Władysław Raczkiewicz

Władysław Raczkiewicz (ur. 28 stycznia 1885 w Kutaisi w Gruzji, zm. 6 czerwca 1947 w Ruthin w Walii) – polski działacz polityczny, społeczny i wojskowy, uczestnik I wojny światowej i walk z bolszewikami, minister spraw wewnętrznych w czterech rządach II RP (w latach 1921, 1925–1926, i 1935–1936), senator (z list BBWR) i marszałek Senatu III kadencji (1930–1935), wojewoda nowogródzki (1921–1924), wileński (1926–1931), krakowski (1935), pomorski (1936–1939), prezes Światowego Związku Polaków z Zagranicy (1934–1939), Prezydent RP na uchodźstwie (1939–1947).

Młodość i wykształcenie

Był synem Józefa sędziego i Ludwiki z Łukaszewiczów. W 1903 ukończył gimnazjum w Twerze. Studiował następnie prawo i matematykę na Uniwersytecie Petersburskim. Działał w jawnych i konspiracyjnych organizacjach młodzieżowych: nielegalnej Organizacji Młodzieży Narodowej i Związku Młodzieży Polskiej "Zet". By uciec przed represjami politycznymi przeniósł się do Dorpatu, gdzie w 1911 ukończył miejscowy uniwersytet.

Z wykształcenia prawnik, przed I wojną światową pracował jako adwokat w Mińsku.

I wojna światowa

W czasie wojny służył w armii rosyjskiej, w stopniu chorążego (najniższy stopień oficerski w armii rosyjskiej). Po rewolucji lutowej organizował jednostki polskie w Rosji. W 1917 roku należał do organizatorów Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego (Naczpol), którego został przewodniczącym na I Ogólnym Zjeździe Wojskowych Polaków w Piotrogradzie w dniach 8–22 czerwca 1917. Był przedstawicielem nurtu związanego z endecją i zwolennikiem tworzenia polskich sił zbrojnych na terenie Rosji. W 1918 sprawował funkcję prezesa Rady Naczelnej Polskiej Siły Zbrojnej z siedzibą w Kijowie. Został kierownikiem Wydziału Wojskowego powstałego w Warszawie Komitetu Obrony Kresów Wschodnich. Walczył, jako porucznik, w Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Powołany na stanowisko zastępcy komisarza generalnego Ziem Wschodnich. W 1918 brał udział w obronie Mińska przed bolszewikami, w 1920 dowodził ochotniczym oddziałem kresowym walczącym o Wilno.

Działalność polityczna w II RP

W listopadzie 1920 został mianowany szefem Zarządu Terenów Przyfrontowych i Etapowych. Od grudnia 1920 do czerwca 1921 działał jako delegat przy rządzie Litwy Środkowej w Wilnie. Od czerwca do listopada 1921 był ministrem spraw wewnętrznych w rządzie Wincentego Witosa. Od października 1921 do sierpnia 1924 piastował urząd wojewody nowogródzkiego. Od sierpnia 1924 do maja 1925 roku, jako delegat rządu, przebywał w Wilnie. Od czerwca 1925 do maja 1926 roku ponownie był ministrem spraw wewnętrznych. Po przewrocie majowym, od maja 1926 do grudnia 1930 roku, pełnił funkcję wojewody wileńskiego. Od listopada 1930 był senatorem z listy BBWR. W grudniu 1930 roku został marszałkiem Senatu. Od października 1935 do czerwca 1936 zasiadał w rządzie jako minister spraw wewnętrznych. Od lipca 1936 był wojewodą pomorskim. Był członkiem tzw. grupy zamkowej prezydenta Ignacego Mościckiego.

Początkowo zbliżony do endecji, w latach trzydziestych XX wieku związał się z sanacją. Od 1934 prezes Światowego Związku Polaków z Zagranicy.

12 września 1939 rząd powierzył mu misję zorganizowania w Stanach Zjednoczonych pomocy tamtejszej Polonii dla ludności okupowanego kraju. 17 września przekroczył granicę rumuńską w Kutach. 27 września znalazł się w Paryżu.

Prezydent RP na uchodźstwie

Po klęsce wrześniowej, na podstawie artykułu 13 i 24 Konstytucji kwietniowej z 1935, został mianowany następcą na stanowisku prezydenta przez Ignacego Mościckiego i objął urząd 30 września. Na początku pełnienia tego urzędu zrezygnował z części uprawnień prezydenckich na rzecz premiera rządu, Władysława Sikorskiego (tzw. umowa paryska).

Na początku grudnia 1939, wraz z całym rządem, przeniósł się do Angers. Opuścił Francję jeszcze przed kapitulacją i udał się do Wielkiej Brytanii. W lipcu 1941 roku próbował obalić rząd gen. Sikorskiego i postawić na czele rządu polityka obozu piłsudczykowskiego Augusta Zalewskiego.

Po przybyciu z okupowanego kraju kuriera, Jana Karskiego, na prośbę żydowskiego podziemia wystosował 18 grudnia 1942 dramatyczny list do papieża Piusa XII, błagając go o publiczną obronę mordowanych Polaków i Żydów.

Przeciwny układowi Sikorski-Majski z 30 lipca 1941 roku, zagroził ustąpieniem z urzędu. Pod presją Anglików odwołał ze stanowiska Naczelnego Wodza generała Kazimierza Sosnkowskiego wobec jego nieprzejednanej postawy w sprawie granic wschodnich.

Wbrew wcześniej dokonanym ustaleniom, przed śmiercią w swoim politycznym testamencie następcą mianował Augusta Zaleskiego. Odrzucenie uzgodnionego wcześniej kandydata, Tomasza Arciszewskiego z PPS, doprowadziło do secesji tej partii z rządu i spowodowało długotrwałe rozbicie emigracji polskiej w okresie powojennym, gdy wszystkie rządy alianckie odmówiły uznania polskim władzom wychodźczym na rzecz prokomunistycznego rządu w Warszawie.

Zmarł 6 czerwca 1947 roku w Ruthin w Walii, po długotrwałej, rozpoznanej już w 1939 chorobie (białaczka). Pochowany został na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii, gdzie spoczął obok generała Władysława Sikorskiego.

Z tytułu objęcia urzędu Prezydenta RP Władysław Raczkiewicz z dniem 30 września 1939 r. został kawalerem Orderu Orła Białego.