Powiedz o tym miejscu
pl

Wysiedlenie Tatarów krymskich

Nie ma jeszcze zdjęć z wydarzenia. Dodaj zdjęcie!
Data wydarzenia:
18.05.1944

Wysiedlenie Tatarów krymskich w 1944 roku (krym.tat. Sürgünlik, wygnanie) – wielka sowiecka akcja deportacyjna, zorganizowana w maju 1944 na Krymie. Miała być zbiorową karą dla narodu za współpracę Tatarów krymskich z Niemcami, jaka zdaniem władz sowieckich miała miejsce w czasie II wojny światowej. W czasie akcji wysiedlono z Krymu około 200 tysięcy Tatarów Krymskich.

KIRIM TATAR BELGESELI - Crimean Tatar Documentary -татарский Документальный

Tło historyczne

Po ostatecznym zajęciu pod koniec 1920 r. Krymu przez armię bolszewicką doszło do masowych mordów dokonywanych przez komunistów, które w części objęły także ludność krymskotatarską, zwłaszcza działaczy niepodległościowych. Następnie od XI 1921 do czerwca 1922 Krym dotknęła klęska głodu, w dużym stopniu sprokurowana przez politykę władz bolszewickich, jako część szerszej klęski głodu obejmującej znaczną część Ukrainy i część Rosji. Na terenie Krymu zmarło z głodu około 100 tys. osób, 50 tys. ludzi opuściło półwysep szukając pożywienia, co łącznie oznaczało ubytek 21% mieszkańców tego rejonu. Klęska ta dotknęła wszystkie grupy etniczne, ale największe straty były w rejonach ze szczególnie liczną ludnością krymskotatarską.

Фильм 'Хайтарма', запрещенный к показу в России

W okresie 1931-1933 miała miejsce następna śmiertelna klęska głodowa, kolektywizacja (1929-1930), połączona z rozprawieniem się z duchowieństwem muzułmańskim oraz z rusyfikacją kultury krymskotatarskiej (m.in. narzucenie cyrylicy językowi krymskotatarskiemu). Później w latach 1937-1938 przeprowadzono dużą akcję przeciwko dotychczasowej elicie komunistów m.in. krymskotatarskich, a także inteligencji krymskotatarskiej. W sumie wydarzenia te, po 1922, doprowadziły do śmierci kolejnych 40 tys. Tatarów Krymskich. Niezależnie od tego, od 1924 trwały zaawansowane przygotowania zmierzające do wyodrębnienia z Krymskiej ASSR północnej części półwyspu, gdzie planowano założyć Krymską Republikę Żydowską. Do republiki tej zamierzano przesiedlić znaczną liczbę (2,8 mln) Żydów z reszty ZSRR. Plany te, podobnie jak pierwsze grupy osadników żydowskich, wzbudziły znaczne zaniepokojenie wśród władz krymskotatarskich, a od 1926 (ujawnienia tych planów) także ludności krymskotatarskiej. W następnych latach, do 1934 (gdy zaniechano koncepcji republiki żydowskiej na Krymie) szybko przyrastała liczba żydowskich osad i kołchozów, co generowało konflikty z Tatarami, zmagającymi się z niedostatkiem ziemi.

Całość tych wydarzeń spowodowała, że w momencie ataku Niemiec na ZSRR w 1941 i później w czasie ofensywy niemieckiej i okupacji niemieckiej Krymu, ludność krymskotatarska generalnie nie odnosiła się wrogo do antybolszewickiej retoryki niemieckich władz, a część Tatarów Krymskich widziała we współpracy z Niemcami okazję do ustanowienia niepodległości i zmiany systemu politycznego. Opcję te wspierały niektóre grupy emigrantów krymskotatarskich, którzy opuścili ojczyznę po rewolucji październikowej, a po zajęciu Krymu przez armie niemiecką i rumuńską powrócili. W konsekwencji władze niemieckie utworzyły z ochotników krymskotatarskich bataliony samoobrony, które ochraniały wsie krymskotatarskie przed rekwizycjami i atakami partyzantki sowieckiej, ale prowadziły także akcje ofensywne przeciw tym partyzantom i wspierającej ich ludności cywilnej. Część ochotników wstąpiła także do Wehrmachtu (do 11 Armii). W 1944 z ewakuowanych z Krymu żołnierzy krymskotatarskich utworzono górską brygadę Waffen SS (dwa bataliony). W sumie w oddziałach militarnych kontrolowanych przez Niemcy służyło 10-20 tysięcy osób (większość z nich w samoobronie). Tatarzy Krymscy wchodzili też w skład lokalnej administracji, mieli także szereg przywilejów w zakresie edukacji, kultury (szkoły, wydawnictwa) i wolności religijnej. Z drugiej strony w Armii Czerwonej służyło ponad 50 tys. Tatarów Krymskich, Tatarzy byli też licznie reprezentowani w partyzantce (na południu Krymu około 30% partyzantów było Tatarami). Pomimo tego jeszcze przed odbiciem Krymu przez Armię Czerwoną władze sowieckie uznały ludność krymskotatarską Krymu za kolaborującą z okupantem. Dlatego w momencie zajmowania Krymu przez wojska bolszewickie Tatarzy Krymscy zostali poddani intensywnym prześladowaniom, przede wszystkim masowym gwałtom i doraźnym egzekucjom, połączonymi z rabunkiem majątku. Sytuacja ta trwała około dwóch tygodni.

Plan i przygotowania

17 Armia niemiecka, broniąca Krymu pod dowództwem gen. Erwina Jaenecke, a od 3 maja gen. Karla Allmendigera wycofywała się z Krymu do 12 maja 1944. Już 13 kwietnia 1944 Ludowy Komisarz Spraw Wewnętrznych ZSRR Ławrientij Beria wydał rozkaz o oczyszczaniu Krymu z elementów antysowieckich, jednak bez wymieniania Tatarów Krymskich. 10 maja Beria przesłał Józefowi Stalinowi gotowy plan wysiedlenia ludności krymskotatarskiej z półwyspu, uzasadniając swoją propozycję zdradzieckimi według niego działaniami Tatarów Krymskich przeciw władzy radzieckiej i zagrożeniami wynikającymi z dalszego ich przebywania na przygranicznym obszarze ZSRR. Proponował przesiedlenie ich do Uzbeckiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i wykorzystanie w rolnictwie (w kołchozach i sowchozach), w przemyśle i w transporcie. Przewidywał rozpoczęcie operacji 20-21 maja i zakończenie jej do 1 lipca. Beria przygotował też projekt postanowienia Państwowego Komitetu Obrony "O krymskich Tatarach".

11 maja 1944 Państwowy Komitet Obrony podjął decyzję o przesiedleniu Tatarów krymskich do Uzbekistanu (decyzję podpisał Stalin), a 21 maja uzupełnił ją, postanawiając przesiedlić ich także do Maryjskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej oraz do obwodów gorkowskiego, iwanowskiego, kostromskiego, mołotowskiego i swierdłowskiego. W postanowieniu wskazywano również, że wielu Tatarów krymskich dopuściło się w czasie wojny zdrady ojczyzny, zdezerterowało z wojska i przeszło na stronę wroga, wstępując do ochotniczych oddziałów walczących z Armią Czerwoną i biorących udział w niemieckich działaniach represyjnych, odznaczając się w zwalczaniu partyzantów i przyczyniając się do masowego wyniszczania obywateli radzieckich. Dalej zarzucono Tatarom aktywną współpracę z okupantami poprzez udział w krymskotatarskich komitetach narodowych, prowadzenie działań szpiegowskich i dywersyjnych na tyłach armii radzieckiej, a także prześladowanie ludności nietatarskiej oraz dążenie do oderwania Krymu od ZSRR.

Wysiedlenia

Operacja wysiedlania była kierowana bezpośrednio przez Bogdana Kobułowa i Iwana Sierowa, rozpoczęła się o świcie 18 maja 1944, gdy przeprowadzono masowe zatrzymanie całej ludności krymskotatarskiej Krymu (głównie dzieci i kobiet, gdyż dorośli mężczyźni byli na froncie) i trwała do 20 maja, gdy zakończono wyprawiania transportów. W następnych tygodniach (do sierpnia) wyłapywano osoby, które uniknęły zatrzymania w czasie głównej akcji.

Akcję cechowała niezwykła brutalność. Wywiezieniu towarzyszyła konfiskata całego mienia nieruchomego i większości ruchomego. Według zarządzenia Stalina z 11 V 1944 każda rodzina mogła wziąć ze sobą 500 kg bagażu, jednak jak wynika z relacji wysiedlanych w praktyce bagażu albo w ogóle nie pozwalano brać, albo tylko podręczny. Deportowanym pozostawiano tylko od kilku minut do pół godziny na przygotowanie się do wyjazdu, zabraniano zabierania pieniędzy, odzieży, a nawet żywności. Operacja odbywała się w szybkim tempie. Już do godz. 20 pierwszego dnia operacji załadowano do bydlęcych wagonów 90 tys. osób. Do południa następnego dnia odprawiono 44 transporty wiozące prawie 119,5 tys. przesiedleńców, a wieczorem meldowano Berii o załadowaniu 165,5 tys. osób, z których 136,5 tys. zdołano wysłać do miejsc przymusowego osiedlenia.

Według końcowego meldunku Kobułowa i Sierowa operacja została zakończona 20 maja o godz. 16. Wysiedlono 180 014 osób, które 67 transportów powiozło do rejonów osiedlenia. Ponadto 6 tys. Tatarów Krymskich w wieku poborowym zostało zmobilizowanych i skierowanych do Guriewa, Rybińska i Kujbyszewa do dyspozycji wojskowych przedsiębiorstw naftowych. Dalsze 5 tys. Tatarów Krymskich wysłano do dyspozycji trustu węglowego "Moskowugoł". W sumie więc z Krymskiej ASRR wywieziono około 190 tys. osób narodowości krymskotatarskiej (dane NKWD i władz administracyjnych, akceptowane też przez wielu badaczy; choć istnieją wyższe szacunki). W akcji tej wywieziono też parę tysięcy Tatarów Krymskich pochodzących z innych rejonów ZSRR, ale obecnych w danym momencie na półwyspie. Deportowano również 396 Niemców, 21 Austriaków, 32 Rumunów, 7 Finów. Akcją wysiedleńczą objęto także tych Tatarów Krymskich, którzy zasłużyli się w radzieckiej partyzantce i w podziemiu komunistycznym, którzy pełnili funkcje partyjne i zajmowali stanowiska państwowe. Wraz z końcem wojny zastosowano ją także wobec służących w Armii Czerwonej oficerów i żołnierzy narodowości krymskotatarskiej.

Parę tygodni później wysiedlono 50 tysięcy Niemców krymskich, a potem zamieszkujących Krym Ormian, Greków, Bułgarów, Turków, Kurdów, Persów i Romów. Ogółem podczas wojny i po jej zakończeniu Krym opuściło przymusowo 300 tysięcy mieszkańców, z czego 200 tysięcy stanowili Tatarzy Krymscy.

W związku z operacją miały miejsce zbrodnie na ludności. Najgłośniejszą z nich, ale prawdopodobnie nie jedyną, stały się wydarzenia w rejonie Arabatu. Ludność kilku wsi krymskotatarskich została tam z niewiadomych przyczyn pominięta w toku operacji deportacyjnej. Kobułow miał się o tym dowiedzieć dopiero 19 lipca 1944 r., podczas bankietu wydanego na cześć funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa odznaczonych za "zasługi" w toku deportacji z Krymu. Ponieważ najwyższe czynniki radzieckie powiadomiono już o pomyślnym zakończeniu akcji, Kobułow polecił swym podwładnym błyskawicznie "załatwić" problem. Osady krymskotatarskie zostały otoczone przez żołnierzy NKWD, a ich mieszkańcy załadowani na łodzie i wywiezieni na najgłębszą część Morza Azowskiego. Tam łodzie zatopiono, a żołnierze z bronią maszynową czuwali, by nikt nie uszedł z życiem.

Wskutek warunków transportu i osiedlenia w miejscach zesłania zmarło do końca 1949 około 44 tys. Tatarów krymskich (inne dane, zakładające wyższą liczbę deportowanych, szacują ofiary śmiertelne do końca 1945 na 112 tysięcy). Śmiertelność podczas transportu i pierwszych kilku lat osiedlenia w nowym miejscu wyniosła więc sumarycznie 40-50%. Największa liczbę osób, około 150 tysięcy osób wywieziono do Azji Centralnej (przede wszystkim do Uzbekistanu), resztę głównie w rejon Uralu i okolic Kostromy i Gorkiego do prac w lesie zgodnie z podanymi wyżej decyzjami władz sowieckich.

Nowe porządki na Krymie

Po przeprowadzeniu akcji deportacyjnej na Krymie podjęto działania mające na celu zatarcie wszelkich śladów krymskotatarskiej kultury. Niszczono domy Tatarów Krymskich, sady i winnice skazane zostały na zdziczenie, a cmentarze zaorywano. Wycięto również cyprysy będące charakterystycznym elementem krajobrazu. Palono wszystko, co napisane było i wydrukowane w języku krymskotatarskim, nawet literaturę komunistyczną.

22 października 1944 biuro Komitetu Obwodowego WKP(b) Krymu przyjęło postanowienie o zmianie nazw miejscowych na Krymie związanych z krymskotatarskimi, greckimi i niemieckimi mieszkańcami i ich tradycją kulturową. 14 grudnia 1944 Prezydium Rady Najwyższej ZSRR wydało dekret zmieniający krymskotatarskie nazwy rejonów i miast rejonowych na rosyjskie, a w sierpniu 1945 postanowiło w ten sam sposób zmienić nazwy wsi i rad wiejskich.

Powrót

Od akcji deportacyjnej obowiązywał zakaz powrotu i osiedlania się na Krymie, potwierdzony na XX zjeździe KPZR w 1956, kiedy to innym narodom pozwolono powrócić na dawne miejsca zamieszkania. Już od lat 60. XX wieku rozpoczął działać w Uzbekistanie ruch na rzecz powrotu na Krym, jednak zakaz został zniesiony dopiero w 1989. Teoretycznie w 1967 uznano, że oskarżenie całego narodu krymskotatarskiego o współpracę z Niemcami powinno być cofnięte (postanowienie Rady Najwyższej z 5 IX 1967), a Tatarzy Krymscy mają prawo osiedlać się na terenie całego ZSRR (w domyśle także poza miejscem zesłania) (postanowienie Prezydium Rady Najwyższej z 5 IX 1967), jednak w praktyce opuszczenie rejonu zesłania pozostawało utrudnione, a powrót na Krym był niedozwolony aż do czasu upadku ZSRR. Masowe, nielegalne powroty rozpoczęły się jednak już w latach 70. XX wieku. Wywołało to wiele napięć społecznych, ponieważ dawne miejsca zamieszkania były zajęte przez rosyjskich osadników. Tatarzy Krymscy zamieszkiwali w namiotach, a z czasem w tymczasowych osiedlach na obrzeżach wsi i miast.

Obecnie stanowią około 15% mieszkańców Krymu.

 

Powiązane wydarzenia

OsobaData wydarzeniaJęzyk
1"Gāzes nemieri" Kazahstānā. Tiek ieņemta Alma-Atas pārvaldes ēka. 225 gājuši bojā, vairāk kā 4500 ievainoto"Gāzes nemieri" Kazahstānā. Tiek ieņemta Alma-Atas pārvaldes ēka. 225 gājuši bojā, vairāk kā 4500 ievainoto05.01.2022lv
2Nursultans Nazarbajevs atkāpjas no Kazahstānas prezidenta amataNursultans Nazarbajevs atkāpjas no Kazahstānas prezidenta amata19.03.2019lv
3
Līdz 20,000 protestantu Bukarestes ielās pret valdības plānu amnestēt arestētos korumpantus29.01.2017lv
4Samarkandā notiek Isloma Karimova bēresSamarkandā notiek Isloma Karimova bēres03.09.2016lv
5Krimas krīze - 23.martsKrimas krīze - 23.marts23.03.2014lv, ru
6Rosja de facto zaanektowała część Ukrainy - KrymRosja de facto zaanektowała część Ukrainy - Krym18.03.2014lv, pl
7Zajęcie lotnisk w Symferopolu i SewastopoluZajęcie lotnisk w Symferopolu i Sewastopolu28.02.2014en, lv, pl, ru
8Bruņoti krievu iebrucēji  naktī ieņem Krimas Parlamenta un Valdības ēkasBruņoti krievu iebrucēji naktī ieņem Krimas Parlamenta un Valdības ēkas27.02.2014lv, ru
9Masowe zamieszki w SymferopoluMasowe zamieszki w Symferopolu26.02.2014lv, pl, ru
10Kijów 2013 on-lineKijów 2013 on-line01.12.2013de, en, fr, he, lt, lv, pl, ru
11Pieņemta programma par Krimas tatāru atgriešanos etniskajā dzimtenē.Pieņemta programma par Krimas tatāru atgriešanos etniskajā dzimtenē.14.05.1990lv, ru
12Soviet genocides. Whole Yagnob nation (15,000) deportedSoviet genocides. Whole Yagnob nation (15,000) deported28.03.1970en, lv, ru
13Z Mauzoleum Lenina na Placu Czerwonym usunięto ciało Józefa StalinaZ Mauzoleum Lenina na Placu Czerwonym usunięto ciało Józefa Stalina31.10.1961lv, pl, ru
14The 22nd Congress of the Communist Party of the Soviet UnionThe 22nd Congress of the Communist Party of the Soviet Union17.10.1961en, lv, ru, ua
15Verdzība strādnieku komunistiskajā paradīzē: pirmo reizi kolhoznieki var saņemt algu naudā. Verdzība strādnieku komunistiskajā paradīzē: pirmo reizi kolhoznieki var saņemt algu naudā. 01.07.1960lv, ru
16W Chicago zaprezentowano pierwszy magnetowidW Chicago zaprezentowano pierwszy magnetowid14.04.1956lv, pl, ru
17Nikita Chruszczow podczas XX Zjazdu KPZR wygłosił referat O kulcie jednostki i jego następstwachNikita Chruszczow podczas XX Zjazdu KPZR wygłosił referat O kulcie jednostki i jego następstwach25.02.1956en, lv, pl, ru
18Obwód krymski został przyłączony do Ukraińskiej SRRObwód krymski został przyłączony do Ukraińskiej SRR19.02.1954en, fr, lv, pl, ru, ua
19Komunistiskās partijas veiktās genocīda akcijas. "Ebreju ārstu lieta"Komunistiskās partijas veiktās genocīda akcijas. "Ebreju ārstu lieta"17.01.1953lv
20Communist crimes: the "Doctors' plot" affairCommunist crimes: the "Doctors' plot" affair13.01.1953en, lv, ru

Mapa

Źródła: wikipedia.org, news.lv

    Osoby

    Osoba Data ur. Data śm. Język
    1Iwan SierowIwan Sierow25.08.190501.07.1990de, en, fr, lt, pl, ru
    2Bogdan KobułowBogdan Kobułow01.03.190423.12.1953de, en, fr, pl, ru, ua
    3Ławrientij BeriaŁawrientij Beria29.03.189923.12.1953de, ee, en, fr, lt, lv, pl, ru, ua
    4Wiaczesław MołotowWiaczesław Mołotow09.03.189008.11.1986de, en, fr, lt, lv, pl, ru
    5Stanisław KosiorStanisław Kosior18.02.188926.02.1939en, lv, pl, ru
    6Andriej WyszynskijAndriej Wyszynskij10.12.188322.11.1954lv, pl, ru
    7Józef StalinJózef Stalin18.12.187805.03.1953de, ee, en, fr, lt, lv, pl, ru, ua
    8Филипп  ГолощёкинФилипп Голощёкин26.02.187628.10.1941ru
    Tagi