Początek nalotów NATO na cele w Jugosławii w celu ochrony albańskiej ludności Kosowa (operacja „Allied Force”)

Wobec nieskuteczności podejmowanych wcześniej działań dyplomatycznych Sojusz Północnoatlantycki zdecydował się przeprowadzić operację militarną, którą nazwano „pierwszą w historii wojną o prawa człowieka”. Wywołała doktrynalne i publiczne spory na temat tej interwencji humanitarnej, zwłaszcza zaś jej podstaw prawnych. Po raz pierwszy bowiem w historii Sojusz Północnoatlantycki przeprowadził operację wojskową bez autoryzacji Organizacji Narodów Zjednoczonych. Interwencja NATO pogłębiła jednak katastrofę humanitarną, jaka miała miejsce już przed jej rozpoczęciem, toteż − niezależnie od „Allied Force” − Stany Zjednoczone, a następnie cały Sojusz, podjęły drugą operację – skierowaną na niesienie pomocy humanitarnej, pod nazwą „Allied Harbour”.

Sojusznicza operacja Allied Force stanowiła kolejny wyraz – po operacjach nad Bośnią i Hercegowiną w latach 1992–1995 – postępującej transformacji Sojuszu Północnoatlantyckiego, który przekształcił się z organizacji stricte defensywnej w zdolną do działania poza terytorium państw członkowskich, na peryferiach Europy, zdolną do prowadzenia tam długotrwałych operacji w celu stabilizowania sytuacji kryzysowych.

Cele i plan operacji

Zarówno w czasie jak i po fiasku rokowań w Rambouillet, serbskie siły zbrojne prowadziły koncentrację w Kosowie i na granicy z tą prowincją. Jednocześnie Sojusz stanął na stanowisku, że przeprowadzenie operacji lotniczej jest konieczne, a argumentem politycznym przemawiającym za jej przeprowadzeniem jest konieczność doprowadzenia do zaprzestania krwawych walk i czystek etnicznych oraz ustanowienie trwałego pokoju i przywrócenie autonomii prowincji. Sojusz zamierzał przywrócić autonomię Kosowa, należy jednak podkreślić, iż nie oznaczało to niepodległości prowincji, lecz przywrócenie autonomii w strukturze Jugosławii. Motywem humanitarnym interwencji wojskowej była chęć zmuszenia prezydenta Miloševicia do podjęcia poważnych negocjacji pokojowych, jako warunku niezbędnego do wypracowania trwałego porozumienia zapewniającego bezpieczeństwo powracającej do domów ludności.

Sojusz Północnoatlantycki zdefiniował swe cele następująco:

1. doprowadzenie do zakończenia wszelkich działań zbrojnych i natychmiastowe przerwanie represji wobec ludności cywilnej pochodzenia albańskiego w Kosowie;
2. wycofanie z Kosowa serbskich jednostek wojskowych, policyjnych i paramilitarnych;
3. udzielenie zgody na rozmieszczenie w spornej prowincji międzynarodowych sił pokojowych;
4. udzielenie zgody na bezwarunkowy i bezpieczny powrót wszystkich uchodźców i wygnańców do prowincji oraz zapewnienie organizacjom humanitarnym swobodnego dostępu do nich;
5. wiarygodne zapewnienie przez Miloševicia o zamiarze pracy w celu zawarcia porozumienia politycznego w ogólnych ramach wyznaczonych propozycjami pokojowymi z Rambouillet.

Polityczna koncepcja operacji powietrznej zakładała prowadzenie takich działań, które przekonają prezydenta Miloševicia, że walcząc z Sojuszem Północnoatlantyckim może stracić o wiele więcej niż negocjując. Według zachodnich ekspertów, plan operacji miał charakter stopniowej eskalacji, przez systematyczny wzrost wywieranej na Belgrad presji, poprzez niszczenie obiektów o kluczowym dla Jugosławii znaczeniu. Jednocześnie NATO odrzuciło koncepcję dowództwa amerykańskich sił powietrznych w Europie, zakładającą zdecydowane działania lotnictwa już w początkowej fazie operacji. Podobnie jak w październiku 1998 roku, Sojusz nie osiągnął jednak porozumienia co do ewentualności operacji lądowej. W tym czasie (w marcu 1998 roku), na terytorium Kosowa Serbowie skoncentrowali już ponad 30 tysięcy żołnierzy serbskich, czyli ponad dwukrotnie więcej niż zakładało porozumienie wynegocjowane przez Richarda Holbrooke'a. Dodatkowe 40 tysięcy żołnierzy zgrupowano także na granicy prowincji.

Z wojskowego punktu widzenia, Sojusz Północnoatlantycki postawił sobie za cel przeprowadzić operacje powietrzne przeciwko obiektom wojskowym na całym terytorium Federalnej Republiki Jugosławii, z zamiarem zmniejszenia serbskiej zdolności do kontynuowania akcji represyjnych przeciwko etnicznym Albańczykom w Kosowie. Wychodząc z takiego założenia, NATO ustaliło zestaw strategicznych celów dla użycia siły w Kosowie, które w późniejszym czasie zostały także przedstawione prezydentowi Miloševiciowi jako warunki zakończenia bombardowań. Celami tymi były:

• odstręczenie prezydenta Miloševicia od kontynuowania i eskalacji serbskich ataków na bezbronnych cywilów oraz ustanowienie warunków dla odwrócenia skutków czystek etnicznych;
• zniszczenie serbskiej zdolności do prowadzenia wojny przeciw Kosowu w przyszłości oraz rozszerzenia działań wojennych na terytorium sąsiadów Jugosławii, przez zniszczenie bądź zmniejszenie zdolności Serbii do prowadzenia operacji wojskowych. Zdaniem prezydenta USA Billa Clintona, operacji Allied Force miały przyświecać trzy podstawowe cele:
  • demonstracja zdecydowanej reakcji Sojuszu na agresję w Kosowie;
  • powstrzymanie prezydenta Miloševicia przed kontynuowaniem lub eskalacją ataków na bezbronną ludność cywilną;
  • znaczące ograniczenie możliwości operacyjnych Serbii do przeprowadzenia działań zbrojnych w Kosowie, poprzez zdecydowane zredukowanie potencjału bojowego jugosłowiańskiej armii.

W każdym konflikcie zbrojnym począwszy od drugiej wojny światowej, poprzez konflikt koreański, wietnamski, aż po konflikt w Kosowie, dowódca teatru działań zawsze stawiał lotnictwu zadanie zwalczania działających w obszarze operacji wojsk lądowych przeciwnika. W Kosowie jugosłowiańskie jednostki wojsk lądowych paliły domy oraz dokonywały czystek etnicznych. Wiele stron wywierało wobec tego presję na Sojusz, aby wśród wytypowanych obiektów uderzeń znajdowały się również jednostki wojsk lądowych. Ostatecznie jednym z głównych celów NATO było zadanie armii jugosłowiańskiej takich strat, które obniżyłyby możliwości represjonowania ludności zamieszkującej Kosowo.

Plan operacji, która otrzymała ostatecznie nazwę Allied Force, zakładał że będzie ona obejmowała pięć faz:

1. faza zerowa – polegać miała na rozwinięciu środków lotniczych na europejskim teatrze działań;
2. faza pierwsza – zapewnić miała zdobycie panowania w powietrzu nad terytorium Kosowa, poprzez ustanowienie strefy zakazu lotów oraz obezwładnienie podsystemu dowodzenia i w dalszej kolejności obezwładnienie całego zintegrowanego systemu obrony powietrznej Federacyjnej Republiki Jugosławii;
3. faza druga – planiści NATO założyli niszczenie w tej fazie obiektów wojskowych w Kosowie oraz jugosłowiańskich sił zbrojnych na południe od 44 równoleżnika, które mogłyby wzmocnić jednostki w Kosowie;
4. faza trzecia – na ten etap zaplanowano rozszerzenie operacji powietrznych na zwalczanie pełnego spektrum obiektów wojskowych o dużym znaczeniu na terenie całej federacji;
5. faza czwarta – obejmowała przemieszczenie sił i ewentualne wzmocnienie, gdyby wynikało to z sytuacji.