Mendog

Mendog, Mindowe (lit. Mindaugas, biał. Mindoŭh/Міндоўг, ur. ok. 1203, zm. 12 sierpnia 1263) – wielki książę (1236-1253), od 1253 roku do śmierci przypuszczalnie król Litwy.

Doprowadził do zjednoczenia księstw plemiennych. Miał rezydencję w zamku Woruta. Podbił Ruś Czarną, po czym uczynił jej zarządcą swego syna Wojsiełka naznaczając mu siedzibę w leżącym na jej terenie Nowogródku.

Do ok. 1240 roku Mendog uzyskał panowanie nad całą Auksztotą, po czym rozpoczął rozprawę z opozycją wśród swoich krewnych, bratanków Edywida i Towciwiła oraz księcia żmudzkiego Wykinta, których ok. 1245 wysłał na wyprawę wojenną pod Smoleńsk, jednocześnie odbierając im dotychczasowe ziemie. Bratankowie Mendoga opanowali wtedy Połock i prawdopodobnie Witebsk oraz Smoleńsk, z których jednak wyparto ich w 1248 roku. Kilka lat później doszło jednak do wypowiedzenia posłuszeństwa Mendogowi, który wysłał przeciw bratankom wyprawę karną. Ci w 1248/49 zbiegli do księcia Daniela Halickiego, męża ich ciotki. Daniel Halicki wykorzystał spory wewnętrzne na Litwie do próby odebrania Rusi Czarnej; stworzył w tym celu koalicję z Krzyżakami inflanckimi oraz Jaćwingami i częścią władców Żmudzi.

Wobec powstania silnej koalicji wśród swoich wrogów, Mendog podjął próbę przeciągnięcia części na swoją stronę, m.in. Krzyżakom złożył obietnicę chrztu, a innych przekupił. Podczas wyprawy na Żmudź pod Twiremetem zginął natomiast Wykint, co pozwoliło Litwie odeprzeć zagrożenie. Krzyżacy otrzymali w zamian za udzieloną pomoc nadania ziemi, jednak były to terytoria, których Mendog nie kontrolował lub podbite w ostatniej wojnie ziemie przeciwników; zakon nie miał wówczas sił na opanowanie tych terenów i realne sprawowanie na nich władzy.

Bez powodzenia Mendog prowadził od 1244 r. walki z inflanckim zakonem kawalerów mieczowych.

W 1251 r. Mendog przyjął z rąk biskupa chełmińskiego Heidenryka chrzest, co było warunkiem wydania przez papieża Innocentego IV w dniu 17 lipca 1251 roku zgody na koronację. Nie jest pewne czy Mendog został faktycznie koronowany, ponieważ nie zachowały się na to żadne dokumenty, jednak wielu historyków litewskich przyjmuje to za fakt i jest zdania, że jeśli do niej doszło to nastąpiło to prawdopodobnie 6 lipca 1253 (pogląd Edvardasa Gudavičiusa) lub 29 czerwca (pogląd historyka Tomasa Baranauskasa). Nie jest też znane miejsce koronacji. Przyjmuje się, że prawdopodobnie było to Wilno, Nowogródek (historycy białoruscy) lub Onikszty (Anykščiai) na kopcu Palatavio.

W 1254 roku Daniel Halicki i Towciwił zmuszeni byli zawrzeć pokój, wzmocniony małżeństwem córki Mendoga z synem Daniela (Szwarnem). Ruś Czarna z Nowogródkiem jako lenno Litwy została wówczas oddana Romanowi Daniłowiczowi, Towciwił powrócił do księstwa połockiego, Żmudź objął syn Wykinta, Treniota.

Mendog w 1261 roku powrócił do wiary przodków i wspierał walczących z Krzyżakami Żmudzinów, których wojska rozbiły 13 lipca 1260 roku zjednoczone wojska Krzyżaków pruskich i inflanckich nad jeziorem Durbe.

Zginął w 1263 roku w wyniku spisku książąt pod przywództwem Dowmuta z Nalszczan i Trenioty, którzy nienawidzili Mendoga za jego twarde i krwawe rządy.

Jest głównym bohaterem dramatu Juliusza Słowackiego Mindowe (1829).