Tadeusz Peiper

Tadeusz Peiper (ur. 3 maja 1891 w Podgórzu, zm. 10 listopada 1969 w Warszawie) – polski poeta, krytyk literacki, teoretyk poezji, eseista, założyciel i redaktor czasopisma "Zwrotnica", autor powieści, dzienników, poematu (Na przykład z roku 1931), dramatu (Skoro go nie ma) i programu poetyckiego Awangardy krakowskiej. Pochodził z żydowskiej rodziny, ale dość wcześnie przeszedł na katolicyzm.

Był synem prawnika Abrahama Markusa i Sary. W 1921 r. w Krakowie założył czasopismo "Zwrotnica", które ukazywało się w latach 1922–1923 oraz 1926–1927 i skupiało poetów Awangardy Krakowskiej (Julian Przyboś, Jan Brzękowski, Jalu Kurek). Program poetycki Peiper zawarł w szkicach: 1925 – Nowe usta, 1930 – Tędy. Wysiłek poety Peiper porównywał do trudu rzemieślnika, dlatego też wszystko w poezji powinno być zaplanowane, podobnie jak w produkcji. Określił symbole nowoczesności jako: miasto, masa, maszyna, a ich skrót "3×M" stał się hasłem Awangardy. Jego teoria poezji odrzucała melodyjność wiersza, sylabizm, dopuszczała wiersz wolny i tylko takie metafory, które mogą być jednoznacznie interpretowane. Peiper, podobnie jak futuryści, odchodził od tradycji poetyckiej, gdyż jego zdaniem sprostanie nowej rzeczywistości nie mogło nastąpić przy użyciu starych schematów. Bronił trudnego języka poezji, ponieważ poeta nie mógł nazywać stanów i emocji wprost, jak to czyni proza; popierał skrót myślowy i teksty bez "waty słów" z racji faktu, że poezja współczesna powinna odejść od swojego pierwowzoru, jakim była pieśń. W koncepcji poetyckiej Peipera widoczne były sprzeczności, dlatego też część poetów Awangardy Krakowskiej odeszła od jego poetyki.

Po wybuchu II wojny światowej ewakuował się do Lwowa. Współpracował tam z Aleksandrem Watem. W 1940 r. aresztowany przez NKWD, wywieziony w głąb ZSRR. Uwolniony w 1943 r., był członkiem ZPP. Do kraju wrócił w 1944 r.

Zmarł 10 listopada 1969 roku, został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Twórczość

Wydał trzy tomiki poetyckie:

• 1924 – A
• 1924 – Żywe linie
• 1929 – Raz

Edycja dzieł zebranych PIW:

• 1972 – Tędy. Nowe usta
• 1974 – Myśli o poezji
• 1974 – O wszystkim i jeszcze o czymś. Artykuły, eseje, wywiady (1918-1939)
• 1977 – Powieści
• 1979 – Poematy i utwory teatralne
• 1991 – Pierwsze trzy miesiące
• 2000 – Wśród ludzi na scenach i na ekranie
• 2004 – Gabriela Zapolska jako aktorka

Przetłumaczył Psa ogrodnika Lopego de Vegi (1956).

Ponadto w 1979 wydano jego Pisma wybrane w serii Biblioteka Narodowa w opracowaniu Stanisława Jaworskiego.