Jerzy Stefan Stawiński

Jerzy Stefan Stawiński (ur. 1 lipca 1921 w Zakręcie, zm. 12 czerwca 2010 w Warszawie) – polski prozaik, scenarzysta i reżyser filmów fabularnych, autor słuchowisk radiowych. Współtwórca największych sukcesów polskiej szkoły filmowej.

Dzieciństwo i młodość

Syn majora Legionów Polskich oraz profesora Wolnej Wszechnicy i Wyższej Szkoły Dziennikarskiej.

Dorastał na warszawskim Żoliborzu, gdzie uczęszczał do V Państwowego Liceum i Gimnazjum im. Księcia Józefa Poniatowskiego przy ul. Lisa Kuli 16. Następnie odbywał służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy Łączności w Zegrzu.

Po wojnie studiował na Wydziale Prawa UW, gdzie w 1952 uzyskał tytuł magistra.

II wojna światowa

Walczył w kampanii wrześniowej w plutonie łączności artylerii dywizyjnej 20. dywizji piechoty.

W marcu 1940 wstąpił do podziemnej organizacji harcerskiej, która później stała się pułkiem AK "Baszta". Dowodził plutonem, a następnie kompanią łączności o kryptonimie K-4. Posługiwał się pseudonimami Łącki i Lucjan.

Następnie uczestniczył w powstaniu warszawskim jako dowódca kompanii. Był odpowiedzialny za łączność pułku Baszta. 27 września ewakuował się kanałami z Mokotowa do Śródmieścia.

Po powstaniu przez rok przebywał w obozie jenieckim w Murnau w Bawarii. Po wyzwoleniu obozu przez wojska Pattona udał się do Anglii, gdzie zgłosił się do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Od 1946 do 1947 służył w II Korpusie Polskim we Włoszech pod dowództwem gen. Andersa. Do Polski powrócił w 1947.

Pisarz

Dorobek literacki Stawińskiego jest poświęcony głównie tematyce wojennej i okupacyjnej. Oprócz jego sztandarowej powieści Młodego warszawiaka zapiski z urodzin, która doczekała się sześciu wydań, napisał też m.in.: Światło we mgle i Piszczyk.

W latach 1950-1954 pracował w wydawnictwie PIW. Należał do ZLP od 1955 aż do rozwiązania związku w 1983. Był również członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Scenarzysta

Odegrał kluczową rolę w formowaniu się polskiej szkoły filmowej jako jej główny scenarzysta. Nazywano go nawet polskim Zavattinim, porównując do największego scenarzysty filmów włoskiego neorealizmu.

W latach 1957-1965 był kierownikiem literackim Zespołu Filmowego "Kamera". Na podstawie jego scenariuszy powstały wybitne filmy: Kanał (1957) Andrzeja Wajdy oraz Człowiek na torze (1957), Eroica (1958) i Zezowate szczęście (1960) Andrzeja Munka. Stawiński napisał również scenariusz do Krzyżaków (1960) w reżyserii Aleksandra Forda.

W latach 60. i 70. sam zajął się reżyserowaniem filmów na podstawie swoich scenariuszy. Powstały wtedy m.in. obrazy: Rozwodów nie będzie (1964) i Pingwin (1965). Niektóre filmy współreżyserowała jego żona Helena Amiradżibi-Stawińska, np. Przedświąteczny wieczór (1966) czy Kto wierzy w bociany? (1971).

Od 1972 do 1974 pełnił funkcję kierownika artystycznego w Zespole "Panorama", a w latach 1977-1981 w Zespole Filmowym "Iluzjon". Ponadto od 1969 do 1974 przewodniczył Sekcji Autorów Scenariuszy.

Śmierć

Zmarł w wieku 89 lat w swoim domu na warszawskim Mokotowie. Został pochowany 23 czerwca 2010 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B II 30 rz. Tuje m. 8).

Książki

• Herkulesy, Iskry, 1955
• Katarzyna, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1955
• Sześć wcieleń Jana Piszczyka, Iskry, 1959
• Pogoń za Adamem, Czytelnik, 1964
• Wieczór przedświąteczny, Czytelnik, 1965
• Kanał. Ucieczka, Czytelnik, 1966
• Godzina szczytu, Czytelnik, 1968
• Nie zawijając do portów, Czytelnik, 1970
• Pamiętnik trzech mórz i jednego oceanu, Czytelnik, 1973, 1976
• I będzie miał dom..., Czytelnik, 1976
• Młodego warszawiaka zapiski z urodzin, Czytelnik, 1977, 1978, 1980, Przedświt, 1990, Aula, 2000
• Notatki scenarzysty, Czytelnik, 1979, 1983
• Kanał i inne opowiadania, Czytelnik, 1981
• 13 dni z życia emeryta, Czytelnik, 1982
• Pasje Franciszka Liszta, Wydawn. RTV, 1982
• Opowieści powstańcze, Czytelnik, 1984, Trio, 2004
• Smutnych losów Jana Piszczyka ciąg dalszy, Czytelnik, 1986
• Niekłamane oblicze Jana Piszczyka, Alfa, 1990
• Głupia miłość, Wyd. Warszawskie, 1996
• Pułkownik Kwiatkowski, Biutex, 1996
• Piszczyk, Trio, 1997
• Opowieści satyryczne, Trio, 2000
• Do filmu trafiłem przypadkiem, Trio, 2007

Scenariusze filmowe

• 2007 Jutro idziemy do kina, reż. Michał Kwieciński
• 1995 Pułkownik Kwiatkowski, reż. Kazimierz Kutz
• 1993 Straszny sen Dzidziusia Górkiewicza, reż. Kazimierz Kutz
• 1988 Obywatel Piszczyk, reż. Andrzej Kotkowski
• 1984 5 dni z życia emeryta, reż. Edward Dziewoński
• 1980
  • Urodziny młodego warszawiaka, reż. Ewa Petelska, Czesław Petelski
  • Bo oszalałem dla niej, reż. Sylwester Chęciński
• 1979
  • Godzina "W", reż. Janusz Morgenstern
  • Ojciec królowej, reż. Wojciech Solarz
• 1978 Bilet powrotny, reż. Ewa Petelska, Czesław Petelski
• 1977 Akcja pod Arsenałem, reż. Jan Łomnicki
• 1974 Urodziny Matyldy, reż. Jerzy Stefan Stawiński
• • 1973 Godzina szczytu, reż. Jerzy Stefan Stawiński
  • 1973 Wielka miłość Balzaka, reż. Wojciech Solarz
• 1972 Fortuna, reż. Helena Amiradżibi-Stawińska
• 1970
  • Pogoń za Adamem, reż. Jerzy Zarzycki
  • Kto wierzy w bociany?, reż. Jerzy Stefan Stawiński, Helena Amiradżibi-Stawińska
• 1967
  • Zabijaka, reż. Stanisław Lenartowicz
  • Poczmistrz, reż. Stanisław Lenartowicz
• 1966 Przedświąteczny wieczór, reż. Jerzy Stefan Stawiński, Helena Amiradżibi-Stawińska
• 1965 Pingwin, reż. Jerzy Stefan Stawiński
• 1963 Rozwodów nie będzie, reż. Jerzy Stefan Stawiński
• 1962 Miłość dwudziestolatków (L'Amour à vingt ans), reż. Andrzej Wajda, epizod
• 1961 Historia współczesna, reż. Wanda Jakubowska
• 1960
  • Zezowate szczęście, reż. Andrzej Munk
  • Krzyżacy, reż. Aleksander Ford
• 1959 Zamach, reż. Jerzy Passendorfer
• 1958
  • Dezerter, reż. Witold Lesiewicz
  • Eroica, reż. Andrzej Munk
• 1957
  • Kanał, reż. Andrzej Wajda
  • Człowiek na torze, reż. Andrzej Munk

Ordery, odznaczenia i nagrody

• 2010: Polska Nagroda Filmowa Orzeł za Osiągnięcia Życia
• 2006: Złoty Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis"
• 2005: nagroda honorowa Pióro Mistrza za całokształt twórczości na Lecie Filmów w Toruniu
• 1981: odznaka Zasłużony Działacz Kultury
• 1979: nagroda Złote Grono na XI LLF w Łagowie za twórczy wkład scenopisarski w dorobek polskiej szkoły filmowej
• 1979: Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy
• 1977: Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia
• 1975: Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• 1963: Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1959: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1943: Brązowy Krzyż Zasługi z Mieczami
• 1939: Krzyż Walecznych