Tadeusz Vetulani

Tadeusz Bolesław Vetulani (ur. 13 marca 1897 w Sanoku, zm. 24 lutego 1952 w Krakowie) – polski biolog i zootechnik, profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Poznańskiego, profesor zwyczajny w zakresie szczegółowej hodowli zwierząt, inicjator prac hodowlanych nad restytucją tarpana leśnego, badacz konika polskiego.

Był synem Romana Vetulaniego, profesora gimnazjalnego i Elżbiety z Kunachowiczów. Brat przyrodni Kazimierza, brat Zygmunta, Adama, Marii i Elżbiety (zmarła w 1921 roku na gruźlicę w wieku kilkunastu lat). Rodzina Vetulanich zamieszkiwała w Sanoku w domu przy ulicy Floriańskiej (obecna Daszyńskiego) i w Willi Zaleskich przy placu św. Jana.

Uczył się w Gimnazjum Męskie im. Królowej Zofii w Sanoku (ukończył szkołę powszechną i siedem klas gimnazjum), następnie uczył się w Cieszynie oraz w Wiedniu, gdzie w 1915 roku zdał maturę. W latach 1915–1916 odbył studia filozoficzne na Uniwersytecie Wiedeńskim, a rolnicze w latach 1919–1922 na Uniwersytecie Jagielońskim. W latach 1922–1929 opublikował prace na temat konika polskiego („Badania nad konikiem polskim z okolic Biłgoraja” oraz „Dalsze badania nad konikiem polskim”), dzięki czemu wprowadzono określenie „konik polski” do literatury hipologicznej. Przyjęta została również jego hipoteza, zakładająca, że konik polski wywodzi się od odrębnej formy zoologicznej dzikiego konia. Uwagi na swoje badania Tadeusz Vetulani był nazywany "ojcem konika polskiego". Był inicjatorem powstania Rezerwatu Konika Polskiego Typu Tarpana Leśnego w Puszczy Białowieskiej (później prowadzony w Popielnie).

W 1926 roku Vetulani uzyskał stopień naukowy doktora z zakresu rolnictwa na Uniwersytecie Jagiellońskim. Trzy lata później habilitował się na Uniwersytecie Poznańskim z zakresu ogólnej i szczegółowej hodowli zwierząt i uzyskał tam stopień docenta. Od 1931 do 1935 roku pracował jako zastępca profesora i kierownika Zakładu Hodowli Zwierząt Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.

W 1935 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Poznańskiego i objął tam kierownictwo Zakładu Hodowli Szczegółowej Zwierząt. W lutym 1936 roku, z inicjatywy Vetulaniego, założono Zwierzyniec Koników Polskich typu Tarpana Leśnego w Puszczy Białowieskiej, co zapoczątkowało prace hodowlane nad restytucją tarpana leśnego w warunkach rezerwatowych. Początkowo na stado składało się po 5 klaczy i ogier.

Od 1938 roku Vetulani został współredaktorem niemieckiego czasopisma „Zeitschrift für Züchtungsbiologie”. W 1939 roku reprezentował Polskę na Kongresie Hodowlanym w Zurychu.

Podczas II wojny światowej Vetulani przebywał w Krakowie. Wówczas z Białowieży wywieziono wtedy do Niemiec około 30 koników. W latach 1940–1943 pracował w charakterze referenta Polskiego Czerwonego Krzyża w Krakowie. Był rzecznikiem organizacji wobec władz okupacyjnych. Przypadło mu także zadanie opieki nad polskimi jeńcami wojennymi. Vetulani odrzucił wszelkie propozycje współpracy z nazistami, uwarunkowane zadeklarowaniem narodowości włoskiej, a kierowane do niego jako do wybitnego profesora, dobrze znanego w niemieckim środowisku naukowym. Odmówił również wstąpienia do komisji powołanej w celu inspekcji grobów katyńskich, nie chcąc służyć propagandzie niemieckiej.

Po wojnie prowadził działania rewindykacyjne, jednak mało skuteczne. Do Polski powróciła jedynie nieznaczna część wywiezionych przez okupanta koników. W latach 1945–1952 prowadził prace nad odtworzeniem warsztatu naukowego i podniesieniem hodowli rezerwatowej konika polskiego. W 1949 roku otrzymał tytuł profesora zwyczajnego w zakresie szczegółowej hodowli zwierząt.

5 czerwca 1949 roku poślubił Marię Godlewską. W 1950 roku urodził się ich syn, Zygmunt.

Tadeusz Vetulani zmarł na zawał serca 24 lutego 1952 roku. Zasłabł pracując w laboratorium w Krakowie, podczas wyjazdu naukowego, i zmarł tego samego dnia. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.