Włodzimierz Tetmajer

Włodzimierz Tetmajer (ur. 31 grudnia 1861 w Harklowej koło Nowego Targu, zm. 26 grudnia 1923 w Krakowie) – polski malarz i grafik, jeden z czołowych przedstawicieli Młodej Polski; polityk (działacz ludowy i niepodległościowy); pisarz. Brat przyrodni poety Kazimierza Przerwy-Tetmajera.

Urodził się jako syn Adolfa Tetmajera i jego pierwszej żony, Leonii z Krobickich. W latach 1875–1886 studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, następnie krótko w Wiedniu, w latach 1886–1889 w Monachium i w Académie Colarossi w Paryżu oraz w latach 1889–1895 na Oddziale Kompozycyjnym, kierowanym aż do śmierci w 1893 r. przez Jana Matejkę.

W 1890 ożenił się z Anną Mikołajczykówną, córką chłopa z Bronowic, gdzie zamieszkali w drewnianym, krytym strzechą domu. Częstym gościem Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach był poeta Lucjan Rydel, który za żonę wybrał sobie siostrę Anny Tetmajerowej, Jadwigę Mikołajczykównę. Uroczystości weselne tej pary (20 listopada 1900 w domu Tetmajerów) zostały przedstawione w dramacie Wesele Stanisława Wyspiańskiego; Tetmajer został w nim uwieczniony jako Gospodarz. Na osobie Włodzimierza Tetmajera wzorowana była także postać głównego bohatera noweli Bajecznie kolorowa (1897) I. Maciejowskiego-Sewera. Był członkiem Ligi Narodowej.

W 1911 r. Włodzimierz Tetmajer został posłem do parlamentu austriackiego z ramienia Polskiego Stronnictwa Ludowego. W grudniu 1913 r., w trakcie rozłamu w PSL opowiedział się po stronie orientacji solidarystycznej i niepodległościowej. Był współzałożycielem PSL "Piast". Był także współtwórcą "Strzelca" i organizował jego ćwiczenia w Bronowicach. W dniach 25-26 sierpnia 1912 r. uczestniczył w zjeździe irredentystów w Zakopanem. Wszedł do zarządu Polskiego Skarbu Wojskowego. W dniu 10 listopada 1912 r. przewodniczył obradom założycielskiego zebrania Tymczadsowej Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, a następnie uczestniczył w jej pracach.

Po wybuchu wojny został delegowany do Naczelnego Komitetu Narodowego. W dniu 28 października 1918 r. wszedł w skład Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie. W styczniu 1919 r. wyjechał na konferencję pokojową w Paryżu, gdzie wraz z Mikołajem Reyem pośredniczył w negocjacjach między zespołem R. Dmowskiego a przedstawicielami J. Piłsudskiego. W okresie wojny polsko – bolszewickiej działał w Komitecie Obrony Państwa na terenie Małopolski Zachodniej jako kierownik sekcji propagandy, pełnomocnik warszawskiej Rady, a wreszcie prezes. Był przewodniczącym Komitetu Obrony Państwowej w Krakowie od 20 sierpnia 1920 roku.

Włodzimierz Tetmajer zaprojektował także odznakę oficerską Związków Strzeleckich (tzw. parasol).

Najsłynniejszym jednak czynem politycznym W. Tetmajera była zgłoszona przez niego rezolucja uchwalona przez Koło Polskie w parlamencie wiedeńskim, a następnie 28 maja 1917 r. przez tzw. Koło Sejmowe w Krakowie stwierdzająca, że jedynym dążeniem narodu polskiego jest odzyskanie niepodległej zjednoczonej Polski z dostępem do morza.

Był naczelnikiem wydziału wojskowego Polskiej Komisji Likwidacyjnej w 1918 roku.

Na życzenie Józefa Piłsudskiego wszedł w skład Komitetu Narodowego Polskiego w 1919 roku. Był ekspertem delegacji polskiej na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 roku zajmującym się zagadnieniami politycznymi i dyplomatycznymi.

W 1921 założył w Wąbrzeźnie Polski Instytut Narodowy, mający bronić spraw polskich na Pomorzu.

Aktem nominacyjnym z dnia 2 sierpnia 1921 r. naczelnik państwa Józef Piłsudski na zasadzie art. 6 Ustawy z dn. 4 lutego 1921 r. o ustanowieniu Orderu "Odrodzenia Polski" powołał Włodzimierza Tetmajera w charakterze członka do Kapituły tegoż Orderu.

Włodzimierz Przerwa-Tetmajer został pochowany w dniu 30 grudnia 1923 r. na cmentarzu na Pasterniku w Bronowicach Wielkich (obecnie w granicach administracyjnych Krakowa).

Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 19 grudnia 1930 r. Włodzimierz Przerwa-Tetmajer został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Niepodległości za pracę w dziele odzyskania niepodległości.

W dowód uznania zasług położonych w walkach o wieczyste prawa Śląska piastowskiego Kapituła Gwiazdy Górnośląskiej dyplomem z maja 1931 r. nadała ś.p. Włodzimierzowi Tetmajerowi za udział w powstaniach na Górnym Śląsku Gwiazdę Górnośląską.

Włodzimierz Tetmajer jest patronem Szkoły Podstawowej nr 50 w Krakowie - Bronowicach Małych.

Fundacja im. Karola Eugeniusza Lewakowskiego, pierwszego prezesa Polskiego Stronnictwa Ludowego, ustanowiła Nagrodę im. Włodzimierza Tetmajera. Laureatami nagrody byli m.in. Elżbieta i Zbigniew Konstanty, Maria Rydlowa (kustosz Muzeum w Bronowicach) i Janusz Gmitruk (dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego).

12 grudnia 2013 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę w sprawie uczczenia pamięci Włodzimierza Przerwy-Tetmajera w 90. rocznicę jego śmierci.

Twórczość

Malował głównie wiejskie sceny rodzajowe (Zaloty, Święcone w Bronowicach, Żeńcy, Orka), a także pejzaże, polichromie kościelne (m.in. w kaplicy królowej Zofii w katedrze na Wawelu, w katedrze w Sosnowcu, w kaplicy Pod Orłami w katedrze św. Mikołaja Biskupa w Kaliszu, kolegiacie Bożego Ciała w Bieczu, Bazylice Matki Bożej Anielskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej, Kaplicy św. Jana Nepomucena w Kościele Mariackim w Krakowie).

Od 1897 Włodzimierz Tetmajer był członkiem Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka", następnie grupy Zero, a także założycielem Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana. W 1892 r. W. Tetmajer otrzymał od grona profesorskiego Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie złoty medal dla wybitnych studentów oraz roczne stypendium do Włoch. W 1893 r. obrazy artysty wysłano wraz z innymi płótnami na Wystawę światową do Chicago a w 1894 r. do San Francisco. Zostały wyróżnione srebrnymi medalami. W 1899 r. Włodzimierz Tetmajer wstąpił do wiedeńskiego stowarzyszenia artystów Secesja. W 1900 r. na Wystawie światowej w Paryżu Włodzimierz Tetmajer otrzymał jeden ze srebrnych medali przyznanych polskim malarzom (m.in. J. Malczewskiemu i L. Wyczółkowskiemu). W 1909 r. wspólnie z malarzem Józefem Uprką był inicjatorem zorganizowania wystawy sztuki polskiej i czeskiej w Hodoninie na Morawach. Wraz z W. Wodzinowskim i K. Żelechowskim współtworzył komitet organizacyjny Pierwszej Wystawy Niezależnych, która miała miejsce w 1911 r. – była to jedna z ważniejszych wystaw malarza, jak i ówczesnego krakowskiego środowiska artystycznego. Włodzimierz Tetmajer napisał wstęp do katalogu tej wystawy, który oceniono wówczas jako "rewolucyjny". W 1911 r. Włodzimierz Tetmajer otrzymał od Akademii Umiejętności nagrodę za całokształt działalności artystycznej.

Włodzimierz Tetmajer, znany z zamiłowania do tematyki wiejskiej, współpracował z Janem Styką i Wojciechem Kossakiem przy tworzeniu Panoramy Racławickiej (przede wszystkim przy malowaniu postaci chłopów i scen rodzajowych wokół Dziemięrzyc).

Działalność literacka Włodzimierza Tetmajera obejmuje m.in. tom utworów prozą Noce letnie (wyd. 1902, m.in. opowiadanie W noc majową), poemat epicki Racławice (wyd. 1916), tom utworów publicystycznych Silva rerum (wyd. 1914), tom poezji Marsz Skrzyneckiego (wyd. 1916) oraz poświęcony pamięci Jana Kazimierza Przerwy-Tetmajera, który zginął w walkach pod Stanisławczykiem w czasie wojny polsko-bolszewickiej 1920 r., tom poezji Przeznaczenie. Syna mojego pamięci (wyd. pośmiertnie, 1926). Dramat Tetmajera pt. Piast, drukowany we fragmentach w EPITAPHIUM Ignacego Maciejowskiego Sewera (druk UJ 1902), został wystawiony w 1916 na scenie Teatru Miejskiego w Krakowie za dyrekcji L. Rydla.

Włodzimierz Tetmajer opracował Gody i Godnie Święta, czyli okres Świąt Bożego Narodzenia w Krakowskiem wydane w 1898 r. przez Komisję Antropologiczną Akademii Umiejętności w Krakowie oraz wydany w 1907 r. Słownik bronowicki (Zbiór wyrazów i wyrażeń używanych w Bronowicach pod Krakowem).

Włodzimierz Tetmajer projektował scenografie do przedstawień Teatru Miejskiego w Krakowie: Złotej Czaszki, Kordiana (1899 r.) i Snu srebrnego Salomei (1900 r.) J. Słowackiego, Betlejem polskiego L. Rydla (1905 r.), Rycerzy północy H. Ibsena (1907 r.) i Kościuszki pod Racławicami W. L. Anczyca (1911 r.) a także robił ilustracje do książek m.in. do Galicji przedstawionej słowem i ołówkiem (1892) oprac. przez B. Limanowskiego, Biedronie Sewera (wyd. nakładem K. Grendyszyńskiego, Petersburg 1896), Poezyi Katulla (wyd. Druk W. L. Anczyca, Kraków 1898), Zawiszy Czarnego K. Tetmajera (wyd. Gebethner i Spółka, 1901), Betleem Polskiego L. Rydla (wyd. D. E. Friedlein, Kraków 1906).

Włodzimierz Tetmajer walnie przyczynił się do rozwinięcia talentu Antoniego Kucharczyka – wiejskiego poety-samouka. Napisał też przedmowę do jego książki.