Powiedz o tym miejscu
pl

W odwecie za zabicie 2 żołnierzy, w nocy z 26/27 grudnia hitlerowcy zamordowali w Wawrze 107 osób

Nie ma jeszcze zdjęć z wydarzenia. Dodaj zdjęcie!
Data wydarzenia:
27.12.1939

Zbrodnia w Wawrze – egzekucja 107 cywilnych mieszkańców warszawskiej dzielnicy Wawer (nie będącej wówczas częścią miasta), dokonana przez okupanta niemieckiego w nocy z 26 na 27 grudnia 1939.

Niemcy, stosując wbrew prawu międzynarodowemu zasadę odpowiedzialności zbiorowej, aresztowali wcześniej 114 obywateli polskich, w większości mieszkańców Wawra i Anina, w odwecie za śmierć 2 podoficerów z niemieckiego batalionu budowlanego nr 538 (niem. Baubatalion 538) w karczmie przy ul. Widocznej. Zbrodni dokonali znani policji miejscowi kryminaliści, Marian Prasuła i Stanisław Dąbek.

W reakcji na wiadomość o śmierci Niemców, w stan pogotowia postawiona została policja niemiecka, która z rozkazu ppłk. Maxa Daume, który zastępował na tym stanowisku dowódcę 31. pułku Ordnungspolizei (znanego także jako Polizei-Regiment Warschau), przystąpiła do aresztowań mieszkańców Wawra i Anina. Aresztowań i akcji pacyfikacyjnej dokonywała 2 i 3 kompania z batalionu nr. 6 pułku 31. Ordnungspolizei, pod dowództwem mjr. Fryderyka Wilhelma Wenzla, w nocy z 26 na 27 grudnia 1939.

Podczas aresztowania zatrzymano grupę 120 mężczyzn z Wawra i Anina, w większości składającą się z Polaków, oraz grupy Żydów i 1 Rosjanina. Mężczyźni liczyli od 15 do 70 lat, wśród nich byli zarówno rzemieślnicy, kupcy i robotnicy, jak również pracownicy umysłowi, dziennikarz oraz oficer Wojska Polskiego. Część zatrzymanych przebywała w Wawrze jedynie tymczasowo odwiedzając rodzinę na święta Bożego Narodzenia.

Mężczyzn postawiono przed tzw. sądem doraźnym (niem. Standgericht), będących elementem terroru sądowego i stanowiącego parodię prawa mającego uzasadniać represje, pod przewodnictwem mjr. policji Wilhelma Wenzla i w obecności dowodzącego akcją ppłk. Maxa Daume. Nie przesłuchano zatrzymanych oraz nie dokonano spisania ich zeznań, rejestrując jedynie personalia. 114 mężczyzn zostało skazanych na śmierć. Antoni Bartoszek, właściciel restauracji w której zginęli dwaj Niemcy, został dotkliwie pobity i powieszony u wejścia do lokalu, przed zapadnięciem "wyroku" sądu doraźnego.

Egzekucja skazańców odbyła się przy świetle reflektorów samochodowych na niezabudowanym placu pomiędzy ulicami Błękitną a Spiżową[1] (obecnie ul. 27 grudnia) w Wawrze, mężczyźni zostali rozstrzelani przy użyciu karabinów maszynowych. W czasie przeprowadzania na miejsce kaźni, jednemu z mężczyzn udało się zbiec. Samą egzekucję, mimo odniesionych ran, przeżyło 7 osób.

Ofiary śmiertelne, w sumie 107 osób, zostały początkowo pochowane w tymczasowej zbiorowej mogile. Wśród zabitych najmłodszy Tadeusz Ryszka był w wieku lat 15, sześciu było powyżej 60 lat. We wspólnej mogile spoczęli Polacy, Żydzi i Rosjanin, także dwóch obywateli USA.

Pomiędzy 25 a 27 czerwca 1940, decyzją niemieckiego starosty (niem. Kreishauptmann) na powiat warszawski, dokonano ekshumacji. 76 wydobytych zwłok pochowano na cmentarzu przy ul. Śnieżki (obecnie ul. Kościuszkowców) w rejonie Wawer Glinki (Marysin Wawerski), a pozostałych pomordowanych, złożono w grobach rodzinnych na terenie Warszawy. 11 Żydów pochowano na cmentarzu żydowskim w Warszawie.

Zbrodnia w Wawrze była pierwszą masową zbrodnią na ludności cywilnej Warszawy i okolic, oraz w Generalnym Gubernatorstwie. W reakcji na to wydarzenie polski ruch stworzył konspiracyjną młodzieżową Organizację Małego sabotażu "Wawer", związanej z organizacją harcerską Szare Szeregi, która liczyła 500 członków i wykonała w latach 1940 - 1945 około 170 akcji przeciwko okupacyjnym siłom niemieckim.

Osądzenie sprawców

Po wojnie, sądy polskie osądziły współodpowiedzialnych za Zbrodnię w Wawrze, Najwyższy Trybunał Narodowy skazał Maxa Daume, wyrokiem z dnia 3 marca 1947, na karę śmierci.

Wilhelm Wenzl otrzymał karę śmierci wyrokiem Sądu Wojewódzkiego dla miasta stołecznego Warszawy w 1951.

Upamiętnienie

  • W miejscu egzekucji, przy ul. 27 grudnia w Wawrze, wystawiono pomnik ku czci ofiar egzekucji według projektu Ewy Śliwińskiej. Podobny monument wystawiono także na Cmentarzu Wojskowym przy ul. Kościuszkowców, gdzie spoczywają ofiary Zbrodni w Wawrze. Pomnik upamiętnia także 14 mieszkańców Anina, rozstrzelanych w podobnej egzekucji dnia 29 kwietnia 1942 oraz żołnierzy Wojska Polskiego poległych podczas Obrony Warszawy w 1939.
  • W grudniu 2004 Biuro Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej i Dzielnica Warszawa Wawer zorganizowały uroczyste obchody 65 rocznicy Zbrodni w Wawrze.

Opisy w literaturze

Opis zajścia i zbrodni na podstawie relacji świadków podał Melchior Wańkowicz w jednym z rozdziałów swej powieści Drogą do Urzędowa, wspomina ją także w innym dziele - Hubalczycy.

 

Powiązane wydarzenia

OsobaData wydarzeniaJęzyk
1Ciężarówka na polskich numerach rejestracyjnych wjechała w tłum w Berlinie. 12 osób nie żyje, 48 osób jest rannych, wśród ofiar śmiertelnych jest polski kierowca ciężarówkiCiężarówka na polskich numerach rejestracyjnych wjechała w tłum w Berlinie. 12 osób nie żyje, 48 osób jest rannych, wśród ofiar śmiertelnych jest polski kierowca ciężarówki19.12.2016de, en, lv, pl, ru
2Polijā apmēram 10,000 nacionāli noskaņotu poļu izgājuši ielās, lai atzīmētu Neatkarības dienuPolijā apmēram 10,000 nacionāli noskaņotu poļu izgājuši ielās, lai atzīmētu Neatkarības dienu11.11.2016lv
3Dzień Podziemnego Państwa Polskiego Dzień Podziemnego Państwa Polskiego 27.09.1998lv, pl, ru
4Władze ZSRR podjęły decyzję o wysiedleniu Tatarów krymskich do UzbekistanuWładze ZSRR podjęły decyzję o wysiedleniu Tatarów krymskich do Uzbekistanu11.05.1944en, lv, pl, ru
5Zbrodnia w Hucie PieniackiejZbrodnia w Hucie Pieniackiej28.02.1944en, pl, ru
6Stalin breaks off relations with Polish Government in exile after Poles demand answers over KatynStalin breaks off relations with Polish Government in exile after Poles demand answers over Katyn26.04.1943en, lv
7
W nocy z 7/8 października Armia Krajowa przeprowadziła akcję „Wieniec”, polegającą na wysadzeniu w powietrze linii kolejowych wokół Warszawy07.10.1942en, lv, pl
8Adolf Hitler visiting Malnava (Latvia), at HQ of Army, Group NorthAdolf Hitler visiting Malnava (Latvia), at HQ of Army, Group North21.07.1941en, lv, ru
9Atak Niemiec na ZSRR - operacja BarbarossaAtak Niemiec na ZSRR - operacja Barbarossa22.06.1941en, lv, pl, ru
10The Soviets launched the 4th deportation campaign from the Polish territories annexed in 1939The Soviets launched the 4th deportation campaign from the Polish territories annexed in 193921.05.1941en, lv
11Rozpoczęła się agresja ZSRR na Polskę (o godzinie 3.00 nad ranem)Rozpoczęła się agresja ZSRR na Polskę (o godzinie 3.00 nad ranem)17.09.1939lv, pl, ru, ua
12Wojska niemieckie napadły o świcie bez wypowiedzenia wojny na Polskę, rozpoczynając kampanię wrześniową a tym samym II wojnę światowąWojska niemieckie napadły o świcie bez wypowiedzenia wojny na Polskę, rozpoczynając kampanię wrześniową a tym samym II wojnę światową01.09.1939en, lv, pl, ru
13Neville Chamberlain flew to Germany to meet Adolf Hitler at Berchtesgaden. Czechoslovakia's fate decidedNeville Chamberlain flew to Germany to meet Adolf Hitler at Berchtesgaden. Czechoslovakia's fate decided15.09.1938en, lv
14Adolf Hitler held a secret meeting with his generals at which he outlined his plans to gain 'living space' through warAdolf Hitler held a secret meeting with his generals at which he outlined his plans to gain 'living space' through war05.11.1937en, lv
15The Reichstag passed the Enabling Act, paving the way for Adolf Hitler to create a personal dictatorshipThe Reichstag passed the Enabling Act, paving the way for Adolf Hitler to create a personal dictatorship23.03.1933en, lv
16Spłonął gmach Reichstagu w Berlinie.Spłonął gmach Reichstagu w Berlinie.27.02.1933lv, pl
17Adolf Hitler został skazany na 5 lat pozbawienia wolności za próbę zamachu stanuAdolf Hitler został skazany na 5 lat pozbawienia wolności za próbę zamachu stanu01.04.1924lv, pl
18Wojna polsko-bolszewicka: rozpoczęła się ofensywa wojsk polskichWojna polsko-bolszewicka: rozpoczęła się ofensywa wojsk polskich16.04.1919en, lv, pl
19I najazd mongolski na Polskę: wojska mongolskie zdobyły KrakówI najazd mongolski na Polskę: wojska mongolskie zdobyły Kraków28.03.1241lv, pl

Mapa

Źródła: wikipedia.org

    Osoby

    Osoba Data ur. Data śm. Język
    1Johannes BlaskowitzJohannes Blaskowitz10.07.188305.02.1948en, pl, ru
    Tagi