Stanisław Grabski

Stanisław Grabski (ur. 5 kwietnia 1871 w Borowie nad Bzurą (ob. powiat łowicki), zm. 6 maja 1949 w Sulejówku) – polski polityk, ekonomista, poseł na Sejm Ustawodawczy oraz I kadencji w II RP, starszy brat dwukrotnego premiera, wybitnego uczonego, reformatora polskiej waluty i twórcy złotego – Władysława i działaczki społecznej Zofii Kirkor-Kiedroniowej. Ojciec Stanisławy Grabskiej, teologa, publicystki, wieloletniego prezesa warszawskiego KIK-u.

Pochodził z rodziny ziemiańskiej z Łęczyckiego. Profesor ekonomii: w latach 1910–1939 Uniwersytetu Lwowskiego, Akademii Rolniczej w Dublanach, a także Uniwersytetu Jagiellońskiego, a następnie, od 1947 – Uniwersytetu Warszawskiego.

W młodości organizator kółek socjalistycznych. Od 1890 członek Związku Robotników Polskich. Należał do organizatorów „Kas Oporu”, oraz nielegalnych związków zawodowych metalowców i stolarzy. We wrześniu 1891 wyjechał do Berlina na studia. Tam był wydawcą szeregu publikacjo postulujących umieszczenie hasła niepodległości w programie partii socjalistycznej. Był również redaktorem „Gazety Robotniczej”. W listopadzie 1892 współzałożyciel PPS, z którą zerwał w 1902, wiążąc się z obozem narodowym. Od 1905 w Lidze Narodowej, od 1906 członek jej władz. Od 1907 wiceprezes Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego w Galicji. Członek Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu. Filister honorowy Polskiej Korporacji Akademickiej Cresovia Leopoliensis.

Członek polskiej delegacji na rokowania Polski i RFSRR w Mińsku, a następnie w Rydze, zakończonych traktatem ryskim. Jako zwolennik koncepcji inkorporacyjnej Romana Dmowskiego i przeciwnik koncepcji federacyjnej Józefa Piłsudskiego doprowadził do wytyczenia polsko-sowieckiej linii zawieszenia broni (która następnie stała się podstawą linii granicznej) w odległości 20–30 km na zachód i północny zachód od Mińska, zajętego ponownie w końcu wojny polsko-bolszewickiej (12 października 1920) przez Wojsko Polskie.

W latach 1919–1927 poseł na Sejm z listy Związku Ludowo-Narodowego. W 1923 (rząd Wincentego Witosa – tzw. Chjenopiast) i w latach 1925–1926 minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego. Autor ustawy tzw. Lex Grabski regulującej kwestię szkolnictwa dla mniejszości narodowych. Ustawa ustalała wewnętrzne urzędowanie wszystkich szczebli administracji w państwowym języku polskim, znosząc sprzeczne dawniejsze przepisy zaborców. W stosunkach z miejscową ludnością ukraińską i białoruską, nie tylko pozwalały, ale i nakazywały używanie języków tych ludności. Dawała też ona prawo do zwracania się we własnej mowie do urzędów państwowych. Po przewrocie majowym w 1926 Grabski wycofał się z życia politycznego i poświęcił się pracy naukowej i publicystycznej. W okresie dwudziestolecia międzywojennego został odznaczony m.in. Orderem papieża Piusa IX I klasy, Orderem Korony Rumunii III klasy i Orderem Gwiazdy Rumunii.

W czasie II wojny światowej, po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 i okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną aresztowany przez NKWD i więziony (1939–1941) w obozie na terenie ZSRR. Po ataku III Rzeszy na ZSRR i układzie Sikorski-Majski uwolniony, wyjechał do Londynu. W latach 1942–1944 przewodniczący II Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej. Zwolennik porozumień jałtańskich, po utworzeniu w ich konsekwencji Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej 1 lipca 1945 wraz ze Stanisławem Mikołajczykiem wrócił do Polski, został jednym z wiceprezesów Krajowej Rady Narodowej w latach 1945–1947. Po sfałszowanych wyborach do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 objął katedrę ustrojów społecznych na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Uchwałą Rady Państwa z 22 lipca 1947 nadano mu Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł w 1949 w Sulejówku. Pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.

Rodzina

Od 1895 był żonaty z Ludmiłą Rożen, z którą miał pięcioro dzieci – trzy córki (Feliksę, Ludmiłę, Janinę) i dwóch synów (Stanisława, który zginął w czasie wojny w 1920 i Zbigniewa (1907–1943), który był harcmistrzem, do 1941 był więziony w ZSRR i zmarł w wyniku wypadku podczas pełnienia służby wojskowej). Po śmierci pierwszej żony (1915), Stanisław Grabski ożenił się (w 1916) z Zofią Smolikówną (ur. 2 marca 1893, zm. 5 lutego 1965), z którą miał dwie córki: Annę (ur. 1919, zm. 29 sierpnia 2012), która była rzeźbiarką i Stanisławę (1922–2008).