Adam Vetulani

Adam Joachim Vetulani (ur. 20 marca 1901 w Sanoku, zm. 25 września 1976 w Busku-Zdroju) – polski historyk prawa i kanonista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek a następnie sekretarz generalny Polskiej Akademii Umiejętności, doktor honoris causa Uniwersytetu w Strasburgu (1959), Uniwersytetu Nancy (1961) oraz Uniwersytetu w Pecs (1972). Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, kampanii wrześniowej oraz kampanii francuskiej 1940, odznaczony Krzyżem Walecznych (dwukrotnie) i francuskim Croix de Guerre avec étoile.

Życiorys

Urodził się 20 marca 1901 w Sanoku. Był synem Romana, profesora gimnazjalnego, i Elżbiety Karoliny z Kunachowiczów; braćmi Adama byli Kazimierz, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, Tadeusz, profesor hodowli zwierząt Uniwersytetu Wileńskiego i Uniwersytetu Poznańskiego oraz Zygmunt, ekonomista, konsul i radca handlowy w Wiedniu, Królewcu, Stambule, Bukareszcie. Miał dwie siostry: Marię, urzędniczkę bankową, i Elżbietę, która zmarła w 1921 roku na gruźlicę. Rodzina Vetulanich zamieszkiwała w Sanoku w domu przy ulicy Floriańskiej (obecna Daszyńskiego) i w Willi Zaleskich przy placu św. Jana.

Uczęszczał do szkół powszechnych i średnich w Sanoku (Gimnazjum Męskie im. Królowej Zofii w Sanoku), Cieszynie i Wiedniu (do 1917, tam zdał egzamin dojrzałości). W latach 1917-1918 ochotniczo w Cesarskiej i Królewskiej Armii na froncie włoskim.

W latach 1919-1923 studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie wśród jego wykładowców byli m.in. Stanisław Estreicher, Franciszek Fierich, Jan Nepomucen Fijałek, Władysław Leopold Jaworski, Adam Krzyżanowski, Władysław Semkowicz, Stanisław Wróblewski, Fryderyk Zoll (młodszy).

Wziął czynny udział w wojnie z bolszewikami, za co dwukrotnie odznaczony został Krzyżem Walecznych. Odbył aplikację sędziowską w Sądzie Okręgowym w Krakowie (1924-1925), w 1925 obronił na UJ doktorat praw (pod kierunkiem Stanisława Kutrzeby). Uzupełniał studia na uniwersytecie w Strasburgu (1925-1926). Od 1925 był wieloletnim pracownikiem Uniwersytetu Jagiellońskiego; początkowo starszy asystent w Katedrze Prawa Polskiego (1925-1928), w 1928 habilitował się (praca Pozew sądowy w dawnem prawie polskiem) i został docentem w tej katedrze. W 1934 uzyskał nominację na profesora nadzwyczajnego i objął Katedrę Prawa Kościelnego.

W 1927 poślubił Irenę Latinik, córkę generała Franciszka Latinika, z którą miał dwóch synów: Jerzego (ur. 1936) oraz Jana (1938–1965).

Brał udział w kampanii wrześniowej jako ochotnik w stopniu kaprala. Przeszedł wraz z wojskiem do Rumunii, następnie do Francji; był członkiem Komitetu Obywatelskiego Ministerstwa Opieki Społecznej Rządu Emigracyjnego rezydującego w Angers. Wstąpił do 2 Dywizji Strzelców Pieszych gdzie w stopniu plutonowego uczestniczył w ciężkich walkach wzdłuż linii Maginota, szczególnie pod Maiche i Damprichard (departament Jura). Odznaczony francuskim Krzyżem Wojennym z wyróżnieniem ("Croix de guerre" avec etoille). Wraz z resztą dywizji przebywał na internowaniu w Szwajcarii, gdzie powierzono mu organizacje obozów szkolnych w tym i uniwersyteckich dla żołnierzy 2 DSP. Kadrę dydaktyczną została zorganizowana z inicjatywy gen. Bronisława Prugara-Ketlinga, także pochodzącego z Sanoka.

Po wojnie otrzymał propozycję objęcia katedry prawa kościelnego uniwersytetu we Fryburgu, ale zdecydował się na powrót do Krakowa. W 1946 został profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego, w latach 1947-1970 kierował Katedrą Historii Państwa i Prawa Polskiego, a 1946-1948 był dziekanem Wydziału Prawa. Przeszedł na emeryturę w 1971. Był związany również z innymi instytucjami naukowymi; w Instytucie Nauk Prawnych PAN pracował w Zakładzie Historii Państwa i Prawa Polskiego (1956-1961), w Instytucie Historii PAN w Zakładzie Historii Państwa i Prawa (1961-1962). Od 1975 prowadził wykłady z historii prawa kościelnego na Papieskim Wydziale Teologicznym w Krakowie.

W listopadzie 1974 roku został awansowany na podporucznika. Miał wówczas 73 lata i nie podlegał obowiązkowi służby wojskowej. Był aktywnym działaczem PSL, przeciwnikiem stalinizacji UJ.

W 1936 został wybrany na członka korespondenta Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, w 1938 na członka korespondenta Polskiej Akademii Umiejętności (od 1950 członek czynny PAU). Od 1932 brał udział w pracach Komisji Historycznej PAU, w latach 1938-1952 był sekretarzem Komisji Prawniczej PAU, a 1946-1952 przewodniczył Sekcji Historii Prawa tejże komisji. W latach 1957-1958, kiedy środowisko uczonych krakowskich podjęło nieudaną próbę reaktywacji PAU, Vetulani pełnił funkcję sekretarza generalnego. Był również członkiem innych towarzystw i akademii naukowych (polskich i zagranicznych), m.in. Towarzystwa Naukowego we Lwowie (1937 członek przybrany), Towarzystwa Naukowego w Toruniu (1955), Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Societe d'Histoire du Droit w Paryżu, Institute of Research and Study in Medieval Canon Law w Berkeley, Academia della Scienza dell'Istituto di Bologna, Societa Italiana di Storia del Diritto w Rzymie, Towarzystwa Naukowego KUL.

Był laureatem nagród naukowych, m.in. nagrody ministra szkolnictwa wyższego (1956) i nagrody Fundacji Jurzykowskiego (1976), odebrał doktoraty honoris causa uniwersytetów w Strasburgu (1959), Nancy (1961) i Pecs (1972). Otrzymał medal PAN im. Mikołaja Kopernika (1972), został uhonorowany m.in. Krzyżem Komandorskim papieskiego Orderu Piani Ordinis oraz odznaczeniami wojennymi – Krzyżem Walecznych i francuskim Croix de Guerre avec Etoile.

W pracy naukowej Adam Vetulani zajmował się historią prawa kościelnego powszechnego, historią średniowiecznego prawa polskiego oraz edytorstwem. Badał m.in. kwestię sekularyzacji Prus i prawa lennego w Polsce. Prowadził badania nad tzw. Dekretem Gracjana, w tym znajomością dokumentu w Polsce. Analizował politykę konkordatową Watykanu w XX wieku, szczególnie w stosunku do Niemiec i Austrii. Przewodniczył komisji redakcyjnej serii wydawniczej "Pomniki Prawa Polskiego" (1957-1966). Przygotował do wydania m.in. Statuty synodalne Henryka Kietlicza (1938), Średniowieczny ruski przekład statutów ziemskich Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły (1950, ze Stanisławem Romanem), Władztwo Polski w Prusiech Zakonnych i Książęcych (1953), Średniowieczne rękopisy płockiej biblioteki katedralnej (1963). Uczestniczył w Międzynarodowym Kongresie ku uczczeniu 800-lecia powstania Dekretu Gracjana w Bolonii, Camaldolii i Rzymie (1952). W latach 50. organizował akcje kulturalno-oświatowe we wsiach podkrakowskich.

Do grona jego studentów należeli m.in. Juliusz Bardach, Wacław Uruszczak i Bogusław Leśnodorski. Jednym z uczniów Vetulaniego był również ksiądz Karol Wojtyła, który utrzymywał z profesorem bliskie stosunki naukowe (z jego pomocą pisał doktorat), zaś w 1976 przewodniczył jego uroczystościom pogrzebowym.

Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w kwaterze Ta.