Gieorgij Żukow

Gieorgij Konstantinowicz Żukow (ros. Георгий Константинович Жуков, ur. 19 listopada?/1 grudnia 1896 w Striełkowce, zm. 18 czerwca 1974 w Moskwie) – radziecki dowódca wojskowy, uczestnik rewolucji październikowej, szef Sztabu Generalnego Armii Czerwonej, zastępca naczelnego wodza podczas II wojny światowej, Marszałek Związku Radzieckiego (1943), minister obrony ZSRR (1955–1957), czterokrotny Bohater Związku Radzieckiego (1939, 1944, 1945, 1956) i Bohater Mongolii (1972), członek Komitetu Centralnego KPZR (1953–1957), deputowany do Rady Najwyższej ZSRR 1., 2., 3. i 4. kadencji (1937–1958).

Dzieciństwo i młodość

Urodził się 1 grudnia 1896 we wsi Striełkowka w guberni kałuskiej (obecnie w obwodzie kałuskim), w ubogiej chłopskiej rodzinie. Został oddany do terminu, do kuśnierza. 7 sierpnia 1915 został powołany do Armii Imperium Rosyjskiego – służył w kawalerii, wyróżniał się odwagą, był kilkakrotnie ranny i kontuzjowany.

Pod koniec sierpnia 1916, po ukończeniu szkoły podoficerskiej, walczył w 10. Nowogrodzkim Pułku Dragonów na Froncie Południowo-Zachodnim. W październiku odniósł ciężką kontuzję połączoną z częściową utratą słuchu i został skierowany do zapasowego pułku kawalerii. Za walki na Froncie Zachodnim i odniesione rany został dwukrotnie odznaczony Krzyżem św. Jerzego V i IV klasy. W grudniu 1917 po rozwiązaniu szwadronu, wrócił do Moskwy, a następnie do rodzinnej wsi, gdzie długo chorował na tyfus.

Wojna domowa w Rosji i okres międzywojenny

W sierpniu 1918 wstąpił w szeregi Armii Czerwonej. Brał udział w rewolucji październikowej, a następnie w latach 1918–1920, w wojnie domowej w Rosji. Walczył po stronie bolszewickiej jako dowódca szwadronu kawalerii na Frontach: Wschodnim, Zachodnim i Południowym przeciwko wojskom Kozaków uralskich pod Carycynem oraz wojskom gen. Antona Denikina i gen. Piotra Wrangla.

Od maja do czerwca 1919, w składzie 1. Moskiewskiej Dywizji Kawalerii udał się na Ural, gdzie brał udział w bitwach z Kozakami w rejonie stacji Szipowo, a od czerwca do sierpnia tego roku, w walkach o Orał, a następnie w rejonie stacji Władimirowka i Nikołajewska. Od września do października 1919, brał udział w walkach pod Carycynem, a następnie nad Achtubą, w pobliżu miasta Wołżski, gdzie został ranny odłamkiem granatu. W 1921 roku wziął udział w tłumieniu przez Armię Czerwoną Powstania Antonowa na Tambowszczynie. Został za to nagrodzony Orderem Czerwonego Sztandaru. W latach 20. XX w. był dowódcą jednego z dwóch pułków czołgów, jakie istniały wówczas w ZSRR. Później dowodził dywizją i korpusem kawalerii.

W 1939 kierował radziecką obroną na Dalekim Wschodzie – zwycięstwo radzieckie w bitwie nad rzeką Chałchin Goł w Mongolii zdecydowało o skierowaniu japońskiej ekspansji w innym kierunku. Podczas 104 dni dowództwa na Dalekim Wschodzie wydał 600 wyroków śmierci.

II wojna światowa

Podczas II wojny światowej w 1941 szef Sztabu Generalnego, od lipca 1942 zastępca naczelnego wodza. Jako szef sztabu, był jednym z współodpowiedzialnych za katastrofalne klęski Armii Czerwonej w pierwszych miesiącach wojny, w czasie których w krótkim czasie ZSRR stracił miliony żołnierzy. Był dowódcą frontów: m.in. Leningradzkiego (w czasie tragicznego dla ludności cywilnej oblężenia miasta, po odwołaniu spod Leningradu większości wojsk niemieckich), Zachodniego, 1. Ukraińskiego, 1. Białoruskiego. Wsławił się w bitwie na Łuku Kurskim. Wraz z Ławrientijem Berią był odpowiedzialny za masowe deportacje ludności w okresie II wojny światowej w głąb ZSRR.

Podpis Gieorgija Żukowa widnieje obok podpisu Ławrientija Berii m.in. na rozkazie Komisariatu Spraw Wewnętrznych i Ludowego Komisariatu Obrony ZSRR nr 0078/42" – o wysiedleniu "do poszczególnych krajów ZSRR wszystkich Ukraińców, którzy mieszkali pod okupacją niemiecką"[1]. W rozkazie czytamy:

„

... Rozkazuję:
1.) Wysiedlić do odległych rejonów ZSRR wszystkich Ukraińców mieszkających pod niemieckimi rządami okupacyjnymi.
2.) Wysiedlenie dotyczy: w pierwszej kolejności Ukraińców, którzy pracowali i służyli Niemcom; w drugiej kolejności pozostałych Ukraińców, którzy znają warunki życiowe panujące podczas okupacji niemieckiej; wysiedlenie rozpocząć po tym, jak zostaną zebrane plony i przekazane na rzecz państwa na potrzeby Armii Czerwonej; wysiedlenie powinno się odbywać wyłącznie w nocy i niespodziewanie, żeby nikomu nie udało się ukryć i żeby nikt nie mógł się kontaktować z członkami rodziny, którzy są w Armii Czerwonej.
3.) Nad czerwonoarmistami i dowódcami z okupowanych terenów ustalić nadzór: w specjalnych wydziałach każdemu z nich założyć akta; wszystkie listy sprawdzać, ale nie przez cenzurę, tylko przez wydział specjalny; wystosować jednego tajnego współpracownika na 5 dowódców i czerwonoarmistów.
4.) Do walk z antyradzieckimi bandami przerzucić 12. i 25. dywizje NKWD. Rozkaz ogłosić dowódcom do dowódcy pułku włącznie. Komisarz ludowy spraw wewnętrznych ZSRR Beria zastępca komisarza ludowego obrony ZSRR marszałek Związku Radzieckiego Żukow.

”

Dowodził zarówno w strategicznych zwycięstwach radzieckich (jak przełomowe operacje Tajfun, Uran i Bagration, wszystkie trzy pospołu z Aleksandrem Wasilewskim), jak i w całkowitych klęskach (w szczególności Operacja Mars, następnie celowo zapomniana przez historiografię radziecką).

Pod koniec wojny kierował operacją berlińską, w czasie której ponosił odpowiedzialność za ogromne straty poniesione przy przekraczaniu linii Odry i Nysy i w walkach o miasto, bezskutecznie próbując zdobyć stolicę Rzeszy Niemieckiej przed świętem 1 Maja.

8 maja 1945 o 22:43 w Berlinie, w imieniu Naczelnego Dowództwa Armii Czerwonej, wraz z przedstawicielami rządów USA, Wielkiej Brytanii i Francji przyjął z rąk feldmarszałka Wilhelma Keitla bezwarunkową kapitulację hitlerowskich Niemiec i został mianowany dowódcą radzieckiej strefy okupacyjnej, został także radzieckim przedstawicielem w Międzysojuszniczej Radzie Kontroli.

24 czerwca 1945 na polecenie marsz. Józefa Stalina wspólnie z marsz. Konstantym Rokossowskim przyjął triumfalną Paradę Zwycięstwa na Placu Czerwonym w Moskwie, podczas której, na specjalny podest przed Mauzoleum Lenina, zostało rzuconych 200 zdobycznych niemieckich sztandarów wojskowych. Pierwszym rzuconym był osobisty proporzec Wodza i Kanclerza Rzeszy Adolfa Hitlera. Na trybunie honorowej znaleźli się m.in.: Józef Stalin, Wiaczesław Mołotow, Michaił Kalinin, marsz. Siemion Budionny, marsz. Kliment Woroszyłow oraz inni członkowie Biura Politycznego KC KPZR.

Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec

W lutym 1945, na konferencji jałtańskiej przewidziano powołanie Sojuszniczej Rady Kontroli Niemiec. 5 czerwca 1945 ogłoszono deklarację czterech głównodowodzących wojskami alianckimi o objęciu władzy najwyższej w stosunku do Niemiec.

Głównodowodzącymi Sojuszniczej Rady Kontroli Niemiec byli: amerykański gen. Dwight Eisenhower, brytyjski marsz. Bernard Law Montgomery, francuski gen. Jean de Lattre de Tassigny i Marszałek Związku Radzieckiego Gieorgij Żukow.

5 czerwca 1945 głównodowodzący wydali również oświadczenie o podziale Niemiec i formie zarządzania. Państwo niemieckie w granicach z 1937, zostało podzielone na 4 strefy okupacyjne, a Berlin na cztery sektory. Głównodowodzący byli gubernatorami wojskowymi poszczególnych stref okupacyjnych. Każdy z nich zarządzał swoją strefą, a całymi Niemcami – Sojusznicza Rada Kontroli.

Pod koniec sierpnia 1945 na konferencji poczdamskiej ustalono szczegółowe zadania dla Rady. Sojusznicza Rada Kontroli zbierała się trzy razy w miesiącu w gmachu sądu okręgowego, w amerykańskim sektorze Berlina. Przewodniczący Rady pełnili swoje obowiązki rotacyjnie, zmieniając się co miesiąc. Zebrania Rady miały jednak charakter formalny, gdyż wszystkie istotniejsze decyzje podejmowały rządy aliantów, a przez Radę były tylko proklamowane.

Okres powojenny

W roku 1946 objął dowództwo nad całością wojsk lądowych ZSRR, jednak Józef Stalin usunął go z tej funkcji. Zagrożony aresztowaniem, uniknął go dzięki interwencji marszałków i generałów radzieckich (m.in. marsz. Iwana Koniewa), albowiem ci obawiali się nowej czystki, która zaczęłaby się od Żukowa. W latach 1946–1948 dowodził Odeskim Okręgiem Wojskowym.

Po śmierci Józefa Stalina został mianowany I zastępcą ministra obrony ZSRR. 26 czerwca 1953, pod kierownictwem Nikity Chruszczowa brał udział w aresztowaniu Ławrientija Berii.

W 1954 przeprowadził próby jądrowe na Poligonie Tockoje z udziałem ponad 40 tys. żołnierzy, testując działanie broni atomowej na ludziach. Zarówno żołnierze, jak i mieszkańcy okolicznych wsi otrzymali duże dawki promieniowania radioaktywnego.

W latach 1955–1957 pełnił funkcję ministra obrony ZSRR. W 1956 był inicjatorem i organizatorom stłumienia rewolucji węgierskiej, skierowanej przeciwko dominacji ZSRR i ustrojowi komunistycznemu.

Równolegle ze służbą wojskową aktywnie działał w partii komunistycznej. W latach 1941–1946 i 1952–1953 był kandydatem na członka, w latach 1953–1957 członkiem Komitetu Centralnego KPZR, a w latach 1956–1957 zasiadał w Prezydium KC KPZR. W latach 1937–1958 był deputowanym do Rady Najwyższej ZSRR od 1. do 4. kadencji.

W 1958, po przegraniu walki o władzę z Nikitą Chruszczowem (któremu poparcia udzieliła tak większość funkcjonariuszy partyjnych, jak wyższej kadry dowódczej Armii Radzieckiej), został wykluczony ze składu Komitetu Centralnego KPZR oraz odwołany ze wszystkich stanowisk i przeniesiony w stan spoczynku (według legendy stało się tak za sprzeciwianie się wpływowi KPZR na armię, czy też za nadmierną popularność zagrażającą władzy Nikity Chruszczowa).

W 1964, po długiej izolacji politycznej i dojściu do władzy Leonida Breżniewa, częściowo odzyskiwał wpływy. W 1965 mógł przystąpić do pisania swoich wspomnień – pracy która komplikowała się na skutek ingerencji naczelnych władz partyjnych ZSRR w redagowanie jej treści. W 1967 przeszedł zawał serca. W marcu 1969 zostało opublikowane pierwsze wydanie Wspomnień i refleksji Gieorgija Żukowa. Wspomnienia Żukowa zostały wydane w 18 językach, w milionowych nakładach, a autor przystąpił do redagowania i uzupełnienia II wydania. Co ciekawe, każde kolejne wydanie (oprócz pierwszego wszystkie są pośmiertne) różni się od poprzedniego – stając się zgodne z aktualną linią oficjalnych kremlowskich pism wojskowych.

Zmarł 18 czerwca 1974, przeżywszy o pół roku swoją żonę Galinę Aleksandrownę. Jego ciało zostało skremowane, a urnę z prochami umieszczono pod murem kremlowskim na Placu Czerwonym w Moskwie. W jego pogrzebie uczestniczyła delegacja Wojska Polskiego z wiceministrem obrony narodowej – zastępcą ministra ds. ogólnych gen. broni Józefem Urbanowiczem na czele.

Kult Żukowa

   

Jeszcze za czasów radzieckich w centrum Moskwy, w pobliżu Kremla, postawiono pomnik marsz. Georgija Żukowa. W sumie poświęcono mu około 30–40 pomników, z moskiewskim na czele. W Związku Radzieckim ustanowiono Medal Żukowa, odznaczenie, które wręcza się do dzisiaj. W podobny sposób upamiętnił sławnego dowódcę z czasów II wojny światowej prezydent Federacji Rosyjskiej Borys Jelcyn ustanawiając 9 maja 1994 jednoklasowy Order Żukowa.

Żukow zarówno w czasach ZSRR, jak i w dzisiejszej Rosji to ikona. Za rządów Leonida Breżniewa zaczął się rodzić kult Żukowa: marszałka sławiono jako geniusza, kogoś na podobieństwo Cezara lub Napoleona. Przedstawiano go jako wielkiego dowódcę, który poprowadził ZSRR do zwycięstwa w drugiej wojnie światowej, człowieka nieodpowiedzialnego za zbrodnie czasów stalinowskich. Pojawił się ruch młodzieżowy, który obrał sobie za patrona właśnie jego: wcześniej byli pionierzy leninowcy, teraz także żukowowcy. Niedawno w Rosji pojawiła się propozycja, aby Żukowa kanonizować i zaliczyć w poczet świętych Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Nadal powstają pomniki na jego cześć, w 1995 roku odsłonięty został monument marszałka w Jekaterynburgu.

W Polsce imieniem Żukowa nazwano plac u zbiegu ulic: Wielkopolskiej, Śląskiej, Wąskiej i Niedziałkowskiego w centralnej części Szczecina. W 2008 jego nazwę zmieniono na Plac Teatralny, co związane było z budową przy nim nowej siedziby Teatru Lalek Pleciuga. Żukow jest również patronem jednej z ulic Jaworzna – odnoga ulicy Krakowskiej w południowej części miasta.

Inny obraz tej "ikony ZSRR" ukazuje Wiktor Suworow w książkach Żukow. Cień Zwycięstwa oraz Klęska. Według niego Gieorgij Żukow był nieudolnym dowódcą posługującym się bardziej zdolnymi podwładnymi i wypierającym się odpowiedzialności za nieprzygotowanie ZSRR do obrony w 1941. To z jego inicjatywy w 1941 pozbawiono czołgi piechoty i stworzono niesterowalne w dowodzeniu formacje pancerne (korpusy zmechanizowane), łatwo padajace łupem Niemców. Ponadto w decydujących momentach Żukow zręcznie unikał podejmowania decyzji (np. bitwa na Łuku Kurskim).