Jerzy Vetulani

Jerzy Adam Gracjan Vetulani (ur. 21 stycznia 1936 w Krakowie, zm. 6 kwietnia 2017 tamże) – polski psychofarmakolog, neurobiolog, biochemik, profesor nauk przyrodniczych, członek Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności.

Profesor, kierownik Zakładu Biochemii (1976–2006), zastępca dyrektora ds. naukowych (1994–2001), a od 2002 wiceprzewodniczący Rady Naukowej Instytutu Farmakologii PAN w Krakowie. Autor kilkuset prac badawczych o międzynarodowym zasięgu, współtwórca hipotezy β-downregulacji jako mechanizmu działania leków przeciwdepresyjnych. W 1983 laureat Międzynarodowej Nagrody Anna-Monika II klasy za badania nad mechanizmami działania elektrowstrząsu. Jeden z najczęściej cytowanych naukowców polskich w dziedzinie biomedycyny[3]. Wykładowca akademicki. Popularyzator nauki, przez ponad dwie dekady redaktor naczelny czasopisma „Wszechświat”.

Osobowość sceniczna, konferansjer i jeden ze współtwórców Piwnicy pod Baranami (1954–1961), gwiazda magazynu mówionego „Gadający Pies” (2010–2015). Działacz opozycji demokratycznej w okresie PRL, od 1980 członek NSZZ „Solidarność”. Kandydat na prezydenta Krakowa w wyborach samorządowych w 2002 roku.

Członek honorowy Indian Academy of Neurosciences i Oxford Neurological Society, doctor honoris causa Śląskiego Uniwersytetu Medycznego i Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Zwolennik legalizacji marihuany i ogólnej depenalizacji narkotyków, krytyk represyjnej polityki narkotykowej w Polsce.

1936–1952: wczesne lata, bunt

Urodził się 21 stycznia 1936 roku w Krakowie w prywatnym szpitalu ginekologicznym przy ul. Garncarskiej jako pierwszy syn Adama Vetulaniego, profesora i kierownika Katedry Prawa Kościelnego na Uniwersytecie Jagiellońskim, oraz Ireny z domu Latinik, biolożki, córki generała Franciszka Latinika. W 1938 na świat przyszedł jego młodszy brat Jan. Rodzina zajmowała mieszkanie na parterze w domu profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego przy placu Inwalidów, zatrudniając pokojówkę, kucharkę i Olgę Rutter, wychowawczynię dla dzieci.

Adam Vetulani wziął udział w wojnie obronnej we wrześniu 1939 roku. Przedostał się do Rumunii, a następnie do Francji, gdzie również brał udział w walkach. Ostatecznie został internowany w Szwajcarii, gdzie spędził resztę wojny, organizując obozy szkolne dla polskich żołnierzy. Przesyłaną do okupowanej Polski korespondencję podpisywał pseudonimem Fraulein Kupfer.

Po wkroczeniu armii niemieckiej do Krakowa Irena Vetulani z synami musieli opuścić mieszkanie. Otrzymali 48 godzin na wyprowadzkę, z możliwością zachowania dobytku ruchomego. Przenieśli się do lokalu przy ul. Garncarskiej 4, gdzie schronienia udzieliła im Józefa Onitsch, wdowa po generale Zygmuncie Zielińskim. Rodzinę wspierał przebywający w Krakowie stryj Jerzego, Tadeusz. Dzięki dobrej znajomości niemieckiego Irena podjęła pracę jako tłumaczka w monopolu spirytusowym. Jerzy i Jan pozostawali w latach wojennych pod opieką matki, która wychowywała obu synów „w patriotycznym poczuciu honoru”. W każdą niedzielę w domu odbywało się „misterium” i śpiewano Boże, coś Polskę. W dzieciństwie Vetulani był chłopcem religijnym, służył nawet przez pewien czas jako ministrant w Kościele Mariackim.

Vetulani wspominał lata wojenne jako ciekawe, pełne fascynujących aktywności i odkrywania otaczającego świata, podważając zbiorowy, martyrologiczny obraz rozpaczy i nieszczęścia. Wraz z młodszym bratem i przyjacielem z kamienicy, Andrzejem Mirockim, założyli klub zbieraczy owadów. Za najokazalszą i najcenniejszą część swoich zbiorów uznawali różnorodną kolekcję motyli. Matka nigdy nie dopuściła, by dzieci były świadkami jednej z ulicznych egzekucji.

Rozpoczął edukację w 1942 roku, przystępując od razu do drugiej klasy tajnych kompletów prowadzonych przez panią Iwiczową, jako że umiał już czytać i pisać. Od 1948 roku uczęszczał do IV Państwowego Liceum im. Henryka Sienkiewicza w Krakowie, a następnie, po jego likwidacji, do Liceum Ogólnokształcącego im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie, które w 1952 roku ukończył, uzyskując świadectwo dojrzałości z wyróżnieniem.

Już jako nastolatek Vetulani zupełnie odszedł od religii. Określił siebie z młodych lat mianem „buntownika, który robił wiele rzeczy na przekór rodzicom”. W wieku dwunastu lat zapisał się do Związku Młodzieży Polskiej. Został usunięty z organizacji wskutek literówki popełnionej w artykule do gazetki szkolnej; w tekście omyłkowo i nieświadomie zamiast „podstawy” napisał „podsrawy socjalizmu”. Później wstąpił też do Klubu Ateistów i Wolnomyślicieli. Należał do Rewolucyjnego Związku Młodzieży.

1952–1973: studia, kabaret, Instytut Farmakologii

W 1952 rozpoczął studia biologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim (specjalność – fizjologia zwierząt), które ukończył w 1957 roku, broniąc pracy magisterskiej na temat wpływu kwasu askorbinowego na obraz krwi królika. W marcu 1956 podjął pracę jako wolontariusz w Zakładzie Farmakologii PAN (później przemianowanym na Instytut Farmakologii), z którym związany był nieprzerwanie do końca życia. Placówką kierował wówczas Janusz Supniewski. W 1957, po uzyskaniu dyplomu na uczelni, został zatrudniony na stanowisku asystenta.

Następnie, również na Uniwersytecie Jagiellońskim, studiował chemię (specjalność – chemia teoretyczna). Dyplom uzyskał w 1963. W ramach wymiany studenckiej odbył siedmiotygodniowy pobyt w Swansea, gdzie pracował w British Iron and Steel Research Association. Wynajmował pokój u starszego małżeństwa Walijczyków, intensywnie uczył się angielskiego; codziennie kupował „Daily Mirror” i podkreślał nieznane słówka, które następnie wykuwał na pamięć.

Był jednym z założycieli i stałych bywalców Piwnicy pod Baranami. W połowie lat 50., wraz z grupą przyjaciół: Edmundem Jaroszem, Bronisławem Chromym i Lalą Skąpską brał udział w odgruzowywaniu piwnicy Pałacu pod Baranami, w której powstał wkrótce później słynny kabaret. W 1958, gdy Piotr Skrzynecki wyjechał do Paryża, przez pewien czas Vetulani zastępował go w roli konferansjera. Właśnie w Piwnicy poznał swoją przyszłą żonę, Marię Pająk. Para wzięła ślub 8 lipca 1963. Mieli dwóch synów: Marka (ur. 1964) oraz Tomasza (ur. 1965), a także dwóch wnuków i dwie wnuczki.

W latach 1955–1962 działał jako prelegent w Krakowskim Dyskusyjnym Klubie Filmowym Studentów. Vetulani przyznał, że „to była dobra rzecz, bo nauczyła go, by mówić krótko, ciekawie i szybko kończyć”. W 1972 był konsultantem naukowym filmu Iluminacja Krzysztofa Zanussiego.

Po śmierci brata, który utonął podczas spływu kajakowego na Dunajcu w 1965, zmobilizował się i rozpoczął pracę nad rozprawą doktorską. Stopień doktora nauk przyrodniczych otrzymał w 1966, broniąc dysertacji Działanie pochodnych izoksazolu i pirazolu na metabolizm ustroju zwierzęcego przygotowanej pod kierunkiem Józefa Hano. W tym samym roku jako stypendysta Rikera wyjechał na rok do Wielkiej Brytanii, gdzie pracował nad opanowaniem metod spektrofluorymetrycznych w Cambridge pod kierownictwem A.S.V. Burgena. Podczas pobytu w Cambridge zetknął się z Bożeną Puchalską i Juliuszem Hibnerem.

Po powrocie do Polski rozpoczął pracę w dziedzinie psychofarmakologii pod kierunkiem Jerzego Maja.

1973–1989: w orbicie światowej nauki. Opozycja

Po złożeniu rozprawy habilitacyjnej, wyjechał na prawie dwa lata do Stanów Zjednoczonych, gdzie od 1973 do 1975 pracował jako Research Associate Professor w Vanderbilt University. Międzynarodowe uznanie przyniosło mu odkrycie w 1975 roku (wraz z Fridolinem Sulserem) zjawiska β-downregulacji przez chroniczne podania leków przeciwdepresyjnych i sformułowanie hipotezy β-downregulacji jako mechanizmu działania leków przeciwdepresyjnych. Praca na ten temat opublikowana przez Vetulaniego i Sulsera w „Nature” stała się citation classic, otrzymując do 2007 roku 580 powołań.

Po śmierci matki postanowił wraz z rodziną wrócić do Polski. Stopień doktora habilitowanego uzyskał w 1976 (rozprawa Neuroleptyki, inhibitory monoaminooksydazy i inhibitory beta-hydroksylazy dopaminowej: ich działania i współdziałania), profesora nadzwyczajnego – w 1983, zaś profesora zwyczajnego – w 1989 roku. W 1976 objął kierownictwo Zakładu Biochemii Instytutu Farmakologii PAN.

Od 1978 regularnie współpracował z Consiglio Nazionale delle Ricerche (CNR; Narodowa Rada Badań Naukowych) w Rzymie. Z ramienia Instytutu Farmakologii PAN był koordynatorem wspólnego programu badawczego IF PAN z Istituto di Biologia Cellulare e Neurobiologia (IBCN). Odwiedzając Rzym z reguły otrzymywał audiencję u Jana Pawła II.

W 1983 otrzymał Międzynarodową Nagrodę Anna-Monika II klasy za badania nad mechanizmami działania elektrowstrząsu (jako pierwszy Polak z tą klasą nagrody).

Od 1981 był redaktorem naczelnym czasopisma „Wszechświat”. Funkcję tę pełnił do roku 2002. Był także redaktorem naczelnym „Polish Journal of Pharmacology and Pharmacy” (1993–1996).

W 1980 wstąpił do „Solidarności”, działał jako członek komisji Zakładowej „S” przy Oddziale i Placówkach PAN w Krakowie oraz jako 56. członek Komisji Porozumiewawczej Nauki NSZZ „Solidarność”. W latach 1987–1989 był członkiem Zarządu „S” Regionu Małopolska, pod koniec tego okresu, w latach 1989–1990 członkiem Prezydium Zarządu. Zajmował się głównie sprawami programowymi oraz doradzaniem organizacji „S” na terenie Małopolski.

(...) Ja ten sam chwyt zastosowałem podczas stanu wojennego, gdy od 8 grudnia 1981 (!) zostałem redaktorem naczelnym czasopisma „Wszechświat” i komunistyczna cenzura, która zresztą wobec tego pisma była stosunkowo łagodna, tego nie zauważyła. Nawiasem mówiąc, miałem wówczas w delegacjach służbowych wpisane stanowisko jako redaktor naczelny, co robiło wrażenie na milicjantach, bo każdy z nich wiedział, że redaktor naczelny musiał być ich człowiekiem. Kiedyś, jako ten redaktor naczelny, w towarzystwie nieświadomego niczego redaktora naczelnego „Przekroju” Mieczysława Czumy, którego celnicy na lotnisku znali doskonale, przemyciłem bez kłopotu powierzony mi przez Jurka Zdradę list Zarządu Regionu „Solidarności” do papieża Jana Pawła II. 1989–2006: dojrzała kariera i społecznictwo

Po legalizacji „Solidarności” był członkiem Krakowskiego Komitetu Obywatelskiego (1989–1990) i Krakowskiego Klubu Solidarności (1994–1995).

W latach 1992–1998 był członkiem Collegium Internationale Neuro-Psychopharmacologicum. W latach 1999–2001 był przewodniczącym Polskiego Towarzystwa Badań Układu Nerwowego. Wprowadził do polskiej terminologii określenie splątki neurofibrylarne (ang. neurofibrillary tangles).

W 1991 został powołany na członka korespondenta Polskiej Akademii Umiejętności. Członkiem czynnym został w 1996. Regularnie prowadził spotkania Kawiarni Naukowej PAU w jej gmachu przy ul. Sławkowskiej 17, jako otwierający i moderator dyskusji. W 2001 roku wszedł w skład Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie oraz kapituły Lauru Krakowa XXI wieku. Był członkiem i członkiem rady reaktywowanego Towarzystwa Popierania i Krzewienia Nauk.

W 2002 roku został członkiem-założycielem stowarzyszenia Forum dla Małopolski i ubiegał się bez powodzenia o urząd prezydenta miasta Krakowa, uzyskując w pierwszej turze wyborów 2375 głosów (1,19%).

Od 2002 roku był wiceprzewodniczącym Rady Naukowej Instytutu Farmakologii PAN.

W 2008 został wybrany członkiem-korespondentem Polskiej Akademii Nauk. Na przestrzeni lat sprawował w strukturach Akademii różne funkcje, był m.in. sekretarzem Komitetu Nauk Fizjologicznych PAN (1978–81), przewodniczącym Komitetu Neurobiologii PAN (2007–11). Był członkiem rad naukowych Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN (1993–2007), Instytutu Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN (2003–07). Był również członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

2006–2017: popularyzator

W 2006 roku Vetulani odszedł z funkcji kierownika Zakłau Biochemii Instytutu Farmakologii PAN i poświecił się w znacznym stopniu popularyzacji nauki. Na tym polu aktywny był już w latach 60., gdy publikował krótkie teksty w czasopiśmie „Wszechświat”. Notki podpisywał z reguły własnym imieniem i nazwiskiem lub pseudonimem J. Latini. Znany był ze swoich wykładów popularnonaukowych poruszających najczęściej tematykę funkcjonowania ludzkiego mózgu oraz zależności pomiędzy neurobiologią a różnymi aspektami społecznymi i kulturowymi. W 1999 był wykładowcą podczas krakowskiego Dnia Mózgu, a od 2000 nieprzerwanie co roku występował podczas krakowskiego Tygodnia Mózgu.

Od czerwca 2010 roku prowadził blog Piękno neurobiologii na WordPress. Bezpośrednią przyczyną założenia strony było zlikwidowanie przez Tomasza Lisa, wówczas nowo wybranego redaktora naczelnego czasopisma „Wprost”, rubryki naukowej prowadzonej przez Vetulaniego. Na blogu publikuje autorskie teksty zawierające informacje o najświeższych odkryciach w dziedzinach neurobiologii i psychofarmakologii, a także własne komentarze. Vetulani jako główną motywację do prowadzenia blogu podał chęć dzielenia się własną wiedzą z innymi. Powiedział, że „za niedługo to, co ma w mózgu pójdzie do piachu, a więc trzeba jeszcze próbować co się da przekazać innym”. Wybrał tę formę publikacji tekstów ze względu na możliwość dotarcia do jak największego grona czytelników oraz niezależność i swobodę w treści oraz terminie dokańczania wpisów. Od grudnia 2011 roku prowadził również kanał na YouTube, na którym publikowane były filmy z wydarzeń z jego udziałem.

Regularnie wykładał na kierunkach kilku uczelni wyższych w Krakowie. był profesorem Małopolskiej Wyższej Szkoły im. J. Dietla, gdzie prowadził zajęcia z kosmetologii (aspekt neurobiologiczny) i CMUJ. Wykładał również na Wydziale Psychologii Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II.

Vetulani po 1989 politycznie sympatyzował z centrum i lewicą. Niejednokrotnie publicznie udzielał swojego poparcia kandydatom na poszczególne urzędy publiczne. W 2010 roku w wyborach prezydenckich w obu turach poparł Bronisława Komorowskiego, zaś w wyborach parlamentarnych rok później Józefa Lassotę. W wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2014 udzielił poparcia Janowi Hartmanowi, wyrażając równocześnie solidarność z Różą Thun. Przed pierwszą turą wyborów prezydenckich w 2015 roku poparł Janusza Palikota. W tym samym roku w wyborach parlamentarnych ponownie opowiedział się za kandydaturą Lassoty, gratulując mu zdobycia mandatu.

W 2010 roku na prośbę studentów wystąpił w lip dubie Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pojawił się w początkowej sekwencji jako dziadek małej dziewczynki – głównej bohaterki klipu. Również od 2010 był regularnym uczestnikiem pisma mówionego „Gadający Pies”, którego z czasem stał się jedną z głównych atrakcji i znaków rozpoznawalnych. Współprowadzący kabaret Maciej Piotr Prus określił Vetulaniego „gwiazdą pierwszej wielkości”, dodając, że wszyscy uczestnicy zawsze czekali na jego wystąpienia. Vetulani porównał atmosferę „Gadającego Psa” do tej obecnej w będącej u progu działalności Piwnicy pod Baranami. W swoich wystąpieniach neurobiolog niejednokrotnie używał sprośnego humoru i wulgaryzmów, co niektórzy uznawali za przekroczenie granic dobrego smaku, ale większość widowni przyjmowała entuzjastycznie. W 2013 wystąpił oraz był producentem wykonawczym krótkometrażowego filmu Hydrofobia, mockumentu wyśmiewającego fobie społeczne.

31 grudnia 2014 został powołany na członka Rady Programowej przy Stacji PAN w Rzymie.

Od 2014 wspierał aukcje Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, wystawiając na licytację m.in. własne książki z autografami i możliwość spotkania przy kawie lub kolacji. W 2015 i 2017 znalazł się w Komitecie Honorowym Parady Równości. Po objęciu rządów przez Prawo i Sprawiedliwość wyrażał poparcie dla niektórych działań Komitetu Obrony Demokracji, zaproszony przez studentów wziął udział w proteście na Rynku Głównym w Krakowie w styczniu 2017. Sympatyzował również z czarnym protestem, co niejednokrotnie manifestował.

2 marca 2017 wieczorem podczas powrotu z pracy został potrącony przez samochód i odniósł poważne obrażenia. Vetulani szedł piechotą z Instytutu Farmakologii PAN, pokonując dobrze sobie znaną trasę od ulicy Zielony Most do pętli tramwajowej w Bronowicach. Został wprowadzony w stan śpiączki farmakologicznej, jego stan lekarze określali bezpośrednio po wypadku jako ciężki, ale stabilny. Zmarł 6 kwietnia 2017 w szpitalu.

Poglądy

Substancje psychoaktywne

Vetulani był zwolennikiem legalizacji marihuany, a także ogólnej depenalizacji narkotyków dla osób pełnoletnich. Jako argumenty za legalizacją marihuany wymieniał m.in. jej niewielką (np. w porównaniu do alkoholu, substancji regulowanej przepisami i legalnie sprzedawanej w Polsce) i w ogóle wątpliwą szkodliwość, właściwości medyczne (np. przy bólach spastycznych, astmie, jaskrze), odcięcie wpływów mafii oraz zysk dla państwa z akcyzy. Zwraca także uwagę, iż umieszczanie w zakładach karnych posiadaczy niewielkiej ilości nielegalnej substancji, przeznaczonej na własny użytek, oraz dalsze związane z tym konsekwencje, mogą zrujnować życie wielu młodym osobom. Twierdził, iż przeciwnicy złagodzenia ustawy antynarkotykowej w debatach publicznych zazwyczaj poddają się emocjom, a nie opierają się na racjonalnych argumentach i rzeczowej wiedzy. Przyczyn dostrzegalnej jego zdaniem narkofobicznej postawy pewnej części społeczeństwa upatrywał w głęboko zakorzenionych względach kulturowych.

W 2010 roku, kiedy toczyła się publiczna debata na temat dopalaczy, a w Sejmie zgłoszono projekt ustawy antydopalaczowej, Vetulani określił całą sytuację jako „atak histerii społecznej”. Profesor zwracał uwagę na stronniczość dziennikarzy przy opisywaniu całej sprawy, w jednym z wywiadów mówił:

Media w sposób skrzywiony, wręcz wypaczony pokazują liczbę wypadków czy komplikacji, jeżeli chodzi o mniej lub bardziej politycznie poprawne substancje. Przecież paracetamol, który znajduje się w prawie wszystkich środkach przeciwbólowych, przy przedawkowaniu powoduje śmierć. Tylko jeden na 250 przypadków śmierci z przedawkowania paracetamolu znajduje odbicie w mediach. Natomiast, jeśli ktoś umrze z przedawkowania amfetaminy – to już co trzeci wypadek jest nagłośniony. A każdy wypadek po ecstasy jest medialnie widoczny, jako spektakularny, zdarzający się najczęściej w dyskotece czy klubie.

W wywiadzie dla „Przekroju” opublikowanym w marcu 2012 Vetulani stwierdził, że „chciałby żyć w społeczeństwie, w którym tak jak dziś idziemy na ciastko, które przecież też jest szkodliwe, będziemy mogli pójść do kawiarni i zapalić marihuanę”.

W maju 2014 Vetulani wziął udział w Marszu Wyzwolenia Konopi w Warszawie, gdzie wystąpił jako gość specjalny.

Religia

Vetulani był ateistą, choć jak sam stwierdził nigdy nie próbował nawracać wierzących na niewiarę. Przez kilkadziesiąt lat znajomości pozostawał w serdecznych relacjach z Janem Pawłem II, którego nazwał „wybitnym człowiekiem, z którego biła niesłychana godność (...), czuło się, że jest to wielki człowiek, któremu można ufać”. Krytycznie odnosił się do działalności części przedstawicieli nowego ateizmu, m.in. Richarda Dawkinsa, po lekturze Boga urojonego przyznał jednak, że jest to pasjonująca i warta uwagi książka, a samego Dawkinsa nazwał „jedną z najbarwniejszych postaci współczesnej nauki i filozofii”.

Edukacja

Vetulani wzbudził pewne kontrowersje, zabierając głos w dyskusji na temat wieku inicjacji szkolnej, a szczególnie stwierdzeniem, że „sześciolatki niezdolne do rozpoczęcia nauki są albo niedorozwinięte, albo chore, albo leniwe, albo głupio chowane. Współczujmy rodzicom”. Publicyści, szczególnie ci sprzeciwiający się obniżeniu wieku szkolnego przez rząd Platformy Obywatelskiej, krytykowali słowa neurobiologa; Cezary Gmyz nazwał go wówczas „wyjątkowym debilem”. Vetulani argumentował, że ze względu na dynamiczne zmiany zachodzące w mózgu człowieka od szóstego roku życia zwlekanie z rozpoczęciem edukacji to marnowanie potencjału dziecka, za dobry podał przykład holenderski, gdzie przedszkole i nauka szkolna rozpoczynają się wcześniej niż w wielu europejskich krajach. Vetulani wskazywał również na możliwy pozytywny skutek wprowadzenia do szkół zajęć z inteligencji emocjonalnej.

Wybrane publikacje

Oryginalne prace w czasopismach

• Vetulani J, Sulser F. Action of various antidepressant treatments reduces reactivity of noradrenergic cyclic AMP-generating system in limbic forebrain. „Nature”. 257 (5526), s. 495–496, 1975. DOI: 10.1038/257495a0. PMID: 170534.
• Vetulani J, Bednarczyk B. Depression by clonidine of shaking behaviour elicited by nalorphine in morphine-dependent rats. „Journal of Pharmacy and Pharmacology”. 29 (1), s. 567–569, 1977. DOI: 10.1111/j.2042-7158.1977.tb11401.x. PMID: 21267.

Praca dotyczyła odkrycia, że klonidyna hamuje zespół odstawienia po morfinie. W pracy autorzy zasugerowali, że efekt ten może być wykorzystany klinicznie.

• Nalepa I, Vetulani J. Involvement of Protein Kinase C in the Mechanism of in Vitro Effects of Imipramine on Generation of Second Messengers by Noradrenaline in Cerebral Cortical Slices of the Rat Neuroscience. „Neuroscience”. 44 (3), s. 585–590, 1991. PMID: 1661384.

Praca napisana wspólnie z Ireną Nalepą dotyczyła roli kinazy białkowej C (PKC) w dialogu receptorowym pomiędzy adrenoceptorami α i β.

• Vetulani J, Antkiewicz-Michaluk L, Nalepa I, Sansone M. A Possible Physiological Role for Cerebral Tetrahydroisoquinolines. „Neurotoxicity Research”. 5 (1), s. 147–155, 2003. DOI: 10.1007/BF03033379.
• Antkiewicz-Michaluk L, Lazarewicz JW, Patsenka A, Kajta M, Zieminska E, Salinska E, Wasik A, Golembiowska K, Vetulani J. The Mechanism of 1,2,3,4-Tetrahydroisoquinolines Neuroprotection: the Importance of Free Radicals Scavenging Properties and Inhibition of Glutamate-Induced Excitotoxicity. „Journal of Neurochemistry”. 97 (3), s. 846–856, 2006. DOI: 10.1111/j.1471-4159.2006.03756.x. PMID: 16515537.

Monografie i broszury

• 1964: Półprzewodniki organiczne (współautorzy: Krzysztof Pigoń, Kazimierz Gumiński, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne)
• 1996: Teoria a praktyka leczenia depresji (red., wyd. Collegium Medicum UJ)
• 2006: Narkotyki bez dydaktyki (bezpłatny dodatek do tygodnika „Polityka”)
• 2012: Farmakoterapia depresji – współczesne podstawy teoretyczne i doświadczenia kliniczne (red., wraz z Januszem Heitzmanem, wyd. Termedia)

Książki popularnonaukowe

• 1985: Dzień dzisiejszy i jutro neurobiologii (Zakład Narodowy im. Ossolińskich)
• 1993: Jak usprawnić pamięć (Wydawnictwo Platan)

Książka była dwukrotnie wznawiana (w 1995 i 1998). Sławomir Zagórski na łamach „Gazety Wyborczej” napisał, że „czyta się ją jednym tchem”, a Małgorzata Czartoszewska w „Życiu Warszawy” zwróciła uwagę na jej „pożyteczność i uniwersalność”.

• 2010: Mózg: fascynacje, problemy, tajemnice (Wydawnictwo Homini, red. Krzysztof Bielawski) – nagroda Krakowska Książka Miesiąca w styczniu 2011
• 2011: Piękno neurobiologii (Wydawnictwo Homini)

Tom ukazał się jako kontynuacja Mózgu... i zawiera głównie komentarze oraz wywiady rozproszone w mediach, poza tematyką naukową znajdują się w nim wątki dotyczące biografii autora. Tytuł został zaczerpnięty zarówno z bloga Vetulaniego, jak i z wywiadu przeprowadzonego przez Marię de Hernandez Paluch dla miesięcznika „Kraków”. Sławomir Zagórski z „Gazety Wyborczej” określił obie książki wydane przez Homini mianem „pozycji arcyciekawych”.

• 2015: Bez ograniczeń. Jak rządzi nami mózg (z Marią Mazurek, PWN)
• 2016: A w konopiach strach (z Marią Mazurek, PWN)

Autorzy zaczerpnęli tytuł z fragmentu wiersza Marii Konopnickiej Co dzieci widziały w drodze, za sugestią Marii Vetulani.

Wywiady-rzeki

• 2015: Mózg i błazen (w rozmowie z Marcinem Rotkiewiczem, Wydawnictwo Czarne)[67][68]
• 2017: Ćwiczenia duszy, rozciąganie mózgu (w rozmowie z ks. Grzegorzem Strzelczykiem, red. Michał Jędrzejek, Wydawnictwo Znak)

Tłumaczenia

• 2010: Carlton K. Erickson, Nauka o uzależnieniach. Od neurobiologii do skutecznych metod leczenia, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Wyróżnienia i odznaczenia

• 1972, 1977: Nagrody Sekretarza Naukowego PAN (zespołowe);
• 1982, 1986, 1992: Nagrody Wydziału Medycznego PAN (jako kierownik zespołu);
• 1986: Złota Odznaka Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika;
• 1983: Międzynarodowa Nagroda Anna-Monika (II klasy);
• 1988: członek honorowy Indian Academy of Neurosciences;
• 1990: Złoty Krzyż Zasługi;
• 1996: Nagroda Naukowa im. Mikołaja Kopernika;
• 1996: członek honorowy PTP im. Kopernika;
• 2001: Nagroda im. Jerzego Konorskiego;
• 2003: Nagroda Prezesa Rady Ministrów za całokształt dorobku naukowego;
• 2004: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (za „wybitne zasługi dla nauki polskiej w dziedzinie farmakologii”);
• 2004: tytuł doktora honoris causa Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, promotorem był Zbigniew Herman;
• 2006: Medal Jędrzeja Śniadeckiego za całokształt osiągnięć badawczych z dziedziny psychofarmakologii;
• 2007: członek honorowy Polskiego Towarzystwa Badań Układu Nerwowego;
• 2008: tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, promotorem był Jerzy Nowak;
• 2009: Odznaka „Honoris Gratia”;
• 2011: Krakowska Książka Miesiąca (styczeń) za Mózg: fascynacje, problemy, tajemnice;
• 2011: Nagroda im. Zbyszka Thiellego, przyznana przez Polską Sieci Polityki Narkotykowej „za bezkompromisowe wsparcie swym autorytetem naukowym działań na rzecz humanizacji polskiej polityki narkotykowej, za postawę pełną głębokiego zrozumienia problemów osób używających substancji psychoaktywnych i uzależnionych od nich, za pracę i działania na rzecz wprowadzenia medycznej cannabis oraz obronę praw obywatelskich jej użytkowników”;
• 2012: Racjonalista Roku 2011, nagroda przyznana przez Polskie Stowarzyszenie Racjonalistów „za konsekwentne pobudzanie neuronów nie tylko własnych, ale i cudzych”; statuetkę wręczyli reprezentanci PSR podczas wykładu Vetulaniego w ramach krakowskiego Tygodnia Mózgu;
• 2012: nagroda specjalna VIII edycji konkursu „Popularyzator Nauki” organizowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz PAP za całokształt działalności popularyzatorskiej; uzasadniono, iż uczony „przybliża odbiorcom nie tylko najnowsze odkrycia neurobiologów, ale również ważne społecznie wnioski, jakie z tych badań płyną”
• 2014: Człowiek Roku 2013 „Gazety Krakowskiej” za „niestrudzoną popularyzację nauki i pomoc w poznawaniu mózgu przy pomocy mózgu”;
• 2014: Medal za Długoletnie Pożycie Małżeńskie;
• 2015: nagroda „Sztuka życia” Fundacji Świat ma Sens;
• 2016: nagroda starosty gorlickiego Most Starosty;
• 2017: członek honorowy Oxford Neurological Society.