasie na cześć swojej ulubionej włoskiej poetki – Ady Negri przyjęła pseudonim artystyczny Pola Negri.

Ciekawy epizod w Sosnowcu: Podczas podróży z Warszawy do Berlina na początku 1919, zatrzymano ją na stacji granicznej w Sosnowcu, rekwirując pudełka z kopią jej pierwszego filmu pt. "Niewolnica zmysłów". Ostatecznie nieporozumienie zakończyło się nawiązaniem bliskiej znajomości z komendantem Straży Granicznej, podporucznikiem Eugeniuszem Dąmbskim i jeszcze w listopadzie tego samego roku para pobrała się. Akt ślubu potwierdzający to wydarzenie znajduje się w katedrze sosnowieckiej (Kościół Wniebowzięcia NMP przy ul. Kościelnej), a aktorka podpisała się na nim od razu jako "Apolonia hr. Dąmbska-Chałupiec". Przez kilka miesięcy mieszkała u rodziny Dąmbskich w istniejącej do dziś kamienicy przy ul. Kołłątaja 6 (fakt ten przypomina tablica pamiątkowa umieszczona na ścianie budynku). Małżeństwo nie trwało niestety długo, a całą winę za rozpad związku aktorka przypisała w swojej autobiografii mężowi. Po rozwodzie w 1922, Pola Negri nigdy już do Sosnowca nie wróciła.

Kariera filmowa

W 1917 wyjechała do Berlina, gdzie występowała u Maxa Reinhardta. Zagrała w niemieckich filmach: Oczy mumii Mia, Carmen, Madame du Barry, Sumurun i in., reżyserowanych między innymi przez Ernsta Lubitscha. Były to najbardziej wartościowe artystycznie obrazy w całej jej karierze aktorskiej.

W 1923 przybyła do Hollywood i wystąpiła w filmach: Hiszpańska tancerka, Zakazany raj (wysoko oceniana przez krytykę za rolę carycy Katarzyny), Hotel Imperial, Miłość aktorki i wielu innych. Była rywalką innej ciemnowłosej divy Glorii Swanson.

W USA została gwiazdą kina niemego i symbolem seksu, do czego przyczyniły się także głośne romanse z Charlie Chaplinem i Rudolphem Valentino (zarzucano jej, że pogrzeb Valentino wykorzystała dla autoreklamy) oraz plotki o jej uczuciu do długoletniej przyjaciółki Margaret West.

Nie odniósłszy sukcesu w filmach dźwiękowych (Z rozkazu kobiety – z powodu silnego akcentu i niskiego głosu odczuwanego jako zbyt ordynarny jak na wielką gwiazdę), powróciła do Niemiec, gdzie początkowo kontynuowała karierę. Po dojściu do władzy nazistów minister propagandy Goebbels zakazał angażowania jej do filmów z powodu rzekomo żydowskiego pochodzenia. Uwolniona od podejrzeń w wyniku osobistej interwencji Hitlera, który był jej wielbicielem, zagrała ponownie w filmach Mazurka (Mazurek, 1935), Moskau-Shanghai (Moskwa-Szanghaj, 1936), Madame Bovary (1937), Tango Notturno (1937), Die fromme Lüge (Pobożne kłamstwo, 1938) i Die Nacht der Entscheidung (Decydująca noc, 1938).

Przed wybuchem wojny powróciła do Ameryki. Wystąpiła jeszcze w kilku filmach, jak He Diddle Diddle i The Moonspinners. Ostatni raz pojawiła się na ekranie w 1965. Po wojnie popadła w zapomnienie, ale dzięki swojej firmie maklerskiej żyła w dostatku. Zmarła w wieku 90 lat.

W 1970 opublikowała wspomnienia Pamiętnik gwiazdy (wydanie polskie 1976).

Kwestią sporną była data jej urodzenia. Na nagrobku widnieje podany w autobiografii 31 grudnia 1899, jednak wiele źródeł podawało rok 1897, a nawet 1894. Sprawę wyjaśniła ostatecznie Wiesława Czapińska, która dotarła do metryki z datą 22 grudnia 1897/3 stycznia 1897. W Królestwie Polskim – a więc także i w Lipnie – obowiązywało podwójne datowanie.

Kariera filmowa

W 1917 wyjechała do Berlina, gdzie występowała u Maxa Reinhardta. Zagrała w niemieckich filmach: Oczy mumii Mia, Carmen, Madame du Barry, Sumurun i in., reżyserowanych między innymi przez Ernsta Lubitscha. Były to najbardziej wartościowe artystycznie obrazy w całej jej karierze aktorskiej.

W 1923 przybyła do Hollywood i wystąpiła w filmach: Hiszpańska tancerka, Zakazany raj (wysoko oceniana przez krytykę za rolę carycy Katarzyny), Hotel Imperial, Miłość aktorki i wielu innych. Była rywalką innej ciemnowłosej divy Glorii Swanson.

W USA została gwiazdą kina niemego i symbolem seksu, do czego przyczyniły się także głośne romanse z Charlie Chaplinem i Rudolphem Valentino (zarzucano jej, że pogrzeb Valentino wykorzystała dla autoreklamy) oraz plotki o jej uczuciu do długoletniej przyjaciółki Margaret West.

Nie odniósłszy sukcesu w filmach dźwiękowych (Z rozkazu kobiety – z powodu silnego akcentu i niskiego głosu odczuwanego jako zbyt ordynarny jak na wielką gwiazdę), powróciła do Niemiec, gdzie początkowo kontynuowała karierę. Po dojściu do władzy nazistów minister propagandy Goebbels zakazał angażowania jej do filmów z powodu rzekomo żydowskiego pochodzenia. Uwolniona od podejrzeń w wyniku osobistej interwencji Hitlera, który był jej wielbicielem, zagrała ponownie w filmach Mazurka (Mazurek, 1935), Moskau-Shanghai (Moskwa-Szanghaj, 1936), Madame Bovary (1937), Tango Notturno (1937), Die fromme Lüge (Pobożne kłamstwo, 1938) i Die Nacht der Entscheidung (Decydująca noc, 1938).

Przed wybuchem wojny powróciła do Ameryki. Wystąpiła jeszcze w kilku filmach, jak He Diddle Diddle i The Moonspinners. Ostatni raz pojawiła się na ekranie w 1965. Po wojnie popadła w zapomnienie, ale dzięki swojej firmie maklerskiej żyła w dostatku. Zmarła w wieku 90 lat.

W 1970 opublikowała wspomnienia Pamiętnik gwiazdy (wydanie polskie 1976).

Kwestią sporną była data jej urodzenia. Na nagrobku widnieje podany w autobiografii 31 grudnia 1899, jednak wiele źródeł podawało rok 1897, a nawet 1894. Sprawę wyjaśniła ostatecznie Wiesława Czapińska, która dotarła do metryki z datą 22 grudnia 1896?/3 stycznia 1897. W Królestwie Polskim – a więc także i w Lipnie – obowiązywało podwójne datowanie.

Ciekawostki

Filmoteka Narodowa posiada w swojej kolekcji następujące filmy z jej udziałem:

• 1917 Bestia
• 1918 Żółty paszport
• 1918 Gdy serce nienawiścią pała
• 1918 Mania
• 1932 Na rozkaz kobiety

Fragment filmu Arabella (1917) został wykorzystany w filmie O czym się nie mówi (1939), lecz Filmoteka Narodowa nie posiada jego kopii.

W wypadku chęci wyświetlania innych filmów Filmoteka musi wypożyczać ich kopie od zagranicznych instytucji.

Od 2007 Lipnowskie Towarzystwo Kulturalne organizuje festiwal "Pola i inni". Podczas imprezy emitowane są filmy z udziałem aktorki oraz przyznawane są statuetki "Politki" dla artystów polskich robiących karierę za granica podobnie do Poli. Laureatami owej nagrody są m.in.: Weronika Rosati (2013), Robert Więckiewicz (2012), Agnieszka Grochowska (2011), Agata Buzek (2010), Izabella Miko (2009), Karolina Gruszka (2008). Festiwal organizowany jest od kilku lat w Lipnie (rodzinnym mieście Poli Negri).

W 2012 roku Janusz Józefowicz zrealizował pierwszy na świecie musical w technologii 3D oparty na biografii Poli Negri pod tytułem "POLITA". Odegrała ją Natasza Urbańska.

Filmografia

Filmy polskie

• 1914 Niewolnica zmysłów
• 1915 Żona
• 1915 Czarna książeczka
• 1916 Studenci
• 1917 Bestia
• 1917 Arabella
• 1917 Pokój nr 13
• 1917 Tajemnica Alei Ujazdowskich
• 1917 Jego ostatni czyn

Filmy niemieckie

• 1917 Za pocałunek-wieczystych nocy męki
• 1917 Niedługo mnie szczęście łudziło
• 1917 Die toten Augen
• 1917 Gdy serce nienawiścią pała
• 1917 Rosen, die der Sturm entblattert
• 1917 Rozpasana
• 1918 Oczy mumii Ma
• 1918 Carmen
• 1918 Mania
• 1918 Żółty paszport
• 1919 Awanturnica
• 1919 Vendetta – Zemsta krwi
• 1919 Dzieje mężatki
• 1919 Hrabina Rondoli
• 1919 Madame Dubarry
• 1920 Markiza d'Arminiani
• 1920 Biedna Violetta
• 1920 Die Geschlossene Kette
• 1920 Das Martyrium
• 1920 Sumurun
• 1921 Safona
• 1921 Dzika kotka
• 1923 Głos ulicy

Filmy amerykańskie

• 1923 Hollywood
• 1923 Bella Donna
• 1923 Napiętnowana
• 1923 Hiszpańska tancerka
• 1924 Mężczyźni
• 1924 Jej wielka miłość
• 1924 Cienie Paryża
• 1924 Zakazany raj
• 1925 Kobieta bezwstydna
• 1925 Kwiat nocy
• 1925 Na wschód Suez
• 1925 Czarodziejka
• 1926 Skłamałam
• 1926 Good and Naughty
• 1927 Za drutami kolczastymi
• 1927 Spowiedź uczciwej kobiety
• 1927 Hotel Imperial
• 1928 Godzina zmysłów
• 1928 Podwójne życie
• 1928 Kobieta z Moskwy
• 1928 Miłość aktorki

Filmy europejskie

• 1929 Ulica potępionych dusz
• 1932 Na rozkaz kobiety
• 1934 Fanatisme
• 1935 Mazurka
• 1936 Gräfin Volescu
• 1936 Moskwa-Szanghaj
• 1937 Madame Bovary
• 1937 Tango Notturno
• 1938 Die Nacht der Entscheidung
• 1938 Pobożne kłamstwo

Filmy amerykańskie (II etap)

• 1943 He Diddle Diddle
• 1964 Księżycowe prządki
• 1965 Boginie miłości