Stanisław Maczek

Stanisław Władysław Maczek (ur. 31 marca 1892 w Szczercu, zm. 11 grudnia 1994 w Edynburgu) – generał broni Wojska Polskiego, honorowy obywatel Holandii. Kawaler Orderu Orła Białego.

Młodość

Urodził się w miejscowości Szczerzec pod Lwowem w rodzinie sędziego Witolda (1854-1926) i Anny z Czernych (1852-1939). Rodzina Maczków była pochodzenia chorwackiego (jego kuzynem był znany chorwacki działacz narodowy w międzywojennej Jugosławii – Vladko Maček).

W 1910 roku ukończył gimnazjum w Drohobyczu. Po ukończeniu gimnazjum przeniósł się z rodziną do Lwowa. W latach 1910–1914 studiował na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Lwowskiego: filozofię ścisłą pod kierunkiem prof. Kazimierza Twardowskiego oraz filologię polską u profesorów Wilhelma Bruchnalskiego i Józefa Kallenbacha. Równocześnie wszedł w środowisko akademickie tętniące działalnością patriotyczną. W tym czasie odbył przeszkolenie wojskowe i pierwsze ćwiczenia w Związku Strzeleckim.Po wstąpieniu do Związku Strzeleckiego przyjął pseudonim Rozłucki. Służbę w Legionach Piłsudskiego uniemożliwiło mu powołanie do armii austro-węgierskiej.

I wojna światowa

Podczas I wojny światowej wcielony do armii austro-węgierskiej i wysłany wraz z pułkiem południowotyrolskim na front włoski. Został skierowany do Szkoły Oficerów Rezerwy III Korpusu. Po ukończeniu szkoły został dowódcą plutonu w 3 pułku Piechoty Obrony Krajowej w Grazu. W czerwcu 1915 roku został przeniesiony do elitarnego 2 Pułku Tyrolskich Strzelców Cesarskich. W grudniu tego samego roku został skierowany na front włoski nad rzekę Isonzo. Wiosną 1916 roku został instruktorem szkoły oficerskiej XIV Korpusu w Steyr. W październiku tego samego roku został podporucznikiem i dowódcą kompanii. Dowodząc kompanią wsławił się licznymi akcjami za które otrzymał odznaczenia austriackie. W lutym 1918 roku został ranny i trafił do wiedeńskiego szpitala. Następnie po jego opuszczeniu otrzymał trzymiesięczny urlop. Podczas urlopu załatwił sprawy związane z uzyskaniem dyplomu. Po jego zakończeniu wrócił na front włoski.

Walczył w jednostkach strzelców alpejskich i dosłużył się stopnia podporucznika. Po zawieszeniu broni 11 listopada 1918 r. zdezerterował i przedostał się do Krosna, gdzie już 14 listopada wstąpił do Wojska Polskiego.

Wojna polsko-ukraińska

14 listopada Maczek zameldował się u płk. Emila Swobody, dowódcy garnizonu Krosno i tego samego dnia otrzymał dowództwo kompanii krośnieńskiej, przeznaczonej do odsieczy oblężonego Lwowa. 20 listopada pociąg wiozący oddział, z prowizorycznie opancerzonymi przednimi wagonami, wyruszył w kierunku Sanoka. Na stacji w Ustrzykach Dolnych żołnierze Maczka opanowali wojskowy pociąg ukraiński. Później zdobyli węzeł kolejowy Chyrów i pobliski Felsztyn, ale dalsze natarcie – na Sambor – już się nie powiodło. Przez całą zimę 1918/1919 zreorganizowany batalion strzelców sanockich (w skład którego wchodziła wtedy kompania ckm dowodzona przez Maczka), pozostawał w Chyrowie, wiążąc duże siły ukraińskie.

W kwietniu 1919 batalion został przerzucony w rejon Sądowej Wiszni i wszedł w skład 4 Dywizji Piechoty gen. Aleksandrowicza. W sztabie dywizji zaproponowano Maczkowi, by – wykorzystując swoje doświadczenia i żołnierzy – utworzył "lotną kompanię szturmową". Oddział ten (częściowo wzorowany na austriackich "Jagd-commando"), tworzyły 4 plutony strzeleckie i pluton ciężkich karabinów maszynowych i moździerzy. Dysponując dużą siłą ognia i możliwością szybkiego przemieszczania się na silnych wozach parokonnych po-austriackiego taboru, jednostka dowodzona przez Maczka niemal samodzielnie zdobyła Drohobycz i Borysław, a później Stanisławów.

Po nadejściu kontrofensywy ukraińskiej, kompania – jako odwód dywizji – dostała rozkaz wycofania się ze Stanisławowa. Po drodze, w czerwcu 1919, przeszła walki o wioskę Czerniów i panujące nad okolicą wzgórze, silnie bronione przez Ukraińców. Bezpośrednio po zdobyciu tej pozycji porucznik Maczek został awansowany na polu walki przez Józefa Piłsudskiego (formalne zatwierdzenie stopnia kapitana nastąpiło dopiero w 1920, po weryfikacji). Potem lotna kompania szturmowa brała udział w walkach o Buczacz, Czortków, Husiatyn i doszła aż do rzeki Zbrucz, za którą w połowie lipca 1919 wycofały się wojska ukraińskie, odrzucone w ten sposób na teren Ukraińskiej Republiki Ludowej.

Jesienią 1919 Maczek, wraz z całą dywizją, został przerzucony na Wołyń.

Wojna polsko-bolszewicka

Po ustaniu walk polsko-ukraińskich, zimą 1919/1920, Maczek został przeniesiony do zadań sztabowych, początkowo w sztabie gen. Listowskiego. Wiosną 1920, gdy rozpoczynała się ofensywa kijowska wojny polsko-bolszewickiej, był już w sztabie 2 armii gen. Raszewskiego. Wykonując zadania oficera łącznikowego sztabu armii (wtedy – w Łucku) i wysłany do grupy gen. Krajowskiego, kpt. Stanisław Maczek został odcięty od swojego sztabu przez oddziały Budionnego. W tej sytuacji zameldował się we Lwowie u gen. Iwaszkiewicza. Za jego zgodą odtworzył swój batalion szturmowy, włączony wkrótce w skład dywizji jazdy gen. Rómmla.

W połowie sierpnia 1920 batalion kpt. Maczka zdobywając miasto Waręż przełamał front 24 dywizji sowieckiej i umożliwił wyjście dywizji kawalerii podążającej za armią Budionnego w kierunku Warszawy. Oddział o oficjalnej już nazwie "Baon szturmowy 1. dyw. kawalerii im. kpt. Maczka" został potem skierowany do Zamościa, gdzie uzupełniono sprzęt i przeszkolono żołnierzy. Później – wraz z całą dywizją – baon przeszedł w rejon rzeki Słucz, gdzie zastał go koniec działań wojennych.

Dwudziestolecie międzywojenne

Po zakończeniu działań wojennych pozostał w zawodowej służbie wojskowej. 1 czerwca 1921 pełnił służbę w Dowództwie 20 Dywizji Piechoty, pozostając na ewidencji 40 Pułku Piechoty. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z 1 czerwca 1919. Początkowo służył w 26 Pułku Piechoty we Lwowie. W latach 1923-1924 był słuchaczem rocznego Kursu Doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Z dniem 15 października 1924, po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu naukowego oficera Sztabu Generalnego, przydzielony został do Oddziału II Sztabu Generalnego i wyznaczony na stanowisko kierownika Ekspozytury Nr 5 we Lwowie. 1 grudnia 1924 awansował na podpułkownika. Po odbyciu stażu na stanowisku zastępcy dowódcy 76 Pułku Piechoty. W marcu 1929 został przeniesiony do 81 Pułku Strzelców Grodzieńskich w Grodnie na stanowisko dowódcy pułku. Na pułkownika został awansowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 roku. 16 lutego 1935 został mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 7 Dywizji Piechoty w Częstochowie. 30 października 1938, w Bielsku, w czasie rewindykacji Zaolzia objął dowództwo 10 Brygady Kawalerii, pierwszej wielkiej jednostki pancerno-motorowej Wojska Polskiego.

Wojna obronna

W 1939 r. Maczek wraz ze swą jednostką brał udział w walkach odwrotowych i działaniach opóźniających na rzecz Armii Kraków i Karpaty. Zadał niemieckiemu XXII Korpusowi Pancernemu ciężkie straty w bitwach pod Jordanowem, Wiśniczem, Łańcutem i Rzeszowem. Od piętnastego września walczył po raz kolejny w obronie Lwowa, jednak już 18 września, po najeździe sowieckim na Polskę w wykonaniu rozkazu Naczelnego Wodza zmuszony był wraz z całą jednostką przerwać walkę z Niemcami i wobec nadciągających jednostek szybkich Armii Czerwonej przekroczyć granicę polsko-węgierską na Przełęczy Tatarskiej.

15 listopada 1939, w uznaniu zasług, otrzymał awans do stopnia generała brygady.

Francja 1940

Nie zatrzymywany przez władze węgierskie, 21 października 1939 Maczek przedostał się do Francji.

Tam otrzymał przydział na dowódcę ośrodka wojskowego w Coёtquidan. Z powodu trudności czynionych przez władze francuskie nie udało mu się w pełni utworzyć planowanej dywizji pancernej. Faktycznie z całej dywizji do maja 1940 uformowano niecałą brygadę.

Po agresji niemieckiej w czerwcu 1940, Maczek na czele odtworzonej 10 Brygady Kawalerii Pancernej (10éme Brigade de cavalerie blindée) wyruszył na front w Szampanii. Tam, wraz z elementami Brygady, walczył m.in. w walkach odwrotowych francuskiej 20 Dywizji Piechoty pod Champaubert-Mongivroux i wraz z elementami 59 Dywizji Piechoty w rejonie bagien Saint Gond.

Na skutek niewykonalnego rozkazu dowództwa o zajęciu Montbard i mostów na Kanale Burgundzkim, resztki brygady Maczka zostały odcięte. Generał wydał rozkaz o zniszczeniu sprzętu i przebił się wraz z pół tysiącem swych żołnierzy do Marsylii. Stamtąd w przebraniu Araba przez Tunis, Maroko, Portugalię i Gibraltar dotarł do Szkocji.

Szkocja

Zaraz po przybyciu do Londynu, w październiku 1940, Maczek otrzymał order Virtuti Militari za męstwo w walkach we Francji oraz przydział na stanowisku dowódcy 2 Brygady Strzelców., do tego czasu dowodzonej przez gen. Rudolfa Dreszera. Brygadę Strzelców przekształcono z powrotem w 10 Brygadę Kawalerii Pancernej, a w lutym 1942 – w 1 Dywizję Pancerną.

Festung Europa

1 sierpnia 1944 dywizja wylądowała w Normandii, w pobliżu Caen. W składzie 2 Korpusu Kanadyjskiego, gen. Maczek dowodził swą dywizją w zwycięskiej bitwie pod Falaise, gdzie zdecydowana obrona Mont Ormel (Wzgórze 262 znane też jako "Maczuga") przez jego dywizję uniemożliwiła większej grupie rozbitków 7 Armii wydostanie się z kotła. 8 sierpnia 1944 roku ruszyło natarcie wzdłuż szosy Caen-Falaise

W ciągłych walkach z Wehrmachtem, gen. Maczek prowadził dywizję w kierunku Belgii i Holandii. Wyzwolił m.in. Ypres, Gandawę i Passchendale. Dzięki znakomitemu manewrowi oskrzydlającemu, po ciężkich walkach Maczkowi udało się wyzwolić Bredę bez strat wśród ludności cywilnej. 26 marca 1945, pod Łukiem Triumfalnym w Paryżu został odznaczony Komandorią Krzyża Legii Honorowej.

4 maja 1945 dywizja dotarła do bazy Kriegsmarine w Wilhelmshaven, gdzie generał przyjął kapitulację dowództwa twierdzy, bazy Kriegsmarine, floty "Ostfriesland", resztki dziesięciu dywizji piechoty oraz 8 pułków piechoty i artylerii. 1 czerwca 1945 został awansowany do stopnia generała dywizji.

W dniu 19 maja 1945 roku w miasteczku niemieckim Haren, wcześniej zdobytym przez 1 Dywizję Pancerną, położonym w Dolnej Saksonii, gen. Stanisław Maczek i jego żołnierze, na wniosek kolegów z II Korpusu Kanadyjskiego, stworzyli tymczasowe lokum dla Polaków, jeńców byłych niemieckich obozów, żołnierzy którzy nie mieli dachu nad głową. W miasteczku mieszkało ok. 5000 Polaków, w tym 1728 kobiet, dziewczyn uczestniczek Powstania Warszawskiego, więzionych w obozie Stalagu VI w Oberlangen.

Zgodę na utworzenie polskiego miasteczka wydał marszałek polny Bernard Law Montgomery, 1. wicehrabia Montgomery of Alamein. Miasteczko początkowo nosiło nazwę Lwów, nazwę Maczków nadał miasteczku gen. Tadeusz Bór-Komorowski. W Maczkowie były polskie nazwy ulic: Jagiellońską, Legionów, Mickiewicza, Łyczakowską.

Lata powojenne

Stanisław Maczek pozostał na emigracji w Edynburgu w Wielkiej Brytanii.

Od września 1945 dowodził jednostkami polskimi, które pozostały w Wielkiej Brytanii aż do ich demobilizacji.

26 września 1946 r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, na podstawie ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, pozbawił Maczka obywatelstwa polskiego i stopnia generała w związku z „przyjęciem bez zgody właściwych władz polskich, urzędu publicznego państwie obcym, a to podejmując się funkcji współorganizowania Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczeń, będącego formacją paramilitarną stanowiącą część armii brytyjskiej”. W 1971 roku Rada Ministrów PRL na czele której stał premier Jaroszewicz uchyliła decyzję TRJN ale uchwała w tej sprawie nie została opublikowana. W dniu 15 marca 1989 r. rząd PRL premiera Mieczysława Rakowskiego uchylił uchwałę pozbawiającą Maczka obywatelstwa. 26 lutego 1989 r. dostarczono generałowi prywatny list od premiera Rakowskiego z przeprosinami za odebranie obywatelstwa.

Pozbawiony świadczeń przysługujących żołnierzom alianckim, rozpoczął pracę jako sprzedawca, a następnie barman w restauracji hoteli prowadzonych wówczas przez polskich emigrantów: "Dorchester" i "Learmonth" w Edynburgu.

Na wniosek ponad 40 000 mieszkańców Bredy generałowi przyznano honorowe obywatelstwo Holandii. 11 listopada 1990 r. został awansowany przez prezydenta RP na uchodźstwie do stopnia generała broni. W 1994 został kawalerem Orderu Orła Białego. Zmarł w wieku 102 lat w Edynburgu. Pochowany został na cmentarzu żołnierzy polskich w Bredzie.

Od 5 sierpnia 2000 jego imię nosi 10 Brygada Kawalerii Pancernej w Świętoszowie.

Stanisław Maczek upamiętniony został w ramach projektu "słynni Polacy XX w." popiersiem, które stoi w parku im. Henryka Jordana w Krakowie (III.1) – odsłonięcie 5 czerwca 2010.

Szkocki członek Izby Lordów, Lord Fraser of Carmyllie rozpoczął kampanię proponującą Pomnik ku czci generała w Edynburgu, stolicy Szkocji.

Awanse

C.K. Armia

• podporucznik – 1916
• porucznik – 1918

Wojsko Polskie

• kapitan – 1919
• major – 1921, zweryfikowany 3 maja 1922 ze starszeństwem z 1 czerwca 1919
• podpułkownik – 1 grudnia 1924 ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 i 85. lokatą w korpusie oficerów piechoty
• pułkownik – ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 w korpusie oficerów piechoty
• generał brygady – 15 listopada 1939
• generał dywizji – 1 czerwca 1945
• generał broni – 11 listopada 1990

Ordery i odznaczenia

• Order Orła Białego – 1994
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski – 2 marca 1987
• Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
• Komandor Orderu Korony – Belgia
• Krzyż Wojenny z palmami – Belgia
• Komandor Legii Honorowej – Francja
• Krzyż Wojenny z palmami – Francja
• Medaille Commemorative Francaise de la Guerre 1939-1945 – Francja
• Wielki Oficer Orderu Oranje-Nassau z palmami – Holandia
• Order Gwiazdy Rumunii IV kl. – 1929
• Honorowy Towarzysz Orderu Łaźni (wojskowego) – Wielka Brytania
• Distinguished Service Order – Wielka Brytania

***

Miejsce urodzenia: Polska, Lwowskie, Lwów, Szczerzec
Czy osoba zmarła w trakcie II Wojny Światowej?: nie
Miejsce zgonu: Wielka Brytania, Edinburgh, Died at age 102, buried in the military cemetery at Breda, Holland.
Miejsce zamieszkania w chwili wybuchu II Wojny Światowej: Polska
Status mieszkańca na Kresach: Mieszkaniec Kresów od wielu pokoleń
Zawód w chwili wybuchu II Wojny Światowej: Commander of the 10 Motorized Calarvy Brigade
Status wojskowy w chwili wybuchu II Wojny Światowej: aktywny
Doświadczenie wojenne: Od 1939-09-01 Do 1939-09-19 Uczestnik Kampania wrześniowa 1939 r. Jednostka Commander of the 10 Motorized Calarvy Brigade Od 1940-04 Do 1940-06 Uczestnik Wojsko Polskie we Francji i Syrii Jednostka Brigadier General - 10th Armoured Cavalry Brigade Od 1940 Do 1944 Uczestnik 1-szy Korpus Polski w Europie (Gen. Maczka) Jednostka Commanded the 1st Armoured Division responisible for Traning + Defence of Scotland Od 1944 Do 1948 Uczestnik 1-szy Korpus Polski w Europie (Gen. Maczka) Jednostka Commanded the 1st Armoured Division in the invasion of Europe, the France-Belgium-Holland-Germany campaign
Inne doświadczenia wojenne: On 19 Septemeber 1939, Maczek and his Brigade crossed the Hungarian border and were interned there. From there, they made their way to France. When France capitulated, they made their way to England.
Uczestnictwo w bitwach II Wojny Światowej: Nomandy, Francja (1944-06-06 - 1945-05-07) Falaise, Francja (1944-08-07 - 1944-08-22) Amhem, Holandia (1944-09-17 - 1944-09-26)
Otrzymane odznaczenia: Poland: Order of the White Eagle, Knights Cross of the Order of Virtuti Militari, Gold Cross of the Order of Virtuti Militari, Silver Cross of the Order of Virtuti Militari, Grand Cross of the Order of Polonia Restituta, Commander's Cross of the Order of Polonia Restituta, Cross of Valour, Gold Cross of Merit with Swords; FRANCE: Croix de Guerre avec palme, Legion d'Honneur - Commandeur; BELGIUM: Grand Officier de l'Ordre de la Couronne avec palme, Croix de Guerre 1940 avec palme; HOLAND: Orde Van Oranje Nassan - Klasa III; Great Britain: Distinguished Service Order, Order of the Bath - Commander.
Miejsce zamieszkania po 1945: Kraj: Wielka BrytaniaWojewództwo: ScotlandMiasto: Edinburgh

.