Maria Aleksandra Rzeuska

Uczona polska, historyk literatury, członkini Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

Uczęszczała do Gimnazjum im. Królowej Jadwigi  w Siedlcach (do 1928 r.), następnie studiowała polonistykę i filozofię na  Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie (lata 1929–35 ).

Po studiach była asystentem w Katedrze Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1935–39 ). 16 października 1935 r. otrzymała dyplom magistra filozofii w zakresie filologii polskiej, z wynikiem bardzo dobrym (praca magisterska na temat Analiza kompozycji w "Placówce" Prusa). W 1938 r. uznano jej pracę "Chłopi" Reymonta (353 s.) za rozprawę doktorską i po złożeniu egzaminu doktorskiego uzyskała tytuł doktora filozofii w zakresie filologii polskiej na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Jeszcze jako studentka uczestniczy czynnie w pracach Koła Filozoficznego Studentów Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W roku akademickim 1932-33 zostaje wiceprezesem Koła. W roku akademickim 1935-36 jej referat pt. O tzw. badaniach formalych nad literaturą uznano za najlepszy odczyt roku i przyznano jej nagrodę Koła. Wówczas w dokumentach uczelni jako nagrodzoną podaje się mgr Mariannę Rzeuską. 7 listopada 1938 r. odbyło się 224 zebranie naukowe Koła, na którym uczestniczy między innymi dr Maria Rzeuska i jej młodsza siostra mgr Lucyna Rzewuska. 

Po wybuchu wojny pracowała jako korektorka w redakcji "Gazety Ludowej", pomagała więźniom oraz osobom narodowości żydowskiej; była więziona przez niemieckie gestapo. Została uwięziona na Łukiszkach w Wilnie od 15 września 1941 r. do 3 lutego 1942 r. Później pracowała jako nauczycielka na tajnych kompletach w Wilnie (1942-44 ).

W latach 1944-47 pełniła funkcję naczelnika Wydziału Kultury w Urzędzie Głównego Pełnomocnika Rządu ds. Ewakuacji w Wilnie; była następnie referendarzem w Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków w Warszawie, a od 1948 r. adiunktem w Katedrze Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. W 1954 r. została zwolniona z pracy ze względów politycznych , z Uniwersytetu Warszawskiego.  Mogła pracować w Archiwum Polskiej Akademii Nauk,  jako docent przy PAN-ie. Przeszła na emeryturę w 1974 r.

*  "W okresie powojennym Maria Rzewuska związała się na stałe z Warszawą . Do roku 1954 pracowała na Uniwersytecie Warszawskim ; tu  przeżyła najgorsze lata, by zostać usuniętą wtedy właśnie. Po roku 1956 na Uniwersytet i do zajęć dydaktycznych nie powróciła, choć był to czas powrotów. Pracowała aż do przejścia na emeryturę w Archiwum Polskiej Akademii Nauk, dysponując osobliwym tytułem (czy też nazwą funkcji): „docent przy PAN-ie"   ( ze wspomnień Michała Głowińskiego w Pamiętniku Literackim LXXV z 1984 r. ,  z. 1 ,  pt. Maria Rzeuska ) 

*  "Ze szczególną satysfakcją przywołuję Marię Rzeuską, była osobą niezwykłą. Miałem
to szczęście, że trafiłem na drugim roku do grupy, w której ona prowadziła
ćwiczenia z poetyki. Do dzisiaj mam wobec niej poczucie wdzięczności, na żadnych
innych zajęciach w czasie czteroletnich studiów nie nauczyłem się tak dużo,
to dzięki nim wcześnie zdecydowałem, że zajmę się poetyką. Uczennica Manfreda
Kridla w okresie międzywojennym związana z ośrodkiem wileńskim wprowadzała
w arkana analizy dzieła literackiego. Jej zajęcia miały charakter propedeutyczny,
wręcz elementarny, zapoznawały z podstawowymi pojęciami i uczyły zasadniczych
procedur. I także na tym polegała jej wielkość, nikt inny o tego rodzaju sprawach
nie mówił. Były to zajęcia całkowicie pozaideologiczne, co stanowiło wtedy ewenement,
należały do innego, chciałoby się powiedzieć normalnego, czyli nietotalitarnego
świata (Głowiński 2010, s. 165)."

*  Adres www do artykułu pt. Maria Rzeuska : http://bazhum.muzhp.pl/artykul/lista/?type=adv&title=maria+rzeuska&journal=&author=&text=&year_from=&year_to=

Do opisu pracy Marii w latach 1944-1947 odniósł się autor artykułu pt. "Walka o tzw. Rewindykację Wileńskich Dóbr Kultury po II Wojnie Światowej" Roman Olkowski w Roczniku Muzealnictwo nr 58 z 2017 r.

**  Adres do artykułu jw. : https://muzealnictworocznik.com/resources/html/article/details?id=150287

**  " Od 1 I 1948 do 1 X 1954 była adiunktem w Katedrze Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu

Warszawskiego. Prowadziła zajęcia z analizy dzieła literackiego.

Została zwolniona z pracy na uniwersytecie po awansie z adiunkta na docenta

(w okresie stalinowskim zniesiono habilitację, docentem zostawało się z nominacji).

Archiwa i biblioteki były wówczas instytucjami, do których przyjmowano osoby

źle widziane politycznie. " - wycinek życiorysu ze Słownika Biograficznego Archiwistów Polskich,

Tom III , 1835-1915.

***  Pomoc ludności narodowości żydowskiej opisuje  Elżbieta Janus (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego /
Instytut Badań Literackich PAN, Polska) w artykule pt. Kartka z dziejów Uniwersytetu w Wilnie – wybrane wątki
biograficzne (https://doi.org/10.15388/PZOP.2020.17) ***.

Cytat : " We wspomnieniach Janiny Zienowicz (29) pojawia się wiele osób pomagających Żydom w Wilnie. Z seminarium prof. Kridla wymienieni są: Maria Rzeuska (30) i Eugenia Krassowska (późniejsza Minister Oświaty i Szkolnictwa Wyższego w Warszawie)......

29 J. Zienowicz-Zagał, Spotkani w drodze, [w:] Ten jest z Ojczyzny mojej. Polacy
z pomocą Żydom, 1939–1945, oprac. W. Bartoszewski i Z. Lewin, 2 ed., Kraków
1969, s. 768–772.
30 „Najwięcej [w sprawie koleżanki ze studiów Trajewickiej (Szumskiej)]
zdziałała Maria Rzeuska, chociaż miała wtedy ‚własne konto’ pomocy Żydom mocno
obciążone” – pisze Janina Zienowicz. Tamże......... "

***  Jeszcze o zwolnieniu z Uniwersytetu Warszawskiego na podstawie artykułu jw. ***

Cytat :  (Maria Rzeuska) " W latach 1948–1954
pracowała na Uniwersytecie Warszawskim jako adiunkt w Katedrze Historii
Literatury Polskiej. Została z niego usunięta i po 1956 r. na uczelnię już nie
wróciła. Jak pisze Elisabeth Kridl Valkenier (córka prof. Kridla), ci „którzy
podjęli otwarcie i bezkompromisowo wileńską metodologię, byli pozbawiani
możliwości pracy zawodowej oraz kontaktów z uniwersytecką młodzieżą
(Rzewuska)(10). Przez następne 20 lat była docentem w Archiwum PAN. ......

(10) E. Kridl Valkenier, Maria Renata Mayenowa – Manfred Kridl, [w:] Obecność.
Maria Renata Mayenowa (1908–1988), pod red. B. Chodźko, E. Feliksiak i
M. Olesiewicza, Białystok 2006, s. 79–80.  .......  "

 

 

 

Maria zmarła dn. 20.05.1982 r. w Warszawie, po długiej i ciężkiej chorobie.

Została pochowana na Cmentarzu Komunalnym Północnym w dzielnicy Bielany , w Warszawie .

 (Kwatera: W-V-7 Rząd: 6, Grób: 20) , jako Marianna  Aleksandra Rzeuska.

 

                            Cześć Jej pamięci !                                  

 

 

Transliteracja (sposób , metoda konwersji pisma z np. j. polskiego na alfabet rosyjski) nazwiska ,                                   wyjątki od reguły - patrz (  https://timenote.info/pl/about.) : Rzewuski -> Rzeuskij .

Taka transliteracja błędnie zmieniała nazwiska na lata . W dowodzie osobistym z 1933 r. Bronisław ma już właściwie brzmiące polskie nazwisko . Dzieci Bronisława jeszcze po II wojnie zmieniały urzędowo swoje nazwiska na prawidłowe . Jedynie  córka Maria , mimo że w szkole średniej używała nazwiska Rzewuska , właściwie od czasu studiów na USB w Wilnie używała tylko nazwiska Rzeuska .

 

Z okazji 120-lecia  Liceum im św. Królowej Jadwigi w Siedlcach , której to absowentki z roku 1934 uratowały w czasie likwidacji getta niemieckiego , malutką Rachelę , odbyły się w dniach 15-21 września 2024 r. uroczyste obchody . Były to m.in. zawody sportowe , zjazd absolwentów , część oficjalna i artystyczna w Centrum Kultury i Sztuki , odsłonięcie muralu  i trablicy upamiętniającej na szkolnym budynku , szkolna sztuka teatralna  pt. "Przyszłaś z Rachelą"  Ewy Kamińskiej-Kuć . 

 Część oficjalna .

 

 

Strona www : https://pl.wikipedia.org/wiki/Maria_Rzeuska

                         https://pl.wikipedia.org/wiki/Więzienie_na_Łukiszkach

Strona www : http://www.siedlce-zwiedzanie.pl/familijne.htm

Zdjęcia na www : https://awers-rewers.pl/?s=rzeuska&id=30521

 

Rodzice Marii : Bronisław Rzewuski i Bronisława z d. Remiszewska .

Rodzeństwo Marii 1908 : Józef 1907 ,  Jadwiga 1910 , Karol 1911 , Janina 1913 , Longin 1915 , Lucyna 1917 , Narcyza 1919 .

 

         Powyższe dane zebrał bratanek Marii , syn Longina , Michał Rzewuski.