Włodzimierz Perzyński

Włodzimierz Perzyński (ur. 6 lipca 1877 w Opocznie, zm. 21 października 1930 w Warszawie) – polski dramatopisarz, poeta, powieściopisarz i nowelista okresu Młodej Polski.

Od najmłodszych lat odznaczał się talentem pisarskim. Edukację zdobywał w gimnazjum w Warszawie, a następnie w Petersburgu. Dzięki swojemu pobytowi w Rosji zdobył znajomość tamtejszej literatury i koncepcji artystycznych (m.in. Konstantego Stanisławskiego i Władymira Niemirowicza-Daczenki). W 1896 roku rozpoczął pracę w "Dzienniku dla Wszystkich i Anonsowym", którego redaktorem był jego ojciec. Rok później (1897) rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Nawiązał wtedy liczne przyjaźnie z artystami, m.in. Adamem Grzymałą, Władysławem Orkanem, Adolfem Nowaczyńskim, Antonim Procajłowiczem. Do grona jego znajomych należał także późniejszy dyplomata Alfred Wysocki. W roku 1899 ze względów zdrowotnych udał się w podróż do Włoch, Francji i Egiptu. Podczas podróży studiował naukę licznych języków co pozwoliło mu rozwijać jego zdolności pisarskie. Do Krakowa wrócił w roku 1901. Podjął wtedy pracę felietonisty i publicysty w "Głosie Narodu". Związał się z ówczesnym środowiskiem artystycznym miasta; do jego przyjaciół należeli: Stanisław Przybyszewski, Tadeusz Boy-Żeleński, Teofil Trzciński i Jan August Kisielewski. Zadebiutował w roku 1902 tomikiem Poezje. Było to jego jedyne dzieło poetyckie. Od 1905 roku pracował w "Tygodniku Ilustrowanym". W roku 1907 wyjechał na kilka lat za granicę – do Paryża, a następnie do Szwajcarii i Włoch. W 1913 roku ponownie zamieszkał w Warszawie i wznowił współpracę z "Tygodnikiem Ilustrowanym", działał także jako członek kolegium redakcyjnego dziennika "Rzeczpospolita". Współpracował też z licznymi teatrami: m.in. Teatrem Polskim, Teatrem Komedia, był też kierownikiem literackim zespołu teatrów stołecznych. Należał do Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich. Od 1919 roku był także sekretarzem Związku Pisarzy Orła Białego. Pod koniec życia stopniowo tracił słuch.

Zmarł na dyfteryt w 1930 roku. Spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 205–III–3).

Twórczość

Jego debiut teatralny spowodowany był kłopotami finansowymi. Artysta za namową Stanisława Ostrowskiego napisał swoją pierwszą komedię pt. Lekkomyślna siostra. Została ona zaaprobowana przez Tadeusza Pawlikowskiego, dyrektora lwowskiego teatru miejskiego. Wystawiono ją w 1904 roku. W sztuce zagrali m.in. Konstancja Bednarzewska, Irena Solska, Ferdynand Feldman i Karol Adwentowicz. Sztuka odniosła sukces, Perzyński natomiast tworzył kolejne utwory teatralne: Aszantka (1906), Majowe słońce (1906), Szczęście Frania (1909), Idealiści (1909) , Dzieje Józefa (1913), Strach na wróble (1916) Polityka (1920), Uśmiech losu (1927), Lekarze miłości (1928), Dziękuję za służbę (1929). Jako powieściopisarz i nowelista zadebiutował podczas swojego pobytu za granicą w latach 1907–1913. Do jego dzieł prozatorskich należą: Pamiętnik wisielca, Wiosna (1911), Łut szczęścia (1913), Złoty interes (1914), Raz w życiu (1925). Zajmował się również działalnością translatorską, przetłumaczył wiele sztuk obcych, m.in. autorstwa Chiarellego, Sardou, de Flersa, de Croisseta, Bourdeta i Acharda.

Tematyka utworów

Dramaty Perzyńskiego piętnowały i ośmieszały zakłamaną podwójną moralność mieszczańską, co powoduje, iż Perzyński bywa niekiedy porównywany z Gabrielą Zapolską. Najsłynniejszym dramatem tego autora jest Lekkomyślna siostra, w której pokazuje w jaki sposób nadzieja na osiągnięcie korzyści materialnej sprawia, iż bohaterowie wypierają się własnych, oficjalnie głoszonych zasad dla potencjalnego zysku. Tytułowa "lekkomyślna siostra" jest na przemian potępiana przez wszystkich za niemoralne życie, albo też przez wszystkich wielbiona – w zależności od tego, jakie korzyści można za jej przyczyną osiągnąć (wizja bogatego spadku). Wszystko to doprowadza do zabawnych sytuacji. Lekkomyślna siostra to utwór wciąż aktualny, mimo upływu czasu zapewniający rozrywkę i umożliwiający refleksję nad ludzką podwójną moralnością. Wciąż jest często wystawiany na wielu scenach teatralnych.

Kolejna komedią Perzyńskiego jest Aszantka, której akcja rozgrywa się w Warszawie i jest podzielona na trzy akty. Ukazano w krzywym zwierciadle dwie biografie: złotego młodzieńca z dobrego domu ziemiańskiego, lekkomyślnego panicza, który w końcowej części utworu zniża się do poziomu stręczyciela, sutenera, utrzymanka i moralnego bankruta. Drugą postacią jest prosta, prymitywna dziewczyna, która wspina się ku szczytom swoiście pojmowanej "kariery", aby ostatecznie przeobrazić się w wyrafinowaną kokotę. Katastrofa kochanka i wątpliwy awans partnerki są efektem dwu bezwzględnych, drapieżnych egoizmów i całkowitego zaniku jakichkolwiek odczuć moralnych.

Szczęście Frania to komedia opowiadająca o naiwności poczciwego bohatera, którego nikt nie traktuje poważnie, aż do chwili gdy udaje mu się zapobiec rodzinnemu skandalowi. Dzięki temu tytułowy bohater poślubia, do niedawna dla niego nieosiągalną, kobietę. Szczęście Frania zostało wystawione w 1909 ze Stefanem Jaraczem w roli głównej.

Opinie o twórcy

Utwory Perzyńskiego, ośmieszając ówczesne społeczeństwo, budziły kontrowersje. Uznawane były za literaturę rozrywkową, niejednokrotnie stawały się celem kpin w artykułach satyrycznych "Cyrulika Warszawskiego". Spotykały się jednak również z pozytywnym odbiorem – przekładano je na inne języki, a samego autora porównywano z Ablem Hermant, de Flersem i Lavedanem.

Adaptacje filmowe

• 1913 – ekranizacja Aszantki w reżyserii Kazimierza Kamińskiego z Marią Dulębą w roli tytułowej.
• 1927 – ekranizacja Uśmiechu losu w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego z Jadwigą Smolarską, Kazimierzem Junoszą Stępowskim i Józefem Węgrzynem.

Dzieła

Komedie

• Lekkomyślna siostra (1904)
• Majowe słońce (1907)
• Aszantka (1906)
• Szczęście Frania (1909)
• Dzieje Józefa (1913)
• Strach na wróble (1916)
• Polityka (1919)
• Uśmiech losu (1926)
• Lekarz miłości (1928)
• Dziękuję za służbę (1928)
• Rozum i głupstwo (1929)

Zbiory nowel i opowiadań

• To, co nie przemija (1906)
• Pamiętnik wisielca (1907)
• Nowele (1909)
• Miłość, sztuka i pieniądze (1911)
• Pani Czajkowska (1912)
• Młodzieniec o krótkim nazwisku (1914)
• Nocna zabawa (1914)
• Opowieści niezwykłe (1917, dla dzieci)
• Bomba. 12 humoresek (1919)
• Cudowne dziecko (1921)
• Znamię (1927)

Powieści

• Sławny człowiek (1907)
• Michalik z PPS (1910)
• Wiosna (1911)
• Łut szczęścia (1913)
• Złoty interes (1915)
• Na stanowisku (1916)
• Wróg wojny (1916)
• Uczniaki (1918)
• Tryumfator (1919)
• Uczniaki (1919)
• Panna ze snu (1927
• Raz w życiu (1925)
• Nie było nas, był las (1926)
• Dwoje ludzi (1928)
• Mechanizm życia (1929)
• Klejnoty (1930)

Zbiory felietonów

• Do góry nogami (1914)
• Idylle wojenne i pokojowe troski (1915)
• Świat po wojnie (1917)
• Wielka Warszawa (1917)
• Kłopoty ministrów (1921)
• Z legend współczesnej Polski (1922)
• Pralnia sumienia (1930)