Iwan Sierow

Iwan Aleksandrowicz Sierow (ros. Иван Александрович Серов, ur. 16 września 1905 na rosyjskiej wsi Afimskaja koło Wołogdy, zm. 1 lipca 1990 w Moskwie) – oficer Armii Czerwonej i oficer bezpieczeństwa państwowego ZSRR w stopniu generała armii (12 marca 1963 roku stopień generała armii został mu obniżony do stopnia generała majora), szef KGB (1954–1958), szef Wywiadu Wojskowego GRU (1958–1963), jeden z największych zbrodniarzy stalinowskich. Ponosi współodpowiedzialność za mord polskich oficerów w Katyniu i figuruje w tzw. "Rejestrach akt śledczych mordu katyńskiego" (w zbiorach Prokuratury Generalnej RP) jako jedna z "osób zatrudnionych w aparacie NKWD w latach II wojny i mających związek ze sprawą wymordowania polskich oficerów jeńców w 1940 roku".

Według Wiktora Suworowa ("Cień Zwycięstwa") Iwan Sierow urodził się w Wołogdzie, jego ojcem był nadzorca wołogodzkiego więzienia. Jako oficer artylerii został przeniesiony do wywiadu wojskowego GRU, gdzie przetrwał czystki lat trzydziestych. Kierował akcją niszczenia chłopstwa na Ukrainie oraz krwawą czystką w Armii Czerwonej. W lutym 1939 roku przeniesiony do NKWD z inicjatywy Ławrientija Berii. Objął stanowisko zastępcy komendanta, później komendanta milicji, następnie został mianowany szefem Wydziału Tajno-Politycznego Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego NKWD.

2 września 1939 roku objął funkcję Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Po radzieckiej agresji na Polskę 17 września 1939 roku zajmował się przesiedleniem ludności polskiej z zajętych Kresów Wschodnich RP.

Rozbijał polską konspirację niepodległościową (ZWZ), w tym osobiście przesłuchiwał i torturował Leopolda Okulickiego, późniejszego Komendanta Głównego AK, który został wówczas osadzony w więzieniu na Łubiance. Przeprowadzał masowe deportacje Litwinów, Estończyków i Łotyszy z terenu państw bałtyckich.

Po wybuchu wojny z Niemcami w 1941 roku dowodził wojskami NKWD na najbardziej zagrożonych odcinkach frontu: pod Moskwą, na Kaukazie i pod Stalingradem. W 1943 roku kierował deportacjami Czeczeńców, Inguszów i Tatarów. W 1944 mianowany zastępcą kolejnych dowódców 1 Frontu Białoruskiego[2].

W latach 1941–1943 sprawował stanowisko zastępcy szefa kontrwywiadu Smiersz przy NKWD, oraz szefa NKGB, następnie (1943–1945) zastępcy Ławrientija Berii, szefa NKWD.

Mianowany 6 marca 1945 roku doradcą NKWD przy Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) osobiście, jako gen. Iwanow, przeprowadził 27 i 28 marca 1945 roku aresztowanie 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, postawionych następnie przed sądem w Moskwie (tzw. proces szesnastu). Kierował działaniami NKWD na ziemiach polskich i nadzorował masowe aresztowania byłych akowców. Wydatnie przyczynił się do rozbicia struktur AK i Polskiego Państwa Podziemnego.

Za porwanie polskich przywódców Stalin odznaczył go tytułem Bohatera Związku Radzieckiego i awansował do stopnia generała-pułkownika. Bolesław Bierut nadał mu w kwietniu 1946 roku Krzyż Orderu Virtuti Militari IV klasy. Order został odebrany Sierowowi dopiero w roku 1995 roku przez Prezydenta RP Lecha Wałęsę.

Po śmierci Stalina Sierow opowiedział się za Chruszczowem w walce z Ławrientijem Berią, za co objął stanowisko pierwszego zastępcy ministra w zintegrowanym Ministerstwie Spraw Wewnętrznych ZSRR (MWD). 13 marca 1954 roku powołany na przewodniczącego KGB, stanowisko to sprawował do 8 grudnia 1958 roku, zastąpił go Aleksandr Szelepin. Od 1958 do 1963 roku szef wywiadu wojskowego GRU. Podczas sprawowania funkcji przewodniczącego KGB, Sierow m.in. brał udział w tłumieniupowstania węgierskiego w 1956 roku. Przyleciał tam pod koniec 1956 roku, by osobiście dowodzić operacjami KGB. Na alarmowym spotkaniu oficerów Służby Bezpieczeństwa i milicji w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Sierow skrytykował niechęć oficerów węgierskich do otwarcia ognia do demonstrantów:

Faszyści i imperialiści wysłali na ulice Budapesztu doborowe oddziały szturmowe, a tu są jeszcze towarzysze w waszych siłach zbrojnych, którzy wahają się przed użyciem broni!

Ówczesny komendant budapeszteńskiej milicji, Sandor Kopacsi (który miał wkrótce przejść na stronę walczących o wolność), stwierdził:

...towarzysz doradca z Moskwy, jak widać, nie miał jeszcze czasu zapoznać się z sytuacją w naszym kraju. Musimy go więc uświadomić, że ci, co organizują demonstracje, to nie są faszyści ani imperialiści. To są ludzie z uniwersytetów, synowie i córki chłopów i robotników, kwiat naszej inteligencji i to oni domagają się swoich praw...

Sierow odpowiedział na to:

Powieszę Cię na najwyższym drzewie w Budapeszcie.

Ćwierć wieku później Sandor Kopacsi wspominał: (...) nadal doskonale pamiętam długie, przeszywające spojrzenie stalowoniebieskich oczu Sierowa.

Powodem usunięcia Sierowa ze stanowiska szefa GRU i kresu jego kariery była afera szpiegowska płk. Olega Pienkowskiego, z którym był zaprzyjaźniony. W 1965 roku przeszedł w stan spoczynku, zmarł 1 lipca 1990 roku.