Dżochar Dudajew

Dżochar Musajewicz Dudajew (cz. Дудин Муса-кIант Джохар (Dudin Musa-khant Dƶoxar), ros. Джохар Мусаевич Дудаев) (ur. 15 lutego 1944, zm. 21 kwietnia 1996) – były generał major radzieckiego lotnictwa, polityk i bojownik czeczeński. Prezydent Czeczenii w latach 1991-1996.

Dzieciństwo i młodość

Urodził się we wsi Pierwomajskoje (Jałchoroj), górskiej wiosce na pograniczu Czeczenii i Inguszetii, jako siódme dziecko z dziewięciorga rodzeństwa. Jako ośmiodniowe niemowlę został wraz z rodziną zesłany do Kazachstanu. Przebywał tam 13 lat.

Służba wojskowa

W 1957 powrócił do Czeczenii i osiadł w Groznym. Po ukończeniu szkoły średniej w 1959 rozpoczął pracę jako elektryk budowlany, jednak w 1962 wstąpił do Wyższej Wojskowej Szkoły Lotniczej w Tambowie, którą ukończył w 1966 z dyplomem lotnika-inżyniera. Był prymusem i dyplom wręczył mu słynny as radzieckiego lotnictwa myśliwskiego Iwan Kożedub. Jednak kiedy w 1971 chciał kontynuować naukę w akademii lotniczej, spotkał się z odmową. Pojechał wtedy do Moskwy i zażądał widzenia u ministra obrony. Po tygodniowym oczekiwaniu został wreszcie przyjęty przez gen. Jazowa, a gdy ten obejrzał jego dokumenty wydał natychmiastową zgodę. W 1974 Dudajew ukończył wydział dowódczy Akademii Lotniczej im. Gagarina. Od 1966 służył w lotnictwie dalekiego zasięgu na Syberii, w Estonii i Ukrainie. Po dwunastu latach mozolnej kariery (w 1980) doszedł do stanowiska d-cy pułku lotnictwa ciężkiego (dalekiego zasięgu), a w 1989 został generałem majorem lotnictwa. Był jedynym Czeczenem w armii ZSRR, który zaszedł tak daleko w hierarchii wojskowej i otrzymał stopień generała. W latach 1987-1990 dowodził stacjonującym w Tartu (Estonia) dywizjonem bombowców Tu-22, zdolnych do przenoszenia pocisków nuklearnych. Jego zadaniem w razie ewentualnej konfrontacji z Zachodem miało być zrzucenie bomb nuklearnych na europejskie stolice. Przeprowadzał stamtąd również naloty dywanowe na cele w Afganistanie.

Prezydent Czeczenii

25-26 listopada 1990 na I Powszechnym Kongresie Narodu Czeczeńskiego został wybrany jego przewodniczącym. 6 września 1991, korzystając z zamieszania wywołanego upadkiem puczu Janajewa w Moskwie, obalił dotychczasowe władze Czeczenii i przejął władzę w republice. 27 października 1991 został wybrany na prezydenta w wyborach ocenianych przez obserwatorów jako "nie całkiem wolne" - głosił, iż uczyni Czeczenię "drugim Kuwejtem". 1 listopada 1991 ogłosił niepodległość republiki. Po nieudanej interwencji rosyjskich komandosów ogłosił dżihad przeciwko Rosji. Jedną z pierwszych decyzji Dudajewa było danie obywatelom prawa do noszenia broni i zwolnienie z więzień wszystkich więźniów. Doprowadził do uchwalenia przez czeczeński parlament 12 marca 1992 konstytucji niepodległej Czeczenii. Rządził twardą ręką, walcząc z opozycją parlamentarną (17 kwietnia 1993 rozwiązał parlament) i nie podporządkowującymi się mu lokalnymi przywódcami. Nie był jednak w stanie opanować ogarniającego Czeczenię chaosu i ustanowić efektywnej kontroli nad krajem.

Prowadząc konsekwentnie politykę niepodległościową odmówił podpisania 31 marca 1992 umowy o powołaniu Federacji Rosyjskiej. W czasie swoich rządów bezskutecznie zabiegał o międzynarodowe uznanie niepodległości republiki. Oficjalne uznanie uzyskał tylko od Gruzji (13 marca 1992).

Rosja kilkakrotnie organizowała bezskuteczne działania militarne przeciwko Dudajewowi oraz nieudane zamachy na jego życie, m.in.:

• listopad 1991 - interwencja rosyjskich komandosów,
• marzec 1992 - czeczeńskie radio i telewizja chwilowo opanowane przez siły prorosyjskie,
• maj 1993 - pierwszy zamach,
• maj 1994 - drugi zamach,
• wrzesień 1994 - atak wojsk rosyjskich na główne czeczeńskie lotnisko,
• październik 1994 - szturm prorosyjskiej grupy czeczeńskich opozycjonistów,
• listopad 1994 - atak grupy rosyjskich najemników i czeczeńskich opozycjonistów.

Latem 1994 Dudajew zaproponował za pośrednictwem Aleksandrowi Stierligowowi, liderowi Rosyjskiego Soboru Narodowego przeprowadzenie w Groznym posiedzenia Rady Najwyższej ZSRR z udziałem Anatolija Łukjanowa i Michaiła Gorbaczowa, która dokonałaby formalnego przywrócenia ZSRR poprzez wypowiedzenie umowy o powstaniu WNP. Propozycja Dudajewa nie została zrealizowana.

11 grudnia 1994 rozpoczęła się jawna rosyjska wojskowa interwencja - na teren republiki wkroczyły rosyjskie oddziały pancerne pod dowództwem gen. Pawła Graczowa, co paradoksalnie przysporzyło walczącemu przeciw inwazji Dudajewowi popularności i społecznego poparcia. 19 stycznia 1995 wojska rosyjskie zdobyły pałac prezydencki. Stolica upadła w końcu lutego 1995. Dudajew i jego wojsko zajęli pozycje na prowincji, gdzie generał dowodził walką partyzancką. Zginął 21 kwietnia 1996 trafiony pociskiem rakietowym podczas rozmowy przez telefon satelitarny, w wyniku której namierzył go rosyjski samolot zwiadowczy.

Jego imieniem nazwano rondo w Warszawie na skrzyżowaniu Alei Jerozolimskich i ulicy Popularnej, oraz kilka ulic i placów w miastach Ukrainy, Litwy i Łotwy, w tej liczbie we Lwowie, Iwano-Frankowsku, Wilnie, Kownie i Rydze.

Życie prywatne

W 1967 ożenił się z Rosjanka Ałłą Kulikową, córką oficera. Mieli dwóch synów - Awłura (ur. 1971) i Degiego (ur. 1984) oraz córkę Danę (ur. 1974).