Adam Hanuszkiewicz

Adam Stanisław Hanuszkiewicz (ur. 16 czerwca 1924 we Lwowie, zm. 4 grudnia 2011 w Warszawie) – polski aktor i reżyser teatralny.

Był wieloletnim dyrektorem artystycznym Teatru Narodowego w Warszawie oraz Teatru Nowego w Warszawie.

Młodość

Urodził się 16 czerwca 1924 roku we Lwowie. Dzieciństwo i młodość spędził w rodzinnym mieście, gdzie jego rodzice prowadzili sklep. Przed wojną uczęszczał do Państwowego III Gimnazjum Męskiego im. Króla Stefana Batorego, przy ul. Batorego 5 (naprzeciw siedziby Polskiego Radia Lwów). Okupację spędził we Lwowie. Pod Rzeszowem, gdzie wtedy mieszkał, w lipcu 1944 roku wstąpił do zespołu teatralnego Wojska Polskiego założonego w 1943 w Sielcach nad Oką jako Teatr Żołnierza 1. Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR.

Początki pracy zawodowej

W 1945 roku pracował w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie, przez rok występował także w Teatrze Dolnośląskim w Jeleniej Górze. W Jeleniej Górze debiutował rolą Wacława w Zemście Aleksandra Fredry w reżyserii Stefanii Domańskiej. Nie ukończył żadnej szkoły aktorskiej. Egzamin zdał eksternistycznie w 1946 roku w Łodzi przed komisją złożoną z Leona Schillera, Edmunda Wiercińskiego, Jacka Woszczerowicza i Aleksandra Zelwerowicza. Następnie do roku 1949 występował w zespole Juliusza Osterwy w Teatrze Dramatycznym w Krakowie, później do 1950 roku w Teatrze Rozmaitości w Warszawie i do 1955 w Teatrze Polskim w Poznaniu, gdzie w 1951 roku wyreżyserował swój pierwszy spektakl, Niespokojną starość Leonida Rachmanowa.

Okres warszawski

Od 1955 pracował głównie w Warszawie. Był współtwórcą Teatru Telewizji, gdzie w 1955 roku wyreżyserował swoją pierwszą sztukę telewizyjną (Złotego lisa Jerzego Andrzejewskiego) i był w latach 1957-1963 naczelnym reżyserem. W latach 1956-1968 pracował jako reżyser i dyrektor Teatru Powszechnego.

W 1968 został dyrektorem Teatru Narodowego po usunięciu ze stanowiska Kazimierza Dejmka, którego inscenizację Dziadów uznano za antyradziecką. Wówczas stworzył w Teatrze Narodowym wiele wybitnych inscenizacji m.in. słynną Balladynę w nowoczesnych kostiumach oraz z wykorzystaniem motocykli marki Honda. W 1970 po raz pierwszy od 1944 odwiedził swój rodzinny Lwów. Nawiązał kontakt z Polskim Teatrem Ludowym we Lwowie prowadzonym przez Zbigniewa Chrzanowskiego. Na początku lat 80. stracił zaufanie władzy i został odwołany ze stanowiska dyrektora w 1982 roku. W czasie stanu wojennego włączył się do bojkotu telewizji realizowanego przez środowisko aktorskie. Reżyserował wówczas w warszawskich teatrach Ateneum i Studio oraz w Łodzi i za granicą. W latach 1989-2007 był dyrektorem Teatru Nowego w Warszawie.

Zmarł 4 grudnia 2011 roku w warszawskim szpitalu przy ul. Stępińskiej. Pogrzeb Adama Hanuszkiewicza odbył się 8 grudnia 2011 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. Urnę z prochami artysty przysypano ziemią z lwowskiego Cmentarza Łyczakowskiego.

Życie prywatne

Był czterokrotnie żonaty, w tym trzy razy z aktorkami: Zofią Rysiówną, Zofią Kucówną i Magdaleną Cwenówną.

Wybrane realizacje teatralne

• 1963: Wesele Wyspiańskiego, Teatr Powszechny,
• 1964: Zbrodnia i kara Dostojewskiego, Teatr Powszechny,
• 1964: Przedwiośnie Żeromskiego, Teatr Powszechny,
• 1964: Kolumbowie. Rocznik 20 Bratnego, Teatr Powszechny,
• 1966: Wyzwolenie Wyspiańskiego, Teatr Powszechny,
• 1967: Pan Wokulski - adaptacja Lalki Prusa, Teatr Powszechny,
• 1967: Fantazy Juliusza Słowackiego, Teatr Powszechny,
• 1968: Śmierć Dantona Georga Büchnera, Teatr Powszechny,
• 1969: Nie-Boska komedia Krasińskiego, Teatr Narodowy,
• 1970: Kordian Słowackiego, spektakl Norwid według Cypriana Kamila Norwida, Teatr Powszechny,
• 1971: Beniowski Słowackiego, Teatr Narodowy,
• 1972: Proces Franza Kafki, Teatr Narodowy,
• 1973: Antygona Sofoklesa inauguruje otwarcie nowej sceny w Teatrze Małym,
• 1974: szereg spektakli klasyki polskiej (Wesele Wyspiańskiego, Balladyna w nowoczesnej inscenizacji, Sen srebrny Salomei i Samuel Zborowski Juliusza Słowackiego, Dziady część III i Pan Tadeusz Mickiewicza, komedie Aleksandra Fredry) i rosyjskiej (Czechow, Gogol, Turgieniew, Dostojewski).

Ważniejsze nagrody i odznaczenia

• 1955: Medal 10-lecia Polski Ludowej
• 1957: Złoty Krzyż Zasługi
• 1962: Order Sztandaru Pracy II klasy, Nagroda II stopnia za inscenizację i reżyserię Płatonowa Antoniego Czechowa w Teatrze Dramatycznym w Warszawie na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Katowicach
• 1963: Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i TV za twórcze poszukiwania i osiągnięcia w zakresie reżyserii w Teatrze TV
• 1964: nagroda za realizację Wesela Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Powszechnym w Warszawie i za rolę Poety w tym przedstawieniu na IV Kaliskich Spotkaniach Teatralnych, Nagroda państwowa zespołowa I stopnia, Nagroda I stopnia za inscenizację i reżyserię Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego w Teatrze Powszechnym w Warszawie oraz nagroda za rolę Raskolnikowa w tym przedstawieniu na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Katowicach, Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i TV za twórczość radiową, za wysoce artystyczne lektorstwo radiowe, a w szczególności za odczytanie cyklu Popioły Stefana Żeromskiego, 22 lipca 1964 roku z okazji 20-lecia Polski Ludowej otrzymał zespołową nagrodę państwową I stopnia za twórczość artystyczną w teatrze telewizji.
• 1965: Nagroda m.st. Warszawy, Nagroda Klubu Krytyki Teatralnej im. Boya
• 1967: Złoty Ekran
• 1968 - Złoty Ekran, Nagroda państwowa I stopnia za osiągnięcia aktorskie i reżyserskie, Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i TV za wybitne, nowatorskie osiągnięcia w Teatrze TV
• 1969: Złoty Ekran
• 1971: Złoty Ekran za inscenizację Pana Tadeusza Adama Mickiewicza w Teatrze TV
• 1973: Medal Komisji Edukacji Narodowej, Nagroda za reżyserię Antygony Sofoklesa w Teatrze Narodowym w Warszawie na XIII Kaliskich Spotkaniach Teatralnych
• 1974: Order Sztandaru Pracy I klasy, Medal Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Złoty Ekran za inscenizację i reżyserię NORWIDA w Teatrze TV, Dyplom Ministerstwa Spraw Zagranicznych
• 1975 - odznaczenie: Zasłużony dla Jeleniej Góry, Medal 30-lecia Polski Ludowej, Nagroda "Koryfeusza" za układ tekstu i reżyserię Beniowskiego Juliusza Słowackiego w Teatrze Narodowym na I Opolskich Konfrontacjach Teatralnych
• 1977: Odznaczony za zasługi dla Warszawy
• 1978: Zasłużony Działacz Kultury, Złoty Ekran, Nagroda za reżyserię Snu srebrnego Salomei Juliusza Słowackiego w Teatrze Narodowym na IV Opolskich Konfrontacjach Teatralnych
• 1979: Dyplom Ministerstwa Kultury ZSRR, Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych
• 1983: Medal Moniuszkowski za wystawienie Śpiewnika domowego Stanisława Moniuszki w Teatrze Narodowym
• 1987: "Buława hetmańska" dla spektaklu Cyd Morsztyna-Corneille'a z Teatru Powszechnego w Łodzi na XII Zamojskim Lecie Teatralnym
• 1989: Zasłużony dla Kultury Narodowej, Srebrna Łódka dla spektaklu Wesele Figara Wolfganga Amadeusza Mozarta z Teatru Wielkiego w Łodzi
• 1996: Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• 1997: Nagroda za artystyczny wkład do kultury europejskiej na I Festiwalu Teatralnym im. Michaiła Tumaniszwili w Tbilisi, Tytuł Honorowego Obywatela Miasta Jelenia Góra
• 2001: Krzyż Wielki Orderu Zasługi RFN, Doktorat honoris causa Uniwersytetu Opolskiego, zwycięstwo w plebiscycie publiczności na najlepszą rolę męską w spektaklu W imię Ojca Strindberga według Augusta Strindberga z Teatru Nowego w Warszawie oraz na najlepszy spektakl na XL Rzeszowskich Spotkaniach Teatralnych
• 2002: Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
• 2005: Złoty Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis"
• 2005: Honorowe Obywatelstwo województwa opolskiego
• 2006: Krzyż Komandorski Orderu "Za Zasługi dla Litwy" (2004)