Franklin Delano Roosevelt

Franklin Delano Roosevelt (ur. 30 stycznia 1882 w Hyde Park w stanie Nowy Jork, zm. 12 kwietnia 1945 w Warm Springs w stanie Georgia) – amerykański polityk, 32. prezydent Stanów Zjednoczonych, wybierany na ten urząd w latach 1933–1945 czterokrotnie z ramienia Partii Demokratycznej. Jedyny w historii prezydent USA pełniący urząd dłużej niż dwie kadencje, co doprowadziło do wejścia w życie w 1951 XXII Poprawki do Konstytucji, ograniczającej liczbę kadencji do dwóch (wcześniej był to tylko konwenans konstytucyjny oparty na decyzji pierwszego prezydenta USA George’a Washingtona, który zrezygnował z ubiegania się o trzecią kadencję, twierdząc, że byłaby ona niedemokratyczna).

Wczesne życie

Był synem Jamesa Roosevelta, dalekiego potomka holenderskich imigrantów, i Sary Ann Delano, wywodzącej się z rodziny francuskich hugenotów (pierwotnie noszących nazwisko de Lannoy).

W dzieciństwie rokrocznie podróżował do Europy, dlatego był kształcony przez guwernerów i nie miał kontaktu z rówieśnikami, więc aby rozproszyć samotność, dużo czytał. W latach 1896-1900 uczęszczał do prywatnej szkoły Peabody w Groton w stanie Massachusetts, a w 1904 ukończył Uniwersytet Harvarda. Edukację kontynuował do 1907 na Columbia University, lecz studiów nie ukończył. Rozpoczął karierę prawniczą w spółce Carter, Ledyard & Milburn w Nowym Jorku, gdzie pracował do 1911. W 1905 roku ożenił się (wbrew woli rodziny) ze swoją daleką kuzynką Eleanor Roosevelt (Theodore Roosevelt, ówczesny prezydent, był obecny na ślubie swoich krewniaków), z którą miał sześcioro dzieci. Małżeństwo było raczej szczęśliwe, mimo że Roosevelt miał kilka kochanek.

Działalność polityczna

Wbrew tradycjom rodzinnym związał się z Partią Demokratyczną i z jej ramienia w latach 1910-1913 był senatorem stanu Nowy Jork. W 1912 poparł kandydaturę Woodrowa Wilsona w wyborach prezydenckich, m.in. przeciw swojemu kuzynowi. Po zwycięstwie wyborczym Wilson odwdzięczył się Rooseveltowi, mianując go asystentem sekretarza marynarki. Urząd ten sprawował do 1920 roku i w opinii wielu był faktycznym kierownikiem resortu. W 1914 bezskutecznie ubiegał się o mandat senatora ze stanu Nowy Jork. W 1918 wizytował front francuski, a w 1919 był obserwatorem na konferencji pokojowej w Wersalu oraz uczestniczył w demobilizacji sił zbrojnych. W 1920 z ramienia demokratów był kandydatem na wiceprezydenta i dlatego po zwycięstwie republikanów musiał opuścić Departament Marynarki. W latach 1920-1928 był wiceprezesem służby ubezpieczeniowej i właścicielem firmy prawniczej. W 1921 nastąpiło załamanie jego dobrze zapowiadającej się kariery, gdyż w wyniku ataku paraliżu dziecięcego (polio), będącego skutkiem kąpieli w zimnym jeziorze, stał się inwalidą; utracił władzę w nogach, ale dzięki rehabilitacji był w stanie utrzymać się na nich przez pewien czas (większość przemówień wygłaszał stojąc). Doświadczając zagrożenia, jakie niesie polio, w 1928 wraz z żoną powołał fundację prowadzącą badania nad tą chorobą. Od 1928 roku, kiedy wrócił do czynnej polityki, był gubernatorem stanu Nowy Jork. W 1930 zdobył mandat na drugą kadencję.

Wielki kryzys

W czasie wielkiego kryzysu zrealizował plan Nowy Ład (New Deal), który polegał głównie na interwencjonizmie państwowym. Zgromadził wokół siebie zespół intelektualistów, zwany „trustem mózgów” (w jego skład wchodzili m.in. Henry Morgenthau i Adolf Berle). Posługując się hasłami walki z korupcją, Roosevelt zdołał usunąć z urzędu burmistrza Nowego Jorku Jimmy’ego Walkera. W kwietniu 1933 administracja Roosevelta skonfiskowała złoto obywatelom.

Kampania wyborcza

Zachęcony rosnącą popularnością postanowił następnie ubiegać się o nominację demokratów na urząd prezydenta USA. Na konwencji wyborczej w 1932 odniósł zdecydowany sukces, pokonując Alfreda Smitha. Kampania wyborcza toczyła się w dramatycznych okolicznościach, gdyż zubożała część społeczeństwa, zdesperowana sytuacją ekonomiczną w kraju, atakowała ciężarówki z żywnością i sklepy, a sfrustrowani weterani I wojny światowej pomaszerowali na stolicę, obozując następnie niedaleko Białego Domu. Sukces Rooseveltowi przyniosło hasło wyborcze Nowego Ładu (New Deal) oraz konsekwentne odcinanie się od programu kontrkandydata i zarazem urzędującego prezydenta, Herberta Hoovera. Po zwycięstwie w wyborach 8 listopada 1932 do czasu zaprzysiężenia 4 marca 1933, jako prezydent elekt, nie podejmował żadnych działań oraz odmówił wszelkiej współpracy z odchodzącą administracją Hoovera.

Prezydentura

Polityka wewnętrzna

Obejmując prezydenturę, przyjął za swój główny cel walkę z kryzysem za pomocą programu „Nowego Ładu”, który co prawda okazał się umiarkowanym sukcesem, jednak zdołał przywrócić społeczeństwu wiarę we własne siły, co owocowało powstaniem wielu nowych inwestycji w zakresie aktywizacji społeczeństwa oraz ubezpieczeń. Liczne źle przygotowane ustawy zostały unieważnione przez Sąd Najwyższy; mimo tych mankamentów New Deal umożliwił m.in. reelekcję na kolejną kadencję. Na początku drugiej kadencji Roosevelt podjął najbardziej kontrowersyjną decyzję, jaką była próba dokonania reformy Sądu Najwyższego USA, jednak przygotowana przez niego ustawa została 22 lipca 1937 odrzucona przez Senat (stosunkiem głosów 70 do 20).

Umiejętnie współpracował z mediami (m.in. nie publikowano fotografii przedstawiających prezydenta na wózku inwalidzkim). Popularność uzyskiwał, prowadząc nieformalne rozmowy w trakcie spotkań z dziennikarzami w Białym Domu i wygłaszając słynne radiowe przemówienia do Amerykanów, tzw. Fireside Chats (Pogadanki przy kominku; w pierwszej z nich 12 marca 1933 przekonywał o bezpieczeństwie lokowania kapitału w bankach). Dzięki temu zyskał w oczach opinii publicznej, jednak w latach 1935-1939 sytuacja zaczęła ulegać zmianie, a Roosevelt stał się przedmiotem krytyki, zarówno ze strony lewicy, jak i prawicy. Populiści, jak gubernator Luizjany Huey Long, domagali się, by Roosevelt posunął się dalej w swoich reformach i pozbawił wszystkie osoby posiadające więcej niż 5 tys. USD wszelkich nadwyżek finansowych i rozdał je ubogim. Po fali krytyki Roosevelt postanowił zakończyć 4 stycznia 1939 New Deal.

Do ważniejszych problemów, z jakimi Roosevelt borykał się w polityce wewnętrznej, należało uchylenie XVIII Poprawki przez XXI Poprawkę do Konstytucji, czyli zniesienie prohibicji. W pełni popierając stanowisko swojej partii, 5 grudnia 1933 podpisał ustawę zezwalającą na sprzedaż alkoholi. Wybór Roosevelta na prezydenta stworzył po raz pierwszy koalicję (zwaną czasem „tęczową”) składającą się z intelektualistów, robotników, farmerów oraz Murzynów, którzy mieli stać się (aż do czasów R. Reagana) tradycyjnym elektoratem demokratów. W kwestiach rasowych był raczej bierny. Wprawdzie oficjalnie wspierał emancypację Murzynów, ale nie podejmował w tym kierunku żadnych kroków. Bardziej zasłużył się Indianom, przywracając im w 1934 prawo do samorządu plemiennego.

Polityka zagraniczna

Aktywną politykę podjął na arenie międzynarodowej. U progu swojej prezydentury uznał rząd radziecki (16 grudnia 1933) i nawiązał z nim stosunki dyplomatyczne. U podstaw tej decyzji leżały przyczyny ekonomiczne, gdyż ZSRR wydawał się Rooseveltowi ogromnym rynkiem zbytu. Według niektórych badaczy nawiązanie stosunków z ZSRR miało też osłabić pozycję Japonii. 24 marca 1934 obiecał przyznanie Filipinom niepodległości, określając termin na rok 1946. Obietnica ta była elementem nowej polityki USA wobec małych krajów, polegającej na zerwaniu z imperializmem, a w zamian oferującej współpracę. Szczególnym wyrazem tych zmian miała być „polityka dobrego sąsiedztwa”, odnosząca się do krajów zachodniej półkuli, a zwłaszcza państw Ameryki Łacińskiej, przyjmująca za główną zasadę nieinterweniowanie USA w wewnętrzne sprawy tych krajów oraz wycofanie wojsk amerykańskich z ich terenu (de facto nie było to żadne novum, gdyż USA przyjęły takie zasady już za prezydentury Wilsona). Po 1935 polityka „nieinterwencji” okazała się bardzo niebezpieczna, gdyż miejsce USA w wielu krajach Ameryki próbowały zająć Niemcy. Kluczowe dla II i III kadencji prezydentury Roosevelta było stopniowe przeprowadzanie USA z pozycji skrajnie izolacjonistycznych do roli sojusznika Wielkiej Brytanii, a potem uczestnika koalicji.

Był rzecznikiem ścisłej współpracy ze Stalinem, dla którego czuł sympatię, fascynację, podziw i ogromny szacunek. Był uczestnikiem spotkań wielkiej trójki w Teheranie (1943) i w Jałcie (1945). Zarzucano mu zbytnią uległość i ufność wobec Stalina, przez co dał zgodę na hegemonię ZSRR po II wojnie światowej w Europie Środkowej i Wschodniej. Zdaniem krytyków Roosevelt nie rozumiał spraw europejskich, nie rozumiał prawdziwej natury konfliktu w Europie. Według historyka Normana Daviesa On wiedział, że wróg to Niemcy. A skoro Stalin bił się z nim, to znaczy, że jest dobrym człowiekiem. Taki styl myślenia dominował w politycznym otoczeniu prezydenta.

Choroba

W wieku 39 lat Roosevelt uległ wypadkowi. Opisy tego wydarzenia, jako przyczyny choroby, różnią się, podobnie jak diagnozy jej dotyczące. Jeden z nich sugeruje, iż podczas rodzinnych wakacji w Kanadzie żeglował po wodach zatoki Fundy i przypadkowo wpadł do lodowatej wody. Skutki okazały się tragiczne – został sparaliżowany od klatki piersiowej w dół, rozpoznano chorobę Heinego-Medina. Dzięki olbrzymiemu hartowi ducha i wyczerpującym ćwiczeniom stan jego zdrowia poprawił się, co umożliwiło mu siedzenie i posługiwanie się rękami. Do końca życia poruszał się na wózku.

Zmarł z powodu krwotoku mózgowego w trakcie swej czwartej kadencji, 12 kwietnia 1945 roku w Małym Białym Domu w stanie Georgia. Jego następcą został Harry Truman.

W 2003 roku opublikowano pracę w Journal of Medical Biography dowodzącą, że Roosevelt chorował na Zespół Guillaina-Barrégo, którego opis w tamtych czasach był wciąż niekompletny. Argumentami za taką diagnozą są między innymi nagły i późny okres rozpoczęcia choroby oraz główne symptomy. Jednak ze względu na to że nigdy nie poddano analizie płynu mózgowo-rdzeniowego pacjenta, nie można tego stwierdzić z całkowitą pewnością.

Ciekawostki

• Najwięcej razy w historii – aż trzykrotnie – w latach 1932, 1934 i 1941 zdobywał tytuł Człowieka Roku magazynu „Time”. Był też pierwszym amerykańskim prezydentem, który otrzymał ten tytuł.
• Jako jedyny prezydent miał pod sobą trzech wiceprezydentów – Johna Nance Garnera (1933-1941), Henry’ego Wallace’a (1941-1945) i Harry’ego Trumana (1945).
• Był kuzynem prezydenta Theodore’a Roosevelta.
• Był honorowym obywatelem Rzymu.