W dniach 1-2 kwietnia przeprowadzono operację deportacji na Syberię 9389 radzieckich Świadków Jehowy i ich dzieci (operacja "Północ")

Tło

Na terenach zajmowanych przez późniejszy ZSRR Świadkowie Jehowy rozpoczęli działalność na początku XX w. Do 1939 roku w Związku Radzieckim było niewielu Świadków Jehowy przez co władze się nimi nie interesowały. Sytuacja zmieniła się od momentu aneksji państw nadbałtyckich, zachodniej Białorusi, zachodniej Ukrainy, Besarabii i północnej Bukowiny. Już w 1940 roku, za zachowanie neutralności, wywieziono pierwszych wyznawców z ZSRR w głąb Rosji do obozów pracy. Cztery lata później kolejne setki Świadków Jehowy zesłano do łagrów i więzień na terenie całej Rosji. W roku 1945 w głąb Rosji wywieziono również ukraińskich wyznawców, działających przedtem na wschodzie Polski. Ogółem w latach 1940-1945 wywieziono ponad 1000 Świadków Jehowy. Kolejna zsyłka setek Świadków Jehowy z Mołdawskiej SRR miała miejsce 6 lipca 1949 roku.

Ponieważ w wyniku wojny na terenie ZSRR znalazły się setki Świadków Jehowy mieszkających na ziemiach zajętych przez ZSRR, w 1946 roku zanotowano ok. 1600 wyznawców na terenie całego państwa. Pod koniec lat 40. liczba Świadków znacznie przekroczyła już 8000. Większość wyznawców zamieszkiwała głównie w Mołdawskiej SRR i Ukraińskiej SRR.

W sierpniu 1948 na terenie Estońskiej SRR aresztowano i uwięziono pięć osób kierujących działalnością tego wyznania na terenie tej republiki. W 1949 roku władze ZSRR ponownie odmówiły rejestracji tego wyznania bez podania listy wszystkich Świadków Jehowy mieszkających na terenie całego ZSRR. Świadkowie Jehowy narazili się sowieckiej władzy, głównie z powodu odmowy służby wojskowej i braku zaangażowania w proradziecką działalność polityczną. Ich nauki zostały wkrótce uznane za antyradzieckie a Świadków zakwalifikowano jako potencjalne zagrożenie dla reżimu komunistycznego.

W listopadzie 1950 roku, Wiktor Abakumow przedstawił Stalinowi pomysł deportacji Świadków Jehowy. Stalin zaproponował czas deportacji na Syberię na marzec-kwiecień 1951 roku.

W dniu 19 lutego 1951, Abakumow wystosował tajne pismo do Stalina, omawiające szczegółowy plan deportacji Świadków Jehowy do obwodów tomskiego i irkuckiego a Stalin ten plan zatwierdził. Deportowani mogli wziąć maksymalnie 150 kg bagaży, wszystko pozostałe, w tym nieruchomości, miało być skonfiskowane w celu pokrycia zobowiązań deportowanych wobec państwa. Abakumow, przedstawił planowaną liczbę deportowanych. Łączna planowana liczba deportowanych miała wynieść 8576 osób (3048 rodzin), w tym z:

• Ukraińskiej SRR – 6140 osób (2020 rodzin);
• Białoruskiej SRR – 394 osóby (153 rodzin);
• Mołdawskiej SRR – 1675 osób (670 rodzin);
• Łotewskiej SRR – 52 osóby (27 rodzin);
• Litewskiej SRR – 76 osób (48 rodzin);
• Estońskiej SRR – 250 osób (130 rodzin).

W dniu 3 marca 1951, Rada Ministrów ZSRR wydała odpowiedni dekret (Nr 667 339ss), a następnie polecenie Ministerstwu Bezpieczeństwa Państwowego (nr 00193) z dnia 5 marca 1951. W dniu 24 marca owego roku Rada Ministrów Mołdawskiej SRR wydała dekret w sprawie konfiskaty i sprzedaży mienia deportowanych.

Operacja Północ rozpoczęła się o godz. 4 nad ranem w nocy z 1 na 2 kwietnia 1951, a trwała około miesiąca. Deportowani zostali sklasyfikowani jako osadnicy specjalni. W środku nocy do domów Świadków Jehowy wpadało ok. 8 żołnierzy i urzędników. Budzili mieszkańców i pokazywali im nakaz deportacji. Dawali im zaledwie parę godzin na spakowanie po czym transportowali ich do pociągów.

Deportowani przez dwa, trzy tygodnie, pod eskortą wojska, jechali stłoczeni w pociągach towarowych – w wagonach bydlęcych – zanim dostali się na Syberię. Do każdego wagonu upychano po 40 osób w różnym wieku. Przed odjazdem pociągu miejscowi urzędnicy spisywali zdeponowane rzeczy osobiste wyznawców. Często jednak uwzględniali tylko przedmioty małowartościowe, natomiast cenne były im zabierane. Nikt z deportowanych nie wiedział, gdzie zostanie wywieziony. W czasie podróży wyznawcy modlili się, śpiewali pieśni Królestwa i organizowali wzajemną pomoc, m.in. w posiłkach i opiece medycznej. Niektórzy wywieszali na wagonach napisy lokalizujące ich dotychczasowy rejon zamieszkania, np: Jesteśmy Świadkami Jehowy z Wołynia lub Jesteśmy Świadkami Jehowy spod Lwowa. W czasie postojów na stacjach można było zobaczyć wiele takich oznakowanych przez nich składów pociągów, dzięki czemu zesłańcy orientowali się, że deportacją objęto ich współwyznawców z wielu terenów ZSRR.

Według ich późniejszych relacji, po dotarciu na miejsce zsyłki niektórych z nich wysadzono z pociągu w środku lasu. Dawano im siekiery, żeby zbudowali sobie schronienia i samodzielnie stworzyli warunki egzystencji. Kilka pierwszych zim przeżyli w ziemiankach krytych darnią. Większość jednak osadzono w łagrach.

Z Mołdawskiej SSR 1 kwietnia 1951 roku deportowano 2617 osób (723 rodzin) do odległego o ok. 4500 km Tomska na zachodzie Syberii. Z zachodniej Ukrainy wywieziono na Syberię ponad 6100 wyznawców, m.in. na Olchon, największą wyspę na jeziorze Bajkał. Z Estońskiej SRR grupę ponad 250 osób przewieziono do znanego zespołu łagrów w Workucie w republice Komi. Z Łotewskiej SRR, Białoruskiej SRR i Liewskiej SRR kierowano w okolice Tomska.

W sumie z terenu całego ZSRR deportowano 9389 osób. Przewieziono ich na Syberię w specjalnych pociągach. Mężczyzn i kobiety osadzono w osobnych łagrach.

W roku 1951 władze planowały również deportację Świadków Jehowy z ukraińskiego Obwodu Zakarpackiego. Sprowadzono nawet puste pociągi towarowe, jednak z nieznanych przyczyn zamiar ten zarzucono.

Petycja do władz

W roku 1956 prawie 500 000 uczestników 199 kongresów na całym świecie wysłało do ówczesnych władz ZSRR petycję o wolność religijną dla współwyznawców przetrzymywanych w przeszło 50 obozach pracy. Zawierała ona m.in stwierdzenie, że Świadkowie Jehowy są przetrzymywani w przeszło 50 obozach w europejskiej części Rosji, na Syberii, na wybrzeżu Oceanu Arktycznego, a nawet na arktycznym archipelagu Nowa Ziemia (...) W Ameryce i w innych krajach zachodnich Świadków Jehowy nazywa się komunistami, a w krajach komunistycznych imperialistami (...) Rządy komunistyczne oskarżają ich, że są ‚imperialistycznymi szpiegami’, i skazują nawet na 20 lat więzienia. Ale oni nigdy nie angażowali się w żadną działalność wywrotową. Oprócz domagania się przywrócenia im wolności, petycja zawierała również wezwanie do przyznania prawa do otrzymywania i wydawania czasopisma Strażnica — w języku rosyjskim i ukraińskim, a w razie potrzeby także w innych językach — jak również pozostałych publikacji biblijnych, których Świadkowie Jehowy używają na całym świecie. Petycja ta nie przyniosła jednak żadnej ulgi ze strony władz dla zesłańców.

Rok później ok. 40% wszystkich ówczesnych głosicieli w ZSRR stanowiły osoby, które zaznajomiły się z religią Świadków w więzieniach i obozach pracy. W roku 1959 setki wyznawców trafiło do specjalnego obozu pracy w Mordwie, w którym przetrzymywano około 600 więźniów. W pewnym okresie przebywało w tym obozie około 450 Świadków Jehowy równocześnie.

Amnestia

W dniu 30 września 1965, dekret (nr 4020-U1), Prezydium Rady Ministrów ZSRR anulowało specjalne rozwiązania ograniczenia dla deportowanych członków wyznania oraz ich rodzin. Jednakże ten dekret, podpisany przez Anastasa Mikojana, stwierdzał, że nie będzie odszkodowania za skonfiskowane mienie, a sam powrót do poprzedniego miejsca zamieszkania będzie podlegał zatwierdzeniu przez administrację lokalną.

Choć wydano ten dekret, Świadkowie Jehowy nadal byli przedmiotem prawnego prześladowania ze względu na ich przekonania religijne, klasyfikowane jako antysowieckie.

Świadkowie Jehowy zostali zalegalizowani w ZSRR w 1991 roku, a po jego rozpadzie również w większości jego byłych republik. Osoby, które zostały deportowane oraz otrzymały wyroki skazujące zostały zrehabilitowane, jako ofiary sowieckich represji politycznych. Prezydent Federacji Rosyjskiej zatwierdził dekret z dnia 3 marca 1996, w sprawie rehabilitacji kapłanów i wiernych, którzy stali się ofiarami nieuzasadnionych represji (О мерах по реабилитации священнослужителей и верующих, ставших жертвами необоснованных репрессий).