Wiktor Abakumow

Wiktor Siemionowicz Abakumow, właściwie Aba Kum (ros. Виктор Семёнович Абакýмов, ur. w Moskwie w 1908, stracony 24 grudnia 1954, w Leningradzie) – Ormianin, generał-pułkownik sowieckiego aparatu bezpieczeństwa, jeden z największych zbrodniarzy stalinowskich, w stalinowskim aparacie terroru zasłynął m.in. z własnoręcznego torturowania i wymuszania zeznań na skazanych, radziecki oficer, funkcjonariusz organów wywiadu, kontrwywiadu i bezpieczeństwa wewnętrznego, m.in. szef kontrwywiadu wojskowego Smiersz (1943-1946), minister bezpieczeństwa państwowego Związku Radzieckiego, od maja 1946 do lipca 1951. Skazany i stracony za udział w tzw. sprawie leningradzkiej.

Początki służby w OGPU

Służbę w radzieckich organach bezpieczeństwa (wówczas – Zjednoczony Państwowy Zarząd Polityczny – OGPU), rozpoczął w 1932 pracując w terenowych organach bezpieczeństwa m.in. w Oddziale Ekonomicznym (EKO) przy Pełnomocnym Przedstawicielstwie (PP) Zjednoczonego Państwowego Zarządu Politycznego (OGPU) w obwódu moskiewskiego. W 1933 został przeniesiony do Moskiewskiej centrali OGPU (tzw. Łubianka), do Zarządu Ekonomicznego OGPU (EKU OGPU).

W NKWD

W połowie 1934 po reorganizacji organów bezpieczeństwa służył w 1 Wydziale Oddziału Ekonomicznego (EKO) Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego (GUGB) przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych (NKWD). Następnie, 1 sierpnia 1934 został przeniesiony do Zarządu Głównego Obozów i Osiedli Pracy (Gułag), gdzie służył do 1937 m.in. jako oficer operacyjny w 3 Wydziale Oddziału Ochrony GUŁAG NKWD ZSRR. Od 15 kwietnia 1937 do marca 1938 służył w jednym z Wydziałów w Oddziale 4 (OO – Specjalnym) GUGB NKWD. Po kolejnej reorganizacji struktur aparatu bezpieczeństwa w marcu 1938, został pomocnikiem naczelnika 4 Oddziału I Zarządu NKWD ZSRR, a później od 29 września 1938 do 1 listopada 1938, pełnił obowiązki pomocnika Piotra Fiodotowa, ówczesnego naczelnika Oddziału 2 (Tajno-Polityczny – SPO) GUGB NKWD ZSRR. Następnie do końca 1938, był naczelnikiem w jednym z Wydziałów w 2 Oddziale GUGB NKWD ZSRR. Fakt przetrwania przez Abakumowa wielkiej czystki która szalała wówczas w NKWD i innych Ludowych Komisariatch, można wytłumaczyć braniem w niej udziału, wykonywał on bez skrupułów każdy rozkaz, co uratowało go od plutonu egzekucyjnego. Pod koniec grudnia 1938 roku został przeniesiony z Moskwy do Rostówa, na stanowisko pełniącego obowiązki naczelnika Zarządu Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych Rostowskiej Oblasti, w kwietniu 1939 roku został naczelnikiem UNKWD Rostowskiej Oblasti, czyli szefem tamtejszego NKWD. 12 lutego 1941 roku, po podziale NKWD (NKWD/NKGB) powrócił do Moskwy, gdzie został jednym z zastępców Ławrientija Berii ówczesnego Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych, czyli szefa NKWD, i zaraz potem 19 lipca 1941, naczelnikiem tzw. Osobyj Otdiełów (OO NKWD), gdzie po wybuchu wojny z Niemcami prowadził akcję likwidacji najwyższych dowódców Armii Czerwonej oskarżonych przez Józefa Stalina o zdradę i tchórzostwo. Stanowisko zastępcy szefa NKWD sprawował do 19 kwietnia 1943, a stanowisko szefa OO NKWD do 14 kwietnia 1943.

Szef GUKR

W 1943Abakumow był także chwilowo od 19 kwietnia do 20 maja 1943 zastępcą komisarza obrony ZSRR (stanowisko to sprawował wówczas sam Józef Stalin). W kwietniu 1943 po utworzeniu Głównego Zarządu Kontrwywiadu (GURK) przy Ludowym Komisariacie Obrony ZSRR (NKO) ZSRR czyli tzw. Smiersz stanął na jego czele co nastąpiło 19 kwietnia 1943, w randze wicekomisarza obrony. Zaraz po wojnie na osobiste polecenie Józefa Stalina zbierał materiały obciążające marszałka Gieorgija Żukowa. Stanowisko szefa Smiersz sprawował do 27 kwietnia 1946 czyli do rozformowania Smiersza i włączenia jego struktur do Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR jako III Zarządu. Wiktor Abakumow był także przez pierwsze miesiące 1945 pełnomocnikiem Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych (NKWD) przy 3 Froncie Białoruskim.

Minister bezpieczeństwa i aresztowanie

Następnie w maju 1946, z zadaniem ograniczenia wpływów Ławrientija Beri, Stalin mianował go ministrem Bezpieczeństwa Państwowego – MGB (dawne NKGB). Także na jego polecenie przystąpił do organizowania terroru, m.in. sprawy leningradzkiej. Funkcję ministra bezpieczeństwa państwowego sprawował do 1951, kiedy został zastąpiony przez Siergieja Ogolcowa. W międzyczasie od 1946 do 1951, był także członkiem w Komisji Biura Politycznego WKP(b).

7 grudnia 1951 zadenuncjowany przez Michaiła Riumina jako zachodni szpieg został aresztowany wraz z najbliższą rodziną (żoną i synem) i był przetrzymywany w Lefortowie.

Skazany na śmierć 19 grudnia 1954 za udział w tzw. sprawie leningradzkiej, wyrok wykonano 24 grudnia 1954 (inne źródła wykonanie wyroku podają na 18 grudnia 1954). Nie został zrehabilitowany.

Stopnie w organach

• 20.12.1936 – Mł. Lejtnant Bezpieczeństwa Państwowego
• 05.11.1937 – Lejtnant Bezpieczeństwa Państwowego
• 28.12.1938 – Kapitan Bezpieczeństwa Państwowego
• 14.03.1940 – st. Major Bezpieczeństwa Państwowego
• 09.07.1941 – Komisarz Bezpieczeństwa Państwowego 3 Rangi
• 04.02.1943 – Komisarz Bezpieczeństwa Państwowego 2 Rangi
• 09.07.1945 – Generał pułkownik

Odznaczenia i medale

• 09.05.1938 – Odznaka Zasłużonego Pracownika CzeKa/GPU (XV)
• 26.04.1940 – Order Czerwonego Sztandaru Nr. 4697
• 31.07.1944 – Order Suworowa 1 Stopnia Nr. 216
• 08.03.1944 – Order Suworowa 2 Stopnia Nr. 540
• 21.04.1945 – Order Suworowa 1 Stopnia Nr. 385
•  ? – Order Czerwonej Gwiazdy Nr. 847892
•  ? – Order Czerwonego Sztandaru

***