Ignacy Jan Paderewski

Ignacy Jan Paderewski herbu Jelita (ur. 6 listopada/18 listopada 1860 w Kuryłówce, zm. 29 czerwca 1941 w Nowym Jorku) – polski pianista, kompozytor, działacz niepodległościowy i polityk. W 1919 r. sprawował funkcje premiera i ministra spraw zagranicznych RP. Profesor konserwatorium w Warszawie. Kawaler Orderu Orła Białego i francuskiej Legii Honorowej.

Dzieciństwo i młodość

Ignacy Jan Paderewski przyszedł na świat w Kuryłówce na Podolu w 1860 r. Matka, Poliksena z domu Nowicka, córka Zygmunta, filomaty i przyjaciela Adama Mickiewicza, zmarła kilka miesięcy po jego narodzinach. Jedynym opiekunem Ignacego i jego starszej siostry Antoniny był ojciec - uczestnik powstania styczniowego, który za udział w nim odbył karę roku więzienia w Kijowie, a następnie zarabiał na życie jako administrator jednego z majątków na Podolu.

Rodzice Paderewskiego pochowani zostali na cmentarzu w Żytomierzu. W tym czasie małym Paderewskim opiekowała się ciotka. Duży wpływ na jego wychowanie wywarł były powstaniec listopadowy, Michał Babiński. Zajmował się on nauczaniem dziecka historii, geografii, języka francuskiego i literatury polskiej. Młody Paderewski od dzieciństwa przejawiał uzdolnienia muzyczne, początkowo grając na starym rodzinnym fortepianie.

W latach 1872–1878 zdobył wykształcenie w warszawskim Instytucie Muzycznym, noszącym od 1919 r. nazwę Konserwatorium Warszawskie. Tam studiował grę na fortepianie pod kierunkiem Rudolfa Strobla, Juliusza Janoty, Romana Schloczera i jego brata Pawła Schloczera. Z przedmiotów teoretycznych kształcił się pod kierunkiem Gustawa Regulskiego, który był uczniem Hektora Berlioza. Po ukończeniu szkoły z odznaczeniem otrzymał posadę nauczyciela kursu średniego fortepianu w tejże szkole. Paderewski utrzymywał się, grając na przyjęciach, komponując i wykonując własne utwory, a także udzielając lekcji gry. W 1880 poślubił Antoninę Korsakównę. Pomimo zachwytów otoczenia, sam twierdził, iż musi jeszcze wiele się nauczyć – przez to potrafił ćwiczyć nawet po 12 godzin dziennie. W 1881 r., po śmierci żony (która pozostawiła go z kalekim kilkumiesięcznym synem Alfredem), wyjechał doskonalić swój warsztat do Berlina.

Kariera muzyczna

W czasie zagranicznych wojaży Paderewski spotkał m.in. słynną polską aktorkę Helenę Modrzejewską. Ta, zafascynowana jego talentem, podarowała mu pokaźną sumę pieniędzy. Za tę kwotę mógł kontynuować naukę w Wiedniu pod kierownictwem Teodora Leszetyckiego. Jego mistrz polecił go później na posadę nauczyciela gry na fortepianie w Strasburgu. Pierwszy większy sukces odniósł, debiutując jako pianista w 1887 r., a w 1888 r. miał miejsce jego pierwszy duży koncert w Paryżu. Tam też spotkał i zaprzyjaźnił się z kompozytorem Camille Saint-Saëns.

Później przez pewien czas przebywał w Londynie, gdzie koncertował między innymi przed samą królową Wiktorią. Wielkim sukcesem okazało się jego pierwsze tournée po Stanach Zjednoczonych w latach 1891–1892, na które Paderewski zmuszony był się udać z powodu kłopotów finansowych. Na stałe zamieszkał w USA. Zyskał sobie ogromną popularność, nazywany był największym ze wszystkich, mistrzem, królem pianistów, czarodziejem klawiatury. Podczas koncertowania w USA odniósł kontuzję dłoni, myślał nawet o zakończeniu kariery. Sprawność dłoni przywrócił mu Friedrich Lange – pionier niemieckiej chirurgii w Ameryce. W 1899 r. Paderewski ożenił się z Heleną Górską, czym sprawił zawód wielu wielbicielkom urzeczonym jego talentem i wyglądem (zwłaszcza długimi, falującymi włosami). Pomimo zakupienia dworku w Kąśnej Dolnej w Małopolsce państwo Paderewscy osiedli w Szwajcarii, w posiadłości Riond-Bosson w Tolochenaz koło Morges, niedaleko Lozanny.

Paderewski skomponował swoje jedyne dzieło sceniczne, operę Manru, na przełomie stulecia. Jej prapremiera odbyła się w Dreźnie 29 maja 1901 r., a wkrótce zaprezentowano dzieło we Lwowie. Prapremiera amerykańska odbyła się w Metropolitan Opera 14 lutego 1902 r., odbyło się jeszcze 9 przedstawień w tym samym sezonie, po czym utwór zszedł z afisza i nie został nigdy wznowiony. Należy tu dodać, że Manru pozostaje jedyną operą skomponowaną przez Polaka, wystawioną w Metropolitan Opera.

Polityka

Na jego zlecenie w 1908 rzeźbiarz Antoni Wiwulski wykonał pomnik upamiętniający zwycięstwo wojsk polskich w bitwie pod Grunwaldem. Monument został odsłonięty w 1910 w Krakowie, w obecności ponad 150 tys. osób. Paderewski wygłosił wówczas przemówienie o charakterze niepodległościowym.

Po wybuchu I wojny światowej zaczął prowadzić szeroko zakrojoną działalność dyplomatyczną na rzecz Polski i Polaków, wykorzystując swą popularność na Zachodzie. M.in. zbierał fundusze na pomoc ofiarom wojny i był jednym ze współzałożycieli komitetów pomocy Polakom w Paryżu i Londynie. W 1915 założył wraz z Henrykiem Sienkiewiczem w Vevey Szwajcarski Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Tego samego roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie kontynuował swą działalność. Przed każdym ze swoich występów przemawiał na temat postulowanej przez niego niepodległości Polski. W krótkim czasie udało mu się zbliżyć do doradcy prezydenta Wilsona, Edwarda House’a. Później spotkał się z samym prezydentem, któremu w styczniu 1917 r. przekazał memoriał na temat Polski. Być może z tego powodu sprawa niepodległości naszego kraju znalazła się w słynnych 14 punktach Wilsona. W sierpniu 1917 r. został przedstawicielem na USA Komitetu Narodowego Polskiego z Romanem Dmowskim na czele.

Po powrocie do kraju Józefa Piłsudskiego i powierzeniu przez niego misji formowania rządu Jędrzejowi Moraczewskiemu, również i Paderewski powrócił do Polski. 25 grudnia 1918 pojawił się w Gdańsku, skąd następnie udał się do Poznania. Jego przybycie do stolicy Wielkopolski i entuzjastyczne przywitanie stało się impulsem do wybuchu zakończonego sukcesem powstania. Po przyjeździe do Warszawy, Paderewski spotkał się z Piłsudskim i podjął się roli mediatora pomiędzy nim a obozem Dmowskiego. 16 stycznia 1919 został premierem, pełniąc również funkcję ministra spraw zagranicznych.

Wraz z Romanem Dmowskim jako delegat pełnomocny reprezentował Polskę na konferencji pokojowej w Paryżu, zakończonej podpisaniem traktatu wersalskiego, kończącego I wojnę światową. W tym czasie wsparł gen. Tadeusza Rozwadowskiego w jego planach tworzenia Legionu Amerykańskiego, który miał walczyć w Polsce z bolszewikami. W wyniku tych działań powstała polsko-amerykańska Eskadra Lotnicza im. Tadeusza Kościuszki. Paderewskiemu nie udało się zrealizować wszystkich założeń strony polskiej, jednak dał się poznać jako sprawny negocjator i dyplomata. Pomimo to jego bezpartyjny rząd był krytykowany w kraju zarówno przez lewicę, jak i prawicę. Paderewski wiedział, iż jego gabinet ma charakter tylko i wyłącznie przejściowy, dlatego w grudniu 1919 podał się do dymisji. Następnie wyjechał do Szwajcarii, aby odpocząć od polityki.

Powrócił jednak do kraju w kulminacji wojny polsko-bolszewickiej w 1920. Został wysłannikiem rządu polskiego do Ligi Narodów. Wkrótce jednak zrezygnował z tej funkcji w 1921.

Ostatnie lata

W 1922 r. wyjechał ponownie do USA, gdzie powrócił do koncertowania. Za odbycie trasy koncertowej po Stanach udało mu się zarobić 500 tys. dolarów, sumę jak na owe czasy astronomiczną. Później zajął się także działalnością charytatywną (w 1932 r. na występ Paderewskiego w Madison Square Garden przybyła rekordowa liczba widzów – 16 tys., a dochód z tego koncertu artysta przeznaczył na bezrobotnych amerykańskich muzyków). W tym czasie otrzymał wiele tytułów i odznaczeń, m.in. tytuł lordowski od brytyjskiego monarchy Jerzego V.

Po śmierci Piłsudskiego w 1935 r. Paderewski współtworzył tzw. Front Morges. Organizacja ta, opozycyjnie nastawiona wobec polskiego reżimu autorytarnego, miała charakter centroprawicowy, a jednym z jej głównych założycieli był generał Władysław Sikorski. Front Morges domagał się demokratyzacji życia politycznego w kraju, ale również postulował wybór Paderewskiego na prezydenta Polski.

Po wybuchu II wojny światowej Paderewski wszedł w skład władz Polski na uchodźstwie. Został przewodniczącym Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie, która stanowiła substytut Sejmu na emigracji. We wrześniu 1940, mimo podupadającego zdrowia, udał się raz jeszcze do USA, by działać na rzecz Polski. Spowodował między innymi uzyskanie przez rząd Sikorskiego kredytów na uzbrojenie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W czasie II wojny światowej jego nazwisko naziści niemieccy umieścili na liście wrogów III Rzeszy tzw. Czarnej Księdze.

Paderewski zmarł na zapalenie płuc 29 czerwca 1941 r. o jedenastej rano, w pokoju hotelowym. Następnego dnia premier Rządu RP na uchodźstwie i Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski wydał rozkaz nr 11, w którego ostatnich słowach napisał:

  Naród polski okryty głęboką żałobą po pamięci I. J. Paderewskiego traci z Jego odejściem od nas na zawsze jednego z największych swych duchów przewodnich. Cześć Jego pamięci! Rozkaz niniejszy odczytać przed frontem oddziałów i na pokładach okrętów Rzeczypospolitej Polskiej.

Pierwotnie pochowano go na Narodowym Cmentarzu w Arlington w pobliżu Waszyngtonu. Jednak 29 czerwca 1992 r. trumnę z jego prochami sprowadzono do Polski, gdzie spoczęła w krypcie archikatedry św. Jana w Warszawie. Pośmiertnie odznaczony orderem wojennym Virtuti Militari.

Rodzina

17 stycznia 1880 r. Ignacy Jan Paderewski poślubił pochodzącą z Kresów Wschodnich Antoninę Korsak, która zmarła już 9 miesięcy później – 18 października 1880 r. Z pierwszego małżeństwa miał syna Alfreda (1880–1901).

31 maja 1899 r. Paderewski ożenił się ponownie z Heleną Górską z domu Rosen, wywodzącą się z rodziny spolonizowanych inflanckich Niemców. Helena Paderewska zmarła 16 stycznia 1934 r.

Bratem przyrodnim Ignacego Jana Paderewskiego był Józef Paderewski (1875–1958) – wieloletni nauczyciel gimnazjalny w Bydgoszczy.

Bratem przyrodnim Ignacego Jana Paderewskiego był Stanisław Paderewski (1875-1914) polski inżynier górniczy, porucznik Legionów Polskich, który poległ w Bitwa pod Krzywopłotami 14 listopada 1914.

Odznaczenia i tytuły

• Order Orła Białego
• Order Virtuti Militari V kl. (pośmiertnie)
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski
• Rycerz Wielkiego Krzyża Orderu Imperium Brytyjskiego (GBE)
• Krzyż Wielki Legii Honorowej
• Doktoraty honoris causa uniwersytetów we Lwowie (1912), Krakowie (1919), Poznaniu (1924) i Warszawie (1931), jak również kilku uczelni amerykańskich.
• Honorowy obywatel Lwowa (1912)
• Honorowy Obywatel Miasta Poznania (1920)
• Honorowy obywatel Warszawy (1919)
• Filister honoris causa korporacji akademickiej Patria
• Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury za krasomówstwo

Jako patron

Jego imię nosi wiele instytucji:

• Akademia Muzyczna w Poznaniu
• Gimnazjum z Oddziałami Dwujęzycznymi nr 18 im. I.J. Paderewskiego w Warszawie
• Gimnazjum Publiczne nr 11 im. Ignacego Jana Paderewskiego w Warszawie
• Liczne szkoły, m.in.
  • X Liceum Ogólnokształcące w Katowicach (potocznie nazywane Paderewą)
  • VI Liceum Ogólnokształcące w Poznaniu (potocznie nazywane Paderkiem)
  • Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna I st. im. I.J. Paderewskiego w Krakowie
• Towarzystwo Muzyczne w Bydgoszczy, które co trzy lata organizuje Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Ignacego Jana Paderewskiego
• Filharmonia Pomorska w Bydgoszczy
• Port lotniczy Bydgoszcz im. Ignacego jana Paderewskiego
• Park Skaryszewski w Warszawie
• Szkoła muzyczna im. Ignacego Jana Paderewskiego w Białymstoku
• Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia w Cieszynie im. Ignacego Paderewskiego
• Szkoła Podstawowa nr 27 im. Ignacego Jana Paderewskiego w Rzeszowie
• Gimnazjum nr 16 w Bydgoszczy
• Zespół Szkół Ogólnokształcących w Łasku-Kolumnie
• Liceum Ogólnokształconce o profilu Policyjno-Wojskowym w Lubaszu
• Szkoła Podstawowa nr. 4 z Oddziałami Integracyjnymi w Libiążu im. Ignacego Jana Paderewskiego

Upamiętnienie

11 listopada 2003 w parku im. Henryka Jordana w Krakowie odsłonięto popiersie Ignacego Paderewskiego zrealizowane w ramach projektu „słynni Polacy XX w.” (IV.6).

29 października 2010 Sejm RP przyjął uchwałę, w której uczcił pamięć Ignacego Jana Paderewskiego w 150. rocznicę jego urodzin. Z tej samej okazji Poczta Polska wydała znaczek pocztowy z fotografią pianisty.