Wacław Chojna

Wacław Chojna (pseudonim: „Majewski”, „Młotek”, „Świerczyński”, „Świerk”, „Horodyński”, ur. 22 sierpnia 1908 w Zasławiu, zm. 2 grudnia 1976 w Warszawie – porucznik WP (1934); kapitan WP (11 listopada 1942); major WP (3 października 1944). Komendant powiatu warszawskiego Polskiej Organizacji Zbrojnej (POZ). Szef Oddziału I (organizacyjnego – Gromada/Magistrat) Kedywu KG AK. W powstaniu warszawskim szef łączności Zgrupowania AK Radosław, szef sztabu komendanta 5 Rejonu Obwodu Mokotów; dowódca batalionu zapasowego w jego składzie, dowódca pododcinka w Obwodzie Mokotów AK.

Młodość

Syn Heleny Paschalis-Jakubowicz, herbu Poraj, wnuczki zesłańca powstania styczniowego oraz Cezarego Chojny, urzędnika państwowego. Uczył się w Państwowym Gimnazjum w Ostrogu, a od piątej klasy w Państwowym Gimnazjum w Zdołbunowie gdzie w 1927 otrzymał świadectwo dojrzałości. Po ukończeniu Szkoły Podchorążych w Artylerii w Toruniu (1928-30) został w sierpniu 1930 r. przydzielony do 4 Kujawskiego Pułku Artylerii Lekkiej (4. Pal), gdzie awansował na stanowisko dowódcy baterii. Był pasjonatem sportu; uprawiał szermierkę, woltyżerkę, skoki konne przez przeszkody, narciarstwo, łyżwiarstwo, loty szybowcem, łowiectwo.

Kampania wrześniowa

W Kampanii wrześniowej dowódca 2 baterii, był zastępca dowódcy i p.o. dowódcy I Dywizjonu 4. Pal, włączonego do 4 Dywizji Piechoty Armii „Pomorze”, w której ramach brał udział w bitwie nad Bzurą). Po klęsce wrześniowej dwukrotnie próbował uciec. Po raz pierwszy zbiegł z transportu do oflagu w Kutnie, po czym ukrył się na wsi, jednak został wydany Niemcom przez gospodynie domostwa, w którym znalazł tymczasowe schronienie, i następnie aresztowany. Symulując chorobę, trafił do szpitala dla jeńców, z którego został wypisany z fałszywym rozpoznaniem grużlicy dzięki pomocy niemieckiego lekarza. Wrócił do Inowrocławia, gdzie, nie ujawniając się, pracował fizycznie jako robotnik w fabryce sody w Mątwach. Ostrzeżony, że interesuje się nim Gestapo, wyjechał do Warszawy.

Konspiracja 1939-1944

W konspiracji od grudnia 1939 w Warszawie, do której został wciągnięty przez Stanisława Colonny-Walewskiego, męża ciotecznej siostry (byłego dyrektora fabryki wódek 'Haberbusch i Schiele' w Warszawie, członka ZWZ, więźnia Pawiaka i Oświęcimia). W styczniu 1940 został członkiem Związku Czynu Zbrojnego (ZCZ) w Warszawie. W marcu 1940 przystąpił do Polskiej Organizacji Zbrojnej (POZ). W sztabie Komendy Okręgu Warszawa-Miasto początkowo został szefem Oddziału II (wywiad i kontrwywiad). Przed utworzeniem Okręgu działały w Warszawie luźne, niepowiązane grupy konspiracyjne, pod wspólną komendą i zorganizowane przez kadrę oficerską i podoficerską zgrupowania w Wydziale Wojskowym „Racławic”, POZ i WOW-ZNAK. W połowie 1940 r. w skład POZ weszły oddziały organizowane w Warszawie z oddziałów ZCZ.

W grudniu 1941 W. Chojna został mianowany komendantem powiatu warszawskiego POZ. POZ została scalona z AK dopiero w sierpniu 1942 r., ale on sam już od kwietnia 1941 r. należał jednocześnie do ZWZ-AK (zaprzysiężony w tym miesiącu przez kpt. Wacława Janaszka ps. „Bolek”), współpracując m.in. z Wydziałem Artylerii KG AK w zakresie szkolenia i wydawnictw. Przeszedł także dwuletni kurs dywizyjny dowódców dyonu przy 34. W myśl umowy scaleniowej podlegający mu powiat warszawski POZ przekazał 31 października 1942 do AK, działając w 7 placówkach: Radość, Pruszków, Włochy, Ożarów, Rembertów, Legionowo oraz Piastów.

Na temat ww. działalności w POZ Stanisław Pietras napisał:

Wacław Chojna obejmując komendę miał niewątpliwie trudne zadanie, zarówno ze względu na zdekompletowane kadry, jak też przez pewne zakłócenia w łączości organizacyjnej, spowodowane wcześniejszymi aresztowaniami. Wykonał je z powodzeniem, na co wskazuje treść wniosku o odznaczenie go Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, wystawionego przez komendanta okręgu w 1943 r. a podpisanego 5 maja 1944 przez mjr Janaszka’. Z kolei w Archiwum Konspiracyjnym mjr Janaszka czytamy: ' W trudnych warunkach, mając do dyspozycji znikome środki materialne, dzięki energii oraz zapałowi do pracy oddał b. duże zasługi dla pracy organizacyjno-konspiracyjnej, zwłaszcza na stanowisku komendanta powiatu Warszawa. Uporządkował istniejące w poszczególnych miejscowościach oddziały, przeprowadzając (inspekcynie) selekcję elementu, który przedstawiał faktyczną wartość dla naszej pracy. Przekazał do PZP [kryptonim AK] teren kompletnie uporządkowany. Równocześnie z tym, wszystkie wolne chwile poświęcał w sformowanym przez siebie dywizjonie artylerii na terenie Legionowa, współpracując stale na polu wydawniczo-szkoleniowym z wydziałem artyleryjskim.

Jako jeden z pierwszych członków POZ przeszedł do Kedywu Komendy Głównej AK i został szefem I Oddziału Organizacyjnego ‘Magistrat’ ‘Gromada’. (KEDYW 81, Szef I), który był jego komórką legislacyjną i składał się z dwóch działów. Dział Organizacyjno-Personalny kierowany był osobiście przez W. Chojnę, szefa Oddziału. W zakres jego pracy wchodziły wszelkie sprawy organizacyjne i personalne Kedywu. Działem Legalizacji (w 1 Oddziale) kierował od czerwca 1943 jego zastępca ppor/por Stanisław Wierzyński ‘Klara’ odpowiedzialny za zapewnienie dokumentów do bieżących prac Kedywu. Wacław Chojna, w porozumieniu z płk. Janaszkiem, był też odpowiedzialny za Archiwum KG AK. W przechowywaniu akt pomagała mu m.in. łączniczka ‘Hesia’- Janina Stępniewska, która następnie była jego główną łączniczka w powstaniu warszawskim. W. Chojna wchodził także w skład trzyosobowej komisji zajmującej się włączaniem ‘Wachlarza’ do KEDYWU. Podczas Okupacji kilkakrotnie brawurowo ucieka Niemcom w Warszawie i Krakowie.

Powstanie warszawskie

W powstaniu warszawskim był m.in. szefem łączności Zgrupowania Radosław. Przeszedł przez cały szlak bojowy zgrupowania od Woli, przez Stare Miasto, Czerniaków, Mokotów i Śródmieście.

We wniosku o odznaczenie Orderem Virtuti Militari V kl., podpisanym (30 marca 1946 r. w Wielkiej Brytanii przez ppłk. Jerzego Uszyckiego) napisano:

1. W nocy z 1 na 2 dzień powstania nawiązuje osobiście łączność Dowództwa Zgrupowania Radosław z Komendą Główną i gen. Borem (Tadeuszem Komorowskim), odciętym w fabryce na Dzikiej [Dzielnej 72], torując drogę przez Niemców....
2. Po zranieniu [24 września 1944] ppłk. Waligóry [Remigiusza Grocholskiego] dowodzi osobiście pododcinkiem w rejonie Skarpy Wiślanej i Królikarni, przykładem pobudza żołnierzy do zaciętego oporu, uniemożliwiając Niemcom wdarcie się w ten odcinek, co przedłuża trwanie oporu na Mokotowie od 24.09 do 28.09 [27.09] 1944.

Na podstawie Notatki z działań powstańczych Zgrupowania „Radosław”::

• 1.08. Pod dowództwem Ppłk Radosława bierze udział w akcji zdobycia autobusu z amunicja na Okopowej 41 o godz. 16.40, tym samym rozpoczynając Powstanie przed godz.W (17.00).
• 3.09. Układa kod porozumiewawczy, który następnie był przekazywany przez łączniczki przy pomocy systemu tarcz sygnalizacyjnych (znaki kodu: 5 kropek, 5 kresek oraz ich kombinacja, w sumie 15-20 słów, znak wywoławczy zataczanie kol dwoma tarczami).
• 5.09. Zostaje dowódcą baonu zapasowego (na Czerniakowie)
• 23.09 Zostaje szefem sztabu Komendanta 5 Rejonu Obwodu Mokotów Okręgu Warszawa
• 24.09 Zostaje dowódcą pododcinka w Obwodzie Mokotów i jako jeden z ostatnich obrońców Mokotowa dostaje się do niewoli 27.09.

Po zakończeniu Powstania przebywał w oflagach Sandobstel i Murnau, a po uwolnieniu z niewoli niemieckiej przez oddziały amerykańskie (29 kwietnia 1945) został w lipcu tego roku, przydzielony do 2 Karpackiego Pułku Artylerii Lekkiej 3 Dywizji Strzelców Karpackich 2. Korpusu Polskiego we Włoszech. Następnie został przetransportowany z 2. Korpusem do Wielkiej Brytanii, gdzie przebywał do 1947 r. Po nieudanych próbach ściągnięcia rodziny do Wielkiej Brytanii podjął decyzję powrotu do kraju, gdy w polskim radiu podano, że zmarł jego teść Andrzej Dzikiewicz, malarz w Inowrocławiu. Został repatriowany z Glasgow do kraju 8 maja 1947 r.

Lata powojenne

Trzy miesiące po powrocie do Polski aresztowany przez UB, przewożony wielokrotnie do Warszawy na przesłuchania. Na Rakowieckiej przesłuchiwany m.in. przez Józefa Różańskiego (Goldberga). Żona Maria, mgr. filozofii historii, wykładająca historię w liceum im. M. Konopnickiej, poddana była ciągłej inwigilacji ze strony kuratorium, ostatecznie zwolniona. Jeszcze w 1945, po powrocie z Krakowa do Inowrocławia(gdzie przebywała podczas Okupacji)została wyrzucona z willi, do której wprowadził się funkcjonariusz UB, rekwirując całe mienie. Zamieszkała z rodzicami, gdzie także dokwaterowano funkcjonariusza UB z rodziną który z kolei terroryzował Chojnów i Dzikiewiczów. Wacław Chojna nie mogł nigdzie podjąć stałej pracy. Dzięki pomocy Jana Mazurkiewicza ’Radosława’ ostatecznie dostał pracę w spółdzielni rzemieślniczej, której został prezesem. Był członkiem ZBoWiDu (wiceprezesem był ‘Radosław’). W czasie wypadków czerwcowych podczas Targów Poznańskich w 1956 r. uruchomił demonstrującym robotnikom zdobyty przez nich czołg. Do końca życia był w bliskim kontakcie z Mazurkiewiczem, który na jego pogrzebie powiedział ’Wacku, nie o taką Polskę walczyłeś’. Zmarł 2 grudnia 1976 r. w Warszawie. Pochowany na Powązkach Wojskowych.

Odznaczenia

• Order Virtuti Militari – srebrny – V kl. (2 października 1944) (lipiec 1944)
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (5 maja 1944)
• Krzyż Walecznych (wrzesień 1944)
• Krzyż Powstańców Warszawy
• Krzyż Partyzantów
• Medal Polska Swemu Obrońcy
• The War Medal (10 lutego 1947)
• Krzyż Armii Krajowej (Londyn 3 marca 1969)

Rodzina

• Małżonka: Maria Chojna z domu Dzikiewicz, magister filozofii historii Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu;
• Córki: Krystyna Danuta, aktorka Wyższa Szkoła Teatralna, Kraków, Anna Zofia: lekarz med. okulista, Akademia Med. Poznań;
• Teść: Andrzej Dzikiewicz- malarz, rzeźbiarz, nauczyciel liceum ogólnokształcącego im. Kasprowicza w Inowrocławiu
• Krewni: Stanisław Colonna-Walewski, członek ZWZ, więzień Pawiaka i Oświęcimia, mąż siostry ciotecznej Zofii Kęstowicz;
• Płk Włodzimierz Dettloff, pilot, więzień obozu Woldenberg 1939-45. W 1945 w II Korpusie został mianowany „Military Town Major” w Wenecji, Ravennie, Anconie; mąż siostry stryjecznej Marii Jakubowicz (która od 1943 r. do Powstania Warszawskiego na Żoliborzu ukrywała trójkę Żydów);
• Mjr. Jan Bryda dowódca 1 batalionu w 72 Pułku Piechoty, zamordowany przez Sowietów w 1940 w Charkowie, mąż siostry stryjecznej Janiny Jakubowicz;
• Mjr Michał Bryda, II Korpus, III Dywizja Strzelców Karpackich, walczył pod Monte Cassino, kuzyn Mjr. Jana Brydy;
• Zygmunt Jakubowicz, pilot, więzień obozu Woldenberg 1939-45, brat stryjeczny
• Romuald Kęstowicz, 'Roman', AK-zgrupowanie "Żyrafa" - kompania por. "Kmicica", Powstanie Warszawskie: Zgr Sienkiewicz-Grupa Północ, brat cioteczny