Wojna na wyczerpanie

Wojna na wyczerpanie (hebr. מלחמת ההתשה, arab حرب الاستنزاف) była wojną lokalną prowadzoną pomiędzy Izraelem a Egiptem i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich od 1967 do 1970. Została rozpoczęta przez Egipt, który uznał ją za najlepszą drogę do usunięcia Izraelczyków z Półwyspu Synaj utraconego w 1967 podczas wojny sześciodniowej. Głównym obszarem działań wojennych była strefa Kanału Sueskiego. Wojna została zakończona zawarciem zawieszenia broni w 1970.

Wprowadzenie

W czerwcu 1967 Izrael podczas Wojny Sześciodniowej pokonał Egipt, Syrię i Jordanię oraz zajął Półwysep Synaj, Zachodni Brzeg i Wzgórza Golan. Państwa arabskie poniosły dotkliwą porażkę, jednak nie pogodziły się z zaistniałą sytuacją. 17 czerwca 1967 ministrowie spraw zagranicznych trzynastu państw arabskich proklamowali w Kuwejcie utworzenie wspólnego frontu walki przeciwko izraelskiej agresji. Postanowiono, że żadne arabskie państwo nie będzie prowadziło z Izraelem żadnych rozmów, nie zawrze z nim traktatu pokojowego i nie uzna istnienia państwa żydowskiego w Palestynie. Izolując Izrael politycznie i gospodarczo, postanowiono rozpocząć „wojnę na wyczerpanie”. Na Izrael miały spadać jednocześnie ze wszystkich stron różnorodne ataki przeprowadzane przez arabskich terrorystów, jak i przez arabskie armie. Miały one zmęczyć i wyczerpać zasoby strategiczne Izraela, aby osłabiony nie był przygotowany do ostatecznej inwazji i zniszczenia. Jednak terminem „wojna na wyczerpanie” przyjęło się określać starcia zbrojne, do których doszło w latach 1967-1970 na froncie izraelsko-egipskim.

Pierwsze starcia

Prawie natychmiast po ogłoszeniu zawieszenia broni zaczęło dochodzić do sporadycznej wymiany ognia. Do starć dochodziło głównie w rejonie Kanału Sueskiego i rzeki Jordan, ale także na Wzgórzach Golan i pograniczu izraelsko-libańskim. Do pierwszego większego incydentu zbrojnego doszło rankiem 1 lipca 1967, gdy egipscy komandosi zaatakowali izraelską kolumnę zmechanizowaną w pobliżu Ras al-Ushsh na Synaju. Zginął 1 Izraelczyk, a 13 żołnierzy zostało rannych. Do tego aktu agresji doszło pomimo obowiązującego rozejmu.

W następnych dniach doszło do serii powietrznych incydentów nad Półwyspem Synaj. 4 lipca egipskie samoloty zbombardowały kilka izraelskich baz, tracąc jeden myśliwiec MiG-17 zestrzelony przez obronę przeciwlotniczą. 5 lipca egipskie myśliwce MiG-21 zestrzeliły dwa izraelskie myśliwce Mirage III. 8 lipca izraelska obrona przeciwlotnicza zestrzeliła egipski myśliwiec MiG-21 wyposażony w kamery wywiadowcze. 9 lipca zestrzelony został egipski Su-7, na co Egipcjanie odpowiedzieli serią nalotów na izraelskie pozycje, które osiągnęły swoją kulminację pomiędzy 11 a 15 lipca.

Skala egipskich działań wojskowych nad Półwyspem Synaj była tak duża, że dowództwo Sił Obronnych Izraela przerzuciło 15 lipca w rejon walk dwie eskadry myśliwców Mirage III. Od razu doszło do bitwy powietrznej, w której zostały zestrzelone dwa myśliwce Su-7, jeden MiG-17 oraz jeden MiG-21. Izraelczycy stracili przy tym jeden samolot myśliwski Mirage III. Skutkiem bitwy było zaprzestanie egipskich bombardowań Synaju.

Zbrojenia Egiptu

Cały czas od zakończenia wojny sześciodniowej Egipt wykorzystywał na odbudowę swoich sił zbrojnych i 23 lipca 1967 oficjalnie poinformował o osiągnięciu pełnej gotowości bojowej do nowej wojny przeciwko Izraelowi. Tak szybka odbudowa sił zbrojnych była możliwa tylko dzięki pomocy finansowej bogatych państw naftowych Zatoki Perskiej (pomoc w wysokości 225 mln dolarów rocznie) i pomocy wojskowej Związku Radzieckiego (dostawa 400 samolotów i przeszkolenie ponad 300 pilotów).

W tym samym czasie Izrael nie mógł odbudować swoich strategicznych rezerw wojskowych, ponieważ Francja i Stany Zjednoczone ogłosiły trwające 135 dni embargo na sprzedaż sprzętu wojskowego do Izraela.

Propozycja pokojowa Izraela

W sierpniu 1967 rząd izraelski zaproponował Egiptowi i Syrii wycofanie swoich wojsk z Synaju i Wzgórz Golan w zamian za demilitaryzację tych terenów, wolność żeglugi po Kanale Sueskim i Cieśninie Tirańskiej, prawo korzystania z wody rzeki Jordan oraz podpisanie traktatu pokojowego.

Pod koniec sierpnia przywódcy ośmiu państw arabskich spotkali się na szczycie Ligi Arabskiej w Chartumie. 1 września 1967 uczestnicy spotkania wydali Rezolucję Chartumską, która wzywała wszystkich Arabów do kontynuowania wojny przeciwko Izraelowi, zakończenia bojkotu naftowego po wojnie sześciodniowej, zakończenia arabskiej wojny w Jemenie i udzielenia pomocy Egiptowi i Jordanii. Przyjęto uchwałę „Trzy Razy Nie” („nie” dla pokoju z Izraelem, „nie” dla uznania istnienia państwa Izrael, „nie” dla negocjacji z Izraelem).

Wznowienie starć na Synaju

12 października 1967 egipskie samoloty wznowiły bombardowanie izraelskich pozycji na Półwyspie Synaj. Podczas bitwy powietrznej nad Refidim zestrzelono cztery egipskie myśliwce MiG-19.

21 października egipskie okręty rakietowe klasy „Komar” zatopiły u wybrzeży Egiptu izraelski niszczyciel INS „Eilat”. Zginęło 47 izraelskich marynarzy. Był to pierwszy w dziejach wojen przypadek skutecznego użycia kierowanych pocisków rakietowych.

Wojna

Za początek Wojny na wyczerpanie przyjęło się uznawać czerwiec 1968, gdyż właśnie wtedy egipska artyleria rozpoczęła ostrzał izraelskich pozycji na wschodnim brzegu Kanału Sueskiego. W ciągu następnych miesięcy w wyniku ostrzału artyleryjskiego zginęło kilku izraelskich żołnierzy.

8 września 1968 egipska artyleria przeprowadziła ciężki ostrzał wszystkich izraelskich pozycji na wschodnim brzegu Kanału Sueskiego. Zginęło 10 izraelskich żołnierzy, a 18 zostało rannych. W następnych dniach egipskie samoloty zbombardowały liczne izraelskie bazy na Półwyspie Synaj. W ostrzale 31 października zginęło kolejnych 14 izraelskich żołnierzy.

Celem Egiptu było zadanie Izraelowi jak najcięższych strat. Miało to pozbawić Siły Obronne Izraela rezerw ludzkich i obniżyć morale żołnierzy. Zasoby ludzkie Izraela były znacznie mniejsze od egipskich i Arabowie spodziewali się, że w dłuższym okresie zdobędą w ten sposób przewagę umożliwiającą rozpoczęcie inwazji i zlikwidowanie państwa żydowskiego w Palestynie.

Zmiana strategii działania Izraela

W obliczu zupełnie nowych wyzwań i zagrożeń na Półwyspie Synaj Sztab Główny Sił Obronnych Izraela podjął decyzję o rozpoczęciu statycznych działań obronnych. Konsekwencją tego były dalsze zmiany w sposobie organizacji izraelskich oddziałów i systemie szkolenia żołnierzy. Konsekwencje tej decyzji boleśnie odczuto podczas Wojny Jom Kippur 1973.

Jedynym pozytywnym posunięciem było zakupienie w Stanach Zjednoczonych nowych samolotów: myśliwsko-bombowych F-4E Phantomów i szturmowych A-4 Skyhawków. Odegrały one decydującą rolę podczas starć w następnych latach.

Linia Bar-Lewa

W październiku 1968 dowództwo Sił Obronnych Izraela podjęło decyzję budowy systemu fortyfikacji ziemnych wzdłuż wschodniego brzegu Kanału Sueskiego. System fortyfikacji nazwano Linią Bar-Lewa, od nazwiska szefa Sztabu Głównego SOI generała Chajjima Bar-Lewa (1924-1994).

Linia Bar-Lewa składała się z ziemnych szańców i betonowych punktów obserwacyjnych wzniesionych wzdłuż Kanału. W najbardziej prawdopodobnych miejscach przeprawy wybudowano dodatkowe umocnienia ziemne. Szańce ziemne wznosiły się na 20 metrów nad poziomem wody, a ich nachylenie sięgało 45 stopni. Każdy punkt obserwacyjny był obsadzony przez 15 żołnierzy. Ich zadaniem było danie ostrzeżenia przy jakiejkolwiek próbie egipskiej agresji. Na bezpiecznych pozycjach z tyłu umocnień znajdowały się jednostki pancerne oraz artyleria. W ciągu 24 godzin można było zmobilizować brygady rezerwy, dla których przygotowano w rejonie Kanału magazyny z uzbrojeniem i amunicją. Mogły one przeprowadzić natychmiastowe uderzenie, włącznie z desantem na drugą stronę Kanału Sueskiego. W rejonie fortyfikacji wybudowano liczne bunkry i schrony przeciwlotnicze. Linię przecinały zapory przeciwpancerne oraz pola minowe o szerokości do 200 metrów.

Budowę Linii Bar-Lewa ukończono do sierpnia 1970. Całość kosztowała 500 mln dolarów.

Kontratak izraelskich komandosów

W nocy z 31 października na 1 listopada 1968 izraelscy komandosi (Sayeret Matkal) przeprowadzili desant z helikopterów, atakując cztery obiekty położone w głębi terytorium Egiptu (do 200 km od Kanału Sueskiego). Między innymi zniszczono stację transformatorową w Naj Hammadia i most Qeena.

Operacja wywołała głęboki szok w Egipcie, pokazując, że Izraelczycy mogą uderzyć w każdy punkt kraju. Prezydent Gamal Abdel Naser nakazał wybudowanie fortyfikacji wokół stu najważniejszych obiektów w państwie.

Oficjalny początek wojny

3 marca 1969 prezydent Egiptu, Gamal Abdel Naser, publicznie wypowiedział zawieszenie broni z czerwca 1967. 8 marca egipska artyleria rozpoczęła na dużą skalę nękający ostrzał izraelskich pozycji na wschodnim brzegu Kanału Sueskiego. W ciągu trzech pierwszych dni artyleryjskiego ostrzału, Egipcjanie wystrzelili 40 tys. pocisków. Równocześnie egipskie lotnictwo bombardowało izraelskie stanowiska dowodzenia, składy i pozycje artylerii na Półwyspie Synaj. W maju 1969 zginęło 13 izraelskich żołnierzy, a 39 zostało rannych. W czerwcu izraelskie straty wyniosły 17 zabitych i 72 rannych.

W odwecie izraelscy komandosi przeprowadzili serię ataków dywersyjnych na Ismailę, Port Said, Tartus i Latakija. Największą operacją był atak jednostki specjalnej (Commando Jami) na egipski posterunek radiolokacyjny w Ras al-Adabia nad Morzem Czerwonym.

Operacja „Rimonim”

W obliczu nasilających się egipskich ataków, dowództwo Sił Obronnych Izraela zdecydowało się na przeprowadzenie w rejonie Kanału Sueskiego dużej operacji sił powietrznych. 20 czerwca 1969 Izraelczycy rozpoczęli zwabianie egipskich samolotów w rejony nie nadzorowane przez arabskie stacje radiolokacyjne i w serii bitw powietrznych zestrzelili 12 egipskich samolotów (przy stracie czterech własnych myśliwców).

Pomimo tej udanej operacji, egipski ostrzał artyleryjski nie ustawał i w lipcu 1969 zginęło 17 izraelskich żołnierzy, a 46 zostało rannych.

Operacja „Boxer”

19 lipca 1969 izraelscy komandosi rozpoczęli operację niszczenia egipskich stacji radiolokacyjnych i wyrzutni rakiet przeciwlotniczych SAM nad Kanałem Sueskim. W kilku atakach unieszkodliwiono egipską obronę przeciwlotniczą w południowej części Kanału, a następnie 21 lipca rozpoczęto naloty, które do 24 lipca zniszczyły egipskie stanowiska rakietowe oraz radiolokacyjne.

Pomimo tych wszystkich działań, w okresie od sierpnia do grudnia 1969 w wyniku egipskich bombardowań i ostrzału artyleryjskiego nad Kanałem Sueskim zginęło 180 izraelskich żołnierzy.

Operacja „Drizzle”

W nocy z 9 na 10 września 1969 izraelscy komandosi przeprowadzili operację w rejonie portu Ras el-Sadat w Egipcie, niszcząc liczne wyrzutnie rakiet SAM. W następnych sześciu tygodniach izraelskie siły powietrzne przeprowadziły około tysiąca lotów bojowych niszcząc 200 wyrzutni rakiet przeciwlotniczych SAM i wszystkie stacje radiolokacyjne. Zginęło około 1,5 tys. egipskich żołnierzy.

Władze Egiptu zaniepokojone brakiem możliwości obrony przed nalotami przeprowadziły masową ewakuację ludności z miast i wiosek położonych w rejonie Kanału Sueskiego. Ewakuacja objęła 750 tys. ludzi.

Międzynarodowe stanowiska

W obliczu eskalacji działań wojennych na Bliskim Wschodzie 17 października 1969 przedstawiciele Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego rozpoczęli rozmowy poszukując sposobu zakończenia konfliktu izraelsko-egipskiego.

9 grudnia 1969 sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych William Pierce Rogers przedstawił plan zakończenia konfliktu. Plan Rogersa wzywał Egipt do pełnego "zaangażowania się w pokój" w zamian za wycofanie wojsk izraelskich z Półwyspu Synaj. Jednak egipski prezydent Gamal Abdel Naser zdecydowanie odrzucił Plan Rogersa'i zwrócił się z prośbą do Związku Radzieckiego o dostawy nowoczesnego sprzętu wojskowego. Rosjanie początkowo odmawiali kontynuowania dostaw uzbrojenia, lecz zmienili swoje zaangażowanie po wizycie Nasera w Moskwie (22 stycznia 1970). Wynikiem tej wizyty było zwiększenie radzieckiej pomocy wojskowej dla Egiptu. Liczba radzieckich "doradców wojskowych" w Egipcie stopniowo wzrosła do 10 600 – 12 500. Zajmowali się oni m.in. obsługą wyrzutni rakiet przeciwlotniczych, przysłanych z ZSRR. W tej grupie znajdowało się także 100-150 pilotów, którzy rozpoczęli patrolowanie egipskimi Migami-21 Kanału Sueskiego.

Równocześnie w 1969 roku Wielka Brytania odmówiła sprzedaży Izraelowi nowych czołgów Chieftain, które dostarczano do Iranu, Kuwejtu, Omanu i Jordanii. Pojawienie się tych nowoczesnych czołgów zakłóciło równowagę sił pancernych na Bliskim Wschodzie. Decyzja ta wymusiła na rządzie Izraela rozpoczęcie prac konstrukcyjnych nad rozwojem własnego przemysłu zbrojeniowego.

Operacja „Blossom”

6 stycznia 1970 izraelskie siły powietrzne rozpoczęły działania wojny psychologicznej. Izraelskie myśliwce wielokrotnie przelatywały z dużą prędkością nad egipskimi miastami, wywołując poczucie zagrożenia wśród ludności cywilnej.

Interwencja radziecka

W marcu 1970 rozpoczął się zupełnie nowy etap Wojny na Wyczerpanie, charakteryzujący się dużym zaangażowaniem Związku Radzieckiego. Wraz z dostawami najnowszego sprzętu wojskowego do Egiptu przyjechało około 9 tys. radzieckich żołnierzy i 150 pilotów. W ten sposób liczba radzieckich wojsk w Egipcie wzrosła z 3 tys. w styczniu do 12,2 tys. w marcu 1970 r. 15 marca radziecka obrona przeciwlotnicza poinformowała o osiągnięciu gotowości bojowej w rejonie Kanału Sueskiego. Równocześnie na Morze Śródziemne wpłynął zespół operacyjny 60 radzieckich okrętów wojennych.

W maju 1970 egipska artyleria nasiliła ostrzał izraelskich pozycji na wschodnim brzegu Kanału Sueskiego. Wzrosła także aktywność egipskich komandosów, którzy przenikali na Półwysep Synaj przeprowadzając akcje dywersyjne. W ciągu jednego tylko tygodnia zanotowano 304 incydenty zbrojne. W przestrzeni powietrznej dochodziło do nieustannych starć. W artyleryjskich pojedynkach w okresie od kwietnia do sierpnia 1970 zginęło 2 873 egipskich żołnierzy, a około 4 000 zostało rannych. Strona izraelska ponosiła niewielkie straty, gdyż żołnierze chronili się w wybudowanych schronach i bunkrach. W ten sposób Wojna na Wyczerpanie prowadziła do wyczerpania Egiptu a nie Izraela.

Zawieszenie broni

7 sierpnia 1970 sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych William Pierce Rogers zdołał przekonać Izrael i Egipt do ogłoszenia zawieszenia broni, które miało obowiązywać przez 3 miesiące. Plan Rogersa nakładał na obie strony obowiązek zachowania „militarnego status quo w obrębie strefy sięgającej 50 km na wschód i zachód od linii zawieszenia broni”.

Egipcjanie natychmiast złamali warunki zawieszenia broni rozmieszczając do października 1970 około 100 nowych baterii rakiet przeciwlotniczych w rejonie Kanału Sueskiego. W ten sposób powstał największy w historii system obrony przeciwlotniczej.

Zaangażowanie Stanów Zjednoczonych

We wrześniu 1970 prezydent Stanów Zjednoczonych Richard Nixon złożył deklarację zobowiązującą Amerykę do interwencji zbrojnej w obronie Izraela, gdyby ten został zaatakowany przez Egipt i ZSRR. Równocześnie Kongres Stanów Zjednoczonych zaniepokojony systematycznie rosnącą pozycją Związku Radzieckiego w Egipcie, po raz pierwszy zgodził się dostarczyć Izraelowi najnowocześniejszy amerykański sprzęt wojskowy o wartości 500 mln dolarów. Pozwoliło by to przywrócić równowagę sił na Bliskim Wschodzie.

Bilans

Straty Izraela wyniosły 1424 żołnierzy oraz 15-16 samolotów. Straty Egiptu to około 5000 zabitych oraz 101-113 samolotów. Ponadto zginęło 3 pilotów radzieckich.

Skutki konfliktu

28 września 1970 zmarł prezydent Gamal Abdel Naser. Jego następca, Anwar Sadat, akceptował zawieszenie broni. Jednak natychmiast po przejęciu rządów rozpoczął planowanie kolejnej wojny z Izraelem, w celu odzyskania Półwyspu Synaj. Wojna ta wybuchła w 1973 roku (Wojna Jom Kippur).