Tadeusz Komorowski

Tadeusz Komorowski, ps. „Bór”, „Znicz”, „Lawina”, „Korczak” (ur. 1 czerwca 1895 w Chorobrowie, zm. 24 sierpnia 1966 w Buckley w Anglii) – generał dywizji Wojska Polskiego, dowódca Armii Krajowej, Naczelny Wódz, kawaler Orderu Orła Białego i Virtuti Militari.

Urodził się w rodzinie Mieczysława Mariana Komorowskiego herbu Korczak i Wandy Prawdzic-Zaleskiej. Spokrewniony z generałemTadeuszem Rozwadowskim, w którego majątku przyszedł na świat. W 1913 ukończył gimnazjum we Lwowie i w tym samym roku rozpoczął karierę wojskową w armii austro-węgierskiej. Szkołę oficerską piechoty i kawalerii ukończył w Wiener Neustadt w 1915 w stopniu podporucznika kawalerii. W czasie I wojny światowej służył na froncie rosyjskim i włoskim uzyskując stopień porucznika.

Z dniem 15 listopada 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego z zatwierdzeniem posiadanego stopnia porucznika ze starszeństwem z 1 listopada 1916 i przydzielony do 9 Pułku Ułanów. W szeregach tego pułku wziął udział w wojnie z Ukraińcami, a później wojnie z bolszewikami. Od grudnia do maja 1919 walczył w rejonie Mościska-Krysowice. Na początku lipca 1920, w rejonie Łucka, dowodził zbiorczym szwadronem 9 Pułku Ułanów. 20 sierpnia 1920 objął dowództwo 12 Pułku Ułanów Podolskich. 31 sierpnia 1920, pierwszego dnia bitwy pod Komarowem został ranny. Po wyleczeniu wrócił do 9 Pułku Ułanów. W 1921 był zastępcą dowódcy 9 Pułku Ułanów w Żółkwi. W 1922 ukończył dziewięciomiesięczny kurs ekwitacji w Grudziądzu.

W latach 1922-1923 był instruktorem jazdy konnej w Oficerskiej Szkole Artylerii w Warszawie i Toruniu. W grudniu 1923 został przeniesiony do 9 Pułku Ułanów Małopolskich „z pozostawieniem jako odkomenderowany w Centralnej Szkole Kawalerii” w Grudziądzu. W 1924 był kwatermistrzem, a następnie zastępcą dowódcy 8 Pułku Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego. 31 marca 1924 awansował na majora. W 1926 został komendantem Szkoły Podoficerów Zawodowych Kawalerii w Jaworowie. W grudniu 1927 został wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy 9 Pułku Ułanów Małopolskich w Czortkowie i Trembowli. Od stycznia 1928, po przeniesieniu pułkownika SG Jana Pryzińskiego do dyspozycji Ministra Spraw Wewnętrznych, pełnił obowiązki dowódcy tego oddziału. 23 stycznia 1928 awansował na podpułkownika. W styczniu 1929 został mianowany dowódcą 9 Pułku Ułanów Małopolskich. 21 grudnia 1932 awansował na pułkownika. Pułkiem dowodził przez dziesięć lat. W listopadzie 1938 został komendantem Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu.

Ukończył studia na Politechnice Lwowskiej. W 1924, w Paryżu, uczestniczył w Igrzyskach Olimpijskich w jeździectwie. W 1936, w Berlinie, był kierownikiem ekipy jeździeckiej, która zdobyła srebrny medal na Igrzyskach Olimpijskich.

W kampanii wrześniowej 1939 najpierw dowódca Ośrodka Zapasowego Zgrupowania Kawalerii w Garwolinie, a następnie zastępca dowódcy Kombinowanej Brygady Kawalerii pułkownika Adama Zakrzewskiego w składzie Armii Lublin z którą walczy pod Górą Kalwarią i Zamościem. Płk Komorowski uniknął niewoli i przedostał się do Krakowa.

Pod koniec 1939 stworzył w Krakowie konspiracyjną Organizację Wojskową i kierował nią do stycznia 1940, kiedy podporządkowała się ZWZ. Komorowski przyjął wówczas pseudonim „Korczak”. Komendant Obszaru Kraków ZWZ, od 8 lutego 1940 generał brygady, po dekonspiracji i przedostaniu się latem 1941 do Warszawy zastępca komendanta głównego ZWZ – dowódcy AK. Od jesieni 1941 do czerwca 1943 był również komendantem Obszaru Zachodniego, obejmującego okręgi: poznański i pomorski, a od 1 lipca 1943 (formalnie od 17 lipca) dowódca Armii Krajowej. Od marca 1944 generał dywizji. Podjął decyzję o wybuchu powstania warszawskiego.

  ŻOŁNIERZE STOLICY! Wydałem dziś upragniony przez Was rozkaz do jawnej walki z odwiecznym wrogiem Polski, najeźdźcą niemieckim. Po pięciu blisko latach nieprzerwanej walki, prowadzonej w podziemiach konspiracji, stajecie dziś otwarcie z bronią w ręku, by ojczyźnie przywrócić wolność i wymierzyć zbrodniarzom niemieckim przykładną karę za terror i zbrodnie dokonane na ziemiach Polskich.

30 września 1944 Prezydent RP Władysław Raczkiewicz mianował go Naczelnym Wodzem z zastrzeżeniem, że „wstępuje w prawa i obowiązki Naczelnego Wodza z chwilą rozpoczęcia swych czynności w siedzibie Prezydenta Rzeczypospolitej i Rządu”, czyli wLondynie.

2 października 1944 udzielił pełnomocnictwa pułkownikom dyplomowanym: Kazimierzowi Iranek-Osmeckiemu i Zygmuntowi Dobrowolskiemu do zawarcia z SS-Obergruppenführerem Erichem von dem Bach-Zelewskim układu o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie. 4 października 1944 w Ożarowie spotkał się z generałem von dem Bach. 5 października 1944 o godz. 8.00 dokonał przeglądu plutonu osłonowego pod dowództwem kapitana Stanisława Jankowskiego ps. „Agaton”, a o godz. 9.45 pomaszerował na czele oddziałów powstańczych do niewoli. Tego samego dnia został przewieziony koleją z Ożarowa do Sochaczewa i dalej do Prus Wschodnich. Towarzyszyło mu pięciu generałów, pięciu oficerów do zleceń, adiutant i pięciu ordynansów. 6 października 1944 przybył do miejscowości Kruklanki (niem. Kruglanken), położonej 9 kilometrów na południowy wschód od miejscowości Pozezdrze w pobliżu, której mieściła się polowa kwatera Himmlera „Hochwald”.

Następnego dnia, ponownie spotkał się z nim generał von dem Bach i poinformował planowanym spotkaniu z Reichsführerem-SS Heinrichem Himmlerem, do którego jednak nie doszło. 8 lub 9 października 1944 został przewieziony do Berlina, do siedziby Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, gdzie znów miało dojść do spotkania z Himmlerem. Następnego dnia został przewieziony do Oflagu 73 Nürnberg-Langwasser pod Norymbergą, umieszczony w oddzielnym baraku i izolowany od innych jeńców. 5 lutego 1945 został przewieziony do Oflagu IV C Colditz. W nocy z 12 na 13 kwietnia 1945 został przewieziony do twierdzy Königstein w Saksonii. Następnej nocy do obozu cywilnego w Laufen w Bawarii, a kolejnej nocy do Tittmoning, gdzie mieścił się obóz dla jeńców holenderskich. Po kilku dniach powrócił do obozu w Laufen. Pod koniec kwietnia maja 1945 został przewieziony do Stalagu XVIIIC w Markt Pongau koło Salzburga. Tam SS-Obergruppenführer Gottlob Berger, nakłoniony przez szwajcarskiego posła Feldschera, zwolnił go z niewoli. W okolicach Innsbrucku został wyzwolony przez żołnierzy amerykańskiej 103 Dywizji Piechoty. W Innsbrucku spotkał się z francuskimi generałami Maxime Weygand i Maurice Gamelin, którzy w tym samym czasie zostali uwolnieni z niewoli. Po kilku dniach został przewieziony do Polskiego Ośrodka Wojskowego, byłego Oflagu VII A Murnau, a stąd do Paryża.

12 maja 1945 przybył do Londynu. Na lotnisku został przywitany okazale i owacyjnie przez premiera Tomasza Arciszewskiego z ministrami, przedstawiciela Prezydenta RP i wyższego wojskowego brytyjskiego z ramienia szefa Sztabu Imperialnego. 28 maja 1945 objął obowiązki Naczelnego Wodza. 20 września 1945, „wobec nieuznawania przez władze brytyjskie stanowiska Naczelnego Wodza” przekazał szefowi Sztabu Głównego „ogólne dowodzenie wojskiem oraz koordynację zagadnień wspólnych dla wojska, marynarki wojennej i sił powietrznych”. 8 listopada 1946 Prezydent RP zwolnił go ze stanowiska Naczelnego Wodza.

2 lipca 1947 Prezydent RP mianował go Prezesem Rady Ministrów. 10 lutego 1949 Prezydent RP August Zaleski zwolnił go z urzędów: Prezesa Rady Ministrów, kierownika Ministerstwa Skarbu, kierownika Ministerstwa Przemysłu, Handlu i Żeglugi, a także kierownika Ministestwa Pracy i Opieki Społecznej oraz powierzył mu sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowego rządu, co nastąpiło 7 kwietnia 1949.

Od lipca 1956 wchodził w skład emigracyjnej Rady Trzech. Działał w Kole byłych Żołnierzy Armii Krajowej, a z jego inicjatywy 1 sierpnia 1966 dla upamiętnienia czynu zbrojnego żołnierza AK ustanowiono odznaczenie pamiątkowe - Krzyż Armii Krajowej.

Komorowski zmarł na atak serca w trakcie polowania. Pochowany na cmentarzu Gunnersbury w Londynie.

Awanse

• porucznik – ze starszeństwem z 1 listopada 1916
• rotmistrz – zweryfikowany 3 maja 1922 ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 69. lokatą w korpusie oficerów jazdy
• major - 31 marca 1924 ze starszeństwem z 1 lipca 1923 i 22. lokatą w korpusie oficerów jazdy
• podpułkownik – 23 stycznia 1928 ze starszeństwem z 1 stycznia 1928 i 18. lokatą w korpusie oficerów kawalerii
• pułkownik – 21 grudnia 1932 ze starszeństwem z 1 stycznia 1933 i 1. lokatą w korpusie oficerów kawalerii
• generał brygady – 8 lutego 1940
• generał dywizji – 18 marca 1944

Ordery i odznaczenia oraz tytuły honorowe

• Order Orła Białego (pośmiertnie, 1995)
• Krzyż Komandorski Orderu Wojskowego Virtuti Militari
• Krzyż Kawalerski Orderu Wojskowego Virtuti Militari
• Krzyż Złoty Orderu Wojskowego Virtuti Militari
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych – trzykrotnie
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
• Złoty Krzyż Zasługi
• Srebrny Krzyż Zasługi

• W 2004 gen. Tadeuszowi Borowi-Komorowskiemu został pośmiertnie nadany tytuł honorowego obywatela miasta Głowna.

Miejsca pamięci

• W Warszawie (ulica gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego w Warszawie), Krakowie, Wrocławiu, Bydgoszczy, Poznaniu, Gorzowie Wielkopolskim, Słupsku, Ełku i innych miastach w Polsce znajduje się ulica gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego.
• W Grudziądzu, na Osiedlu Kawalerii Polskiej, znajduje się pomnik gen. Bora-Komorowskiego.
• 31 lipca 2008 w Muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie odsłonięto tablicę pamiątkową ku czci gen. Tadeusza Bora Komorowskiego.

Życie prywatne 

Żonaty od 1930 z Ireną hr. Lamezan-Salins (1904–1968), córką generała Lamezana. Miał z nią dwóch synów: Adama i Jerzego. Ten drugi urodził się tuż po powstaniu, obarczony zespołem Downa.

Publikacje 

• 1951 – Armia Podziemna
• 2006 – Powstanie warszawskie (wydane pośmiertne)