Dokonano oblotu śmigłowca PZL W-3 Sokół

Historia

Prototyp

Na mocy porozumienia pomiędzy Polską a ZSRR zakłady w Świdniku we współpracy z biurem konstrukcyjnym Mila rozpoczęły pracę nad nowym śmigłowcem, który zastąpiłby Mi-4. Miała to być powiększona wersja Mi-2 zdolna przewieźć 1000 – 1500 kg ładunku lub 12 (13 przy jednoosobowej załodze) pasażerów. Konsultacje strony polskiej z potencjalnymi odbiorcami w ZSRR sprawiły jednak, że strona polska wystąpiła z propozycją całkowicie nowej maszyny napędzanej dostosowanym silnikiem TWD-10, który miał być produkowany w Polsce jako PZL-10W. Pomysł został zaakceptowany i w 1976 powstała makieta. Pierwszy prototyp o numerze fabrycznym 300101 został ukończony w 1978, a następnie odbywały się na nim próby statyczne na ziemi.

Kolejna maszyna (nr fabr. 300102), również przeznaczona do prób naziemnych, zgodnie ze wspomnieniami inżynierów prób w locie w PZL Świdnik 16 listopada 1979 wzniosła się i wykonała krótki zawis podczas przeprowadzania naziemnych prób rezonansowych. Następnie sytuacja polityczna w kraju zahamowała dalsze prace. Trzecia maszyna (nr fabr. 300103), SP-PSB, wykonała oficjalny, pierwszy lot 6 maja 1982 z załogą w składzie pil. Mercik, pil. Dąbski. Kolejno budowano także kolejne prototypy testowane w locie: SP-PSC (nr fabr. 300104) oblatany 24 lipca 1984, SP-PSD (nr fabr. 300105) oblatany 4 czerwca 1984, oraz SP-PSE (nr fabr. 300106) oblatany 26 listopada 1984. Natomiast w 1986 w Rzeszowie uruchomiono produkcję silników PZL-10W.

Produkcja seryjna

Pierwsze seryjne dziesięć maszyn otrzymało oznaczenie W-3. Było to dziesięć maszyn (310201-310210) z których pierwszą, oznaczoną SP-PSF oblatano w 1987.

Próby uzyskania dla nowej maszyny certyfikatu w ZSRR przedłużały się, co skłoniło świdnicką fabrykę do uzyskania takiego dokumentu w kraju. Główny Inspektorat Lotnictwa Cywilnego wydał tymczasowy certyfikat 26 września 1988 co pozwoliło kontynuować produkcję seryjną. Jednocześnie rozpoczęto pracę nad wersją reanimacyjną i uzbrojoną.

Drugą serię liczącą 23 śmigłowce i 2 kadłuby, które miały służyć dalszym testom rozpoczynał W-3 Państwowej Inspekcji Radiowej. Powstały na jej zamówienie SP-SUI (nr fabr. 310301) miał specjalny maszt antenowy opuszczany pionowo w dół. 17 marca 1990 oblatano prototyp W-3U Salamandra (nr fabr. 360317), który miał być uzbrojony w zasobniki Mars-2, B8-10, ZR-8, oraz pochodzący z Mi-24W system rakiet naprowadzanych 9M114 oraz stałe działko GSz-23Ł. Śmigłowiec został przetestowany, lecz wojsko nie było zainteresowane jego zakupem. Śmigłowiec rozbrojono i przerobiono na maszynę transportową i jako taką sprzedano Birmie. Kilka lat później w kooperacji z południowoafrykańskim koncernem zbrojeniowym Denel po raz kolejny pracowano nad uzbrojoną wersją. Na śmigłowcu SP-SUW (nr fabr. 310318) przetransportowanym do RPA firma Kentron zamontowała uzbrojenie tworząc W-3K, który zarejestrowany jako ZU-AGU był testowany do 1994 roku. Na tej samej maszynie, która ponownie latała w Polsce jako SP-SUW w 1999 testowano francuskie rakiety systemu HOT-3/VIVIANE.

Trzecia seria liczyła 19 śmigłowców i 1 kadłub przeznaczony do prób naziemnych. Dziewięć z nich zakupiła Birma. Maszyna o nr fabr. 390411 pozostała w fabryce stanowiąc podstawę do skonstruowania prototypu W-3RM. Pochodzący z tej serii śmigłowiec o nr fabr. 330414 trafił do 103 Pułku Lotniczego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a po reformie używany jest przez Straż Graniczną jako SN-30XG (wcześniej PL-30XG). W 1993 jedna z maszyn w wersji W-3T z numerem bocznym 0417 trafiła na wyposażenie Wojska Polskiego. Później została przebudowana na W-3RL. Inna maszyna, o nr fabr. 310420 stała się platformą do zbudowania prototypu W-3A, który 31 maja 1993 uzyskał w Federalnym Zarządzie Lotnictwa amerykański certyfikat poświadczający zgodność z przepisami FAR-29. Później maszyna ta latała jako SP-PSK, a następnie SP-SSK, po czym trafiła do 103 Pułku Lotniczego MSW z n/b 420. Obecnie służy w lotnictwie policji.

Na czwartą serię składało się 20 śmigłowców. Część z nich trafiło do odbiorców zagranicznych, policja Saksonii otrzymała jeden W-3A (nr fabr. 370503), południowokoreańskie przedsiębiorstwa Helikorea i Citi Air zakupiły odpowiednio W-3A (nr fabr. 370509) i W-3AM (nr fabr. 370514). Wojsko jeden z otrzymanych Sokołów (nr fabr. 310502) przebudowało do W-3RL i przekazało Lotniczemu Górskiemu Pogotowiu Ratunkowemu. Marynarka Wojenna otrzymała z tej serii śmigłowce nr fabr. 390505 i 390513 jako W-3RM. Anakondę nr fabr. 390510 otrzymał również 103. PL MSW w którym otrzymał n/b 510. Następnie trafił on na wyposażenie jednostki GROM gdzie otrzymał n/b 0510, uległ on katastrofie podczas ćwiczeń. Maszyna W-3A nr fabr. 370507 trafiła do TOPR-u jako SP-SXZ. Został on zniszczony podczas awaryjnego lądowania 29 stycznia 2003 w Murzasichlu. Śmigłowiec SP-PSL (nr fabr. 370508) stał się podstawą do zbudowania prototypu W-3A2, który został zakupiony przez hiszpańską firmę Helibravo. W-3A SP-FSU (nr fabr. 370515) używał przez kilka lat polski oddział Daewoo, lecz w związku z problemami finansowymi firmy śmigłowce sprzedano policji Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Pozostałe śmigłowce trafiły głównie do polskiego wojska, były wśród nich również W-3W.

Piąta seria liczyła 20 śmigłowców, z których maszyny o nr fabr. 360601-360617 w wersji W-3W trafiły do 66 Dywizjonu Lotniczego, zaś te o nr fabr. 360618-360620 w wersji W-3WA znalazły się w 47 Szkolnym Pułku Śmigłowców.

Szósta seria również liczyła 20 śmigłowców. W-3A (nr fabr. 360701 i 360702) trafiły do 47 SzPŚ. Cztery W-3AM trafiły do Korei Południowej (nr fabr. 370703, 370704, 370706, 370707), jeden W-3AM (nr fabr. 370705) kupiło Helibravo a jeden W-3A (nr fabr. 370708) saksońska policja. Niemal całą resztę serii w wersji W-3A (nr fabr. 370709-370719) przekazano Czechom za 10 MiG-ów-29A/UB. Ostatni śmigłowiec (nr fabr. 360720) pozostał własnością MON-u stając się bazą dla prototypu W-3RR Procjon.

Kolejna, siódma już seria, także licząca 20 maszyn. Śmigłowiec W-3 (nr fabr. 310801) trafił do prywatnego klienta z Rosji, kilka W-3AM trafiło do Korei Południowej, jeden W-3AM (nr fabr. 370804) do Wietnamu. W-3WA (nr fabr. 360806-360811 i 360817-360820) trafiły do 66 dywizjonu, a W-3WARM Anakonda (nr fabr. 360813 i 360815) do Marynarki Wojennej. Śmigłowiec o nr fabr. 360816 stał się podstawą dla prototypu W-3PPD Gipsówka.

Ósma seria produkcyjna, z której maszyna nr fabr. 360906 w wersji W-3WARM trafiła do Marynarki Wojennej, zaś pozostałe (nr fabr. 360901-360905 i 360909-360911) w wersji W-3WA i trafiło do 66 Dywizjonu. Skąd sześć z nich (nr fabr. 360902-360904 i 360909-360911) trafiło do Samodzielnej Grupy Powietrzno-Szturmowej będącej częścią kontyngentu w Iraku. Śmigłowiec o numerze 360911 zmodernizowany został do wersji ratowniczo-ewakuacyjnej o oznaczeniu W-3AE. Maszyny o nr fabr. 360912 i 360914 zostały zakupione przez Irak, natomiast śmigłowiec w wersji W-3AM o nr fabr. 370913 trafił do Straży Granicznej. Pod koniec 2008 roku do 36. splt dostarczony został pierwszy z dwóch zamówionych śmigłowców W-3P (nr fabr. 360915). Drugi i ostatni śmigłowiec (nr fabr. 360916) dostarczony został w czerwcu 2009 roku.

W 2013 wyprodukowano 5 sztuk śmigłowca w wersji W-3P VIP dla 1 Bazy Lotnictwa Transportowego w Warszawie. Ostatni śmigłowiec o numerze bocznym 1018 dostarczono 23 grudnia 2013 roku.

W lipcu 2007 roku podpisano z Chinami umowę dotyczącą montażu śmigłowców w nowo budowanym zakładzie w specjalnej strefie rozwojowej prowincji Jiangxi. Umowa zakłada złożenie 150 sztuk różnych typów w okresie 2007-2014. Pierwsze śmigłowce miały pierwotnie zjechać z taśm montażowych pod koniec 2008 roku. Według prasy chińskiej, przewidywano ostatecznie zmontowanie pierwszego egzemplarza w 2010 r..

Modernizacja

W 2004 roku rozpoczęto realizację programu Głuszec - modernizacji śmigłowców W-3WA do standardu śmigłowców wsparcia bojowego W-3PL (analogicznych do NATO-wskiego standardu STANAG 4555). Ma ona doprowadzić do wdrożenia serii śmigłowców wsparcia bojowego do 2010 r. Głuszce będą wyposażone w awionikę zintegrowaną za pomocą szyny danych Mil-Std 1553B (wielofunkcyjne monitory MFD, bezwładnościowo-satelitarny system nawigacji, komputer misji, system zarządzania awioniką) system samoobrony (promiennik zakłócający w podczerwieni, wyrzutnie pułapek), stabilizowany system obserwacyjno-celowniczy, HUD, nowe radiostacje, systemy ochrony biernej śmigłowca. Uzbrojenie (analogiczne do W-3WA, ewentualnie dodatkowo ppk) podwieszane na 4 belkach, na węźle pod nosem kadłuba zamontowane ma być ruchome stanowisko WS-4610 z 12,7 wkm WKM-Bz, kierowane za pomocą celownika nahełmowego. Cztery pierwsze śmigłowce Głuszec zostały dostarczone w grudniu 2010, wchodząc w skład eskadry ratownictwa bojowego 56. Pułku Śmigłowców Bojowych.

Eksploatacja

11 sierpnia 1994 roku o godz. 13.17 miało miejsce jedno z najtragiczniejszych zdarzeń w historii polskiego ratownictwa górskiego. W czasie pełnienia czynności ratowniczych w Dolinie Olczyskiej śmigłowiec Sokół (SP-SXT) uległ katastrofie, w wyniku której zginęli ratownicy Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego: Janusz Kubica i Stanisław Mateja oraz ratownicy-piloci: Bogusław Arendarczyk i Janusz Rybicki.

Eksploatacja w wojsku

Po podjęciu przez Rząd RP decyzji o wysłaniu do Iraku polskiego kontyngentu wojskowego do jego dyspozycji zostało oddanych 6 śmigłowców W-3WA Sokół. Weszły one, razem z Mi-8T w skład Samodzielnej Grupy Powietrzno-Szturmowej powstałej w początkach czerwca 2003 roku. Jeden ze śmigłowców został przystosowany do wykonywania zadań ewakuacji medycznej. Bazą jednostki było lotnisko Blair Airfield w miejscowości Al Kut. Do zadań załóg maszyn należało monitorowanie i ochrona dróg oraz strategicznej infrastruktury (rurociągi, linie energetyczne), ratownictwo bojowe, ewakuacja rannych, osłona i eskorta konwojów czy działań grup QRF (quick reaction force - sił szybkiego reagowania), a także transport personelu i ładunków. Śmigłowce Sokół wchodziły też w skład tzw. powietrznych punktów kontrolnych na drogach. Tylko w ciągu pierwszych 5 miesięcy śmigłowce wylatały ponad 100 godzin każdy. W 2004 roku, wraz z wejściem oddziałów lądowych do walki z irackim podziemiem uzbrojone śmigłowce W-3W zaczęły wykonywać misje wsparcia ogniowego dla prowadzonych akcji oraz likwidacji wykrytych przez zwiad grup rebelianckich. Wykonywano także misje ewakuacji medycznej rannych żołnierzy koalicji.

W grudniu 2004 roku doszło do wypadku pod Karbalą, w którym zniszczeniu uległ jeden W-3. W katastrofie zginęło dwóch członków załogi (drugi pilot oraz strzelec pokładowy) i pasażer (lekarz wojskowy) a trzy inne osoby zostały ranne. W 2009 roku pilot śmigłowca został uniewinniony z zarzutów o nieumyślne sprowadzenie katastrofy w ruchu powietrznym oraz nieprzestrzegania zasad ruchu powietrznego.

Śmigłowce W-3W zostały wycofane z Iraku w 2006 roku.

W październiku 2007 śmigłowce W-3W ponownie rozpoczęły służbę w ramach IX zmiany PKW Irak w składzie SGPSz gdzie wykorzystywane były do wsparcia działań pododdziałów lądowych w szczególności w nocy - był to jeden z pierwszych przypadków bojowego użycia lotnictwa Wojsk Lądowych oraz sił na lądzie w powojennej historii Polski. Pierwszy łączony patrol wykonał pluton szturmowy SGPSz dowodzony przez ppor "MAKAR" wraz z parą W-3 w rejon wioski AFAK na wschód od FOB ECHOw celu przeciwdziałania działalności grup rebelianckich w tym rejonie.